Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1984, Blaðsíða 7

langlífari að minnsta kosti í heimavist-
arskólum stálpaðra unglinga.
Ekkert kukl á
Valþjófsstað
Svo sem að líkum lætur fóru þessi skrif
ekki fram hjá prestssetrinu á Valþjófs-
stað, þar sem flest blöð landsins voru
keypt og lesin.
Þar við bættist að presturinn, séra Þór-
arinn Þórarinsson var náfrændi og fóst-
bróðir Einars Hjörleifssonar frá Undir-
felli. Og hin ritkempan var bekkjarbróðir
hans og vinur, Hannes Þorsteinsson. í
þessu efni deildi prestur skoðunum með
bekkjarbróðurnum og vildi ekkert af þessu
„kukli" vita á sínu heimili.
Bernsku- eða æskuminning sú er hér
verður rifjuð upp er frá sumrinu 1911. Þá
voru á Valþjófsstaðaheimilinu átta börn
þeirra prestshjónanna, á aldrinum fjög-
urra til nítján ára, auk 5 vinnuhjúa, öll á
besta aldri nema ein kona fullorðin. Tveir
vinnupiltanna koma hér við sögu, þeir Sig-
mundur Þorsteinsson og Hallgrímur
Benediktsson, er urðu báðir bændur síðar.
Engan þarf að undra þótt forvitnin hafi
kitlað þetta unga fólk, jafnframt löngun
eftir að kynna sér þessa margumtöluðu og
umdeildu nýjung. Ekki dró bann prestsins
úr lönguninni þótt skömm sé frá að segja.
Að sjálfsögðu var farið dult með þessar
tilraunir en ekki dró það úr áhuganum að
ein systranna reyndist ágætis „miðill", því
svo mátti segja að borðið tæki að hreyfast
um leið og hún studdi fingurgómunum á
það, var hún því oft tilkölluð, þótt sjálf
hefði hún á þessu athæfi megnasta ímig-
ust, eftir þvi sem hún segir mér nú.
Borðdans úti í fjósi
Þá er það snemma sumars, fyrir slátt,
að við yngri börnin og kannski einhverjir
fleiri þó ég muni ekki eftir því nú hverjir
það voru, vorum samankomin úti í fjósi í
þeim tlgangi að fremja „borðdans". I stað
þrífætts borðs var notast við þrífættan
skemil, sem stúlkurnar sátu á er þær
mjólkuðu. Ég sagði við yngri börnin af þó
nokkru yfirlæti því ég var aðeins sjö ára
og hef verið að sniglast í kringum eldri
systkinin ískrandi af forvitni þar sem ég
vissi hvað til stóð, en ekki lagði ég þarna
hendur að, til þess var ég of ungur, fremur
þolaður og umborinn, en talinn æskilegur.
Þegar ég nú á gamals aldri rifja upp
þennan atburð, sé ég ljóslifandi fyrir mér
hvar krakkarnir eða fólkið, ef fleiri voru,
voru að koma sér fyrir innst á fjóströðinni,
bograndi yfir fjósskammil, sitjandi á öðr-
um umhverfis. Þetta var innst á tröðinni,
undir hænsnaprikinu sem. engin hænsni
voru á í augnablikinu, verandi önnum kaf-
in úti á varpa að tína í sarp sinn. Fjósið
var nýbyggt tólf bása tvístæðuhús, hátt til
lofts og vítt til veggja. Á því voru tveir
þakgluggar og því tiltölulega bjart þar
inni eftir því sem gerðist um slík hús. Eng-
ar kýr voru í fjósinu þær höfðu verið látn-
ar út um morguninn, aðeins kálfur á
kálfsbásnum, svo ungur að honum var ekki
treyst til að fylgja kúnum eftir. Hann var
ekki bundinn á básnum aðeins spelkað
fyrir hann.
Grettir og Gtmnar á
Hlíðarenda í borðinu
Þegar talað er um krakkana í minningu
þessari er skylt að geta þess að tvær elstu
systurnar, 19 og 17 ára, voru ekki með né
heldur yngsti bróðirinn, hann var aðeins
fjögurra ára.
Ekki man ég hvernig þessi „borðdans"
byrjaði, en sjálfsagt hefur það verið með
svipuðu móti og prófað hafði verið áður
þótt leynt færi, aðeins fjósskemill í stað
þrífætts borðs. Svo að segja strax eftir að
höndum hafði verið stutt á skemilinn, fór
hann að hnikast til og eftir að gengið hafði
verið úr skugga um að enginn hreyfði hann
með fótunum, eins og stundum hafði kom-
ið fyrir þegar treglega gekk að fá andana
til viðtals, var borin upp hin fyrsta og
hefðbundna spurning „Er andi í borðinu?"
og þrjú högg heyrðust sem þýddu Já“ eins
og áður sagði, og vissu menn þá að „sam-
band“ hafði komist á. Nú var tekið að
spyrja og spurðu stundum margir í einu og
höggin kváðu við, eitt og þrjú eða þá tvö ef
„andinn" vissi ekki svar við því sem um
var spurt. Fyrst komu framliðnir ættingj-
ar enda um þá spurt. Þegar á þessu hafði
gengið nokkra stund, fannst elsta bróðurn-
um, sem orðinn var 16 ára, „andarnir"
helst til kraftlitlir og fór að spyrja eftir
þeim fornu og frægu köppum, Gunnari á
Hlíðarenda, Skarphéðni og Gretti. Allir
komu þeir en í hvaða röð man ég ekki og
fór þá skemillinn að óróast heldur betur,
lyftist upp frá tröðinni og kastaðist til og
frá, en bróður fannst ekki nóg að gert.
„Farðu í kálfinn“
Hann biður nú um Neró, hinn forna
Rómarkeisara. Þá bregður svo við að
skemillinn fer að fara í loftköstum svo
hann var vart haminn undir fingurgómun-
um. Fór þá að fara um mannskapinn og
hræðslumerki sjást á andlitum, að enginn
þorði að sleppa, því við því var blátt bann.
Þegar tæpast var lengur ráðið við
skemilinn segir stóri bróðir: „Farðu þarna
í kálfinn á básnum." Þá bregður svo við að
skemillinn dettur niður á tröðina algerlega
hreyfingarlaus en jafnframt fer kálfurinn
að ókyrrast á básnum. Hann rekur upp
smábaul og ryðst yfir spelkurnar sem áttu
að halda honum á básnum og leggur á rás
út um fjósdyrnar, og allt fólkið á eftir.
Þegar út er komið heldur kálfurinn ferð-
inni áfram, inn hlaðið framan við bæinn
og stefnir fram og niður tún. Þegar sýnt
var að kálfurinn ætlaði ekki að stoppa,
hljóp Sigmundur, sem áður var nefndur og
staddur var á hlaðinu, á eftir honum. Neð-
an við túnið var fimmþætt gaddavírsgirð-
ing og menn sjá að kálfurinn steðjar yfir
girðinguna eins og ekkert sé og heldur
ferðinni áfram og stefnir inn í Suðurdal en
svo heitir annar af tveimur afdölum sem
liggja inn frá sjálfum Fljótsdalnum. Slétt-
ir melar liggja útfrá túninu þar sem kálf-
urinn hleypur og hyggst Sigmundur, sem
var frískleika maður, að hlaupa hann þar
uppi. Ekki dregur saman með þeim Sig-
mundi og kálfinum og báðir hverfa þeir
fram af melunum, en nokkru fyrir neðan
þá rennur Jökulsá í Fljótsdal og var hún í
nokkrum vexti vegna sumarhitanna.
... sem dauður væri
Eftir allgóða stund kemur Sigmundur
kálflaus til baka og segir að kálfurinn hafi
dembt sér i ána og komist yfir hana með
einhverju móti og haldið ferðinni áfram
inn í Suðurdalinn, síðast þegar hann sá til.
Sigmundur sagðist ekki hafa treyst sér til
að vaða ána, hún væri svo mikil enda sýnt
að nálgast yrði kálfinn á hesti. Var þá
Hallgrímur sendur ríðandi af stað eftir
kálfinum.
Seint og um síðir kemur hann til baka
með kálfinn fyrir framan sig, hangandi
yfir hnakknefið eins og dauður væri. Sagð-
ist Hallgrímur hafa orðið að fara inn í
Arnaidsstaði, sem er ysti bærinn í Suður-
dalnum að vestanverðu. Þar í skóginum
hafði kálfurinn staðið hríðskjálfandi og
hengt niður hausinn. Vegalengdin sem
Hallgrímur fór uns hann náði kálfinum er
um 5—6 kílómetrar.
Kálfurinn var borinn inn á bás og breitt
undir hann þurrt hey. Hann reis ekki upp
næstu tvo daga.
Ekki minnist ég þess að „borðdans" hafi
oftar verið iðkaður á Valþjófsstað.
Minningarsögu þessa hef ég borið undir
systkini mín sem enn eru á lífi og þarna
voru viðstödd og staðfesta þau að hún sé
rétt í öllum aðalatriðum.
Mannanöfn og ártal hef ég fengið stað-
fest í sóknarmannatali Valþjófsstaðar-
sóknar fyrir árið 1911.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS ' 1. SEPTEMBER 1984 7