Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1984, Blaðsíða 11

sem Steinn ritaði um Þorvald í tímaritið
Helgafell, júní-ágúst 1942. Það hlýtur að
teljast fullkomlega með ólíkindum, hve
skarpskyggn Steinn hefur verið á galdur
myndlistar; betri skilgreining ætla ég að
sé vandfundin en sú, sem þarna birtist.
Þar segir m.a. svo:
„Þorvaldur Skúlason er íslenzkur nú-
tíma-listmálari í falslausri merkingu þess
orðs. Hann er lærisveinn Expressionism-
ans og Neo-expressionismans, en þrátt
fyrir það er hann fyllilega sjálfstæður og
skapandi listamaður. Það er ef til vill
vandalaust að sjá í myndum hans áhrif frá
Matisse, Braque og Picasso, en þau áhrif
eru hvorki meiri né skaðlegri en áhrif
Hamsuns eða Hemingways á skáldskap
Halldórs Laxness, svo dæmi sé nefnt.
Það, sem fyrst og fremst einkennir list
Þorvaldar Skúlasonar, er hið einfalda og
sterka. Hann er gæddur óvenjulega mátt-
ugri lit- og formgáfu. Myndir hans eru
hvorki fallegar né ljótar, en þær búa yfir
einhverjum dularfullum töfrum, sem
stundum geta verkað á mann eins og
sterkt vín. Það er erfitt að segja í hverju
þessir töfrar eru fólgnir. Lítið borð við
glugga, tvær sítrónur á borðinu, rauðbrún
skál, hvítt ljós, hús hinum megin við göt-
una, það er allt í einu risið upp og farið að
lifa lífinu sterkara og raunverulegra en
nokkru sinni áður. — Og þó er það
kannske ekki veruleikinn, heldur persónu-
leiki höfundarins, sem hefur tekið sér
bústað í myndinni. Manni finnst maður
aldrei fyrr hafa komizt svona nálægt hlut-
unum. Það, sem upprunalega blasti við
auganu, er þurrkað út, og eitthvað nýtt
Sjálfsmynd Þorvaldsr frá þeim tíma er bann
rar rið nám í Osló.
komið í staðinn. Kjarni hlutanna, eðli
hlutanna, hrynjandi hlutanna. Mér er eng-
an veginn ljóst, hvað það er, en það orkar á
hugann, og sá, sem eitt sinn hefur séð það,
gleymir því ekki aftur ...
Vér, sem höfum fengizt við skyid verk-
efni á öðrum sviðum, verðum að viður-
kenna, að hann stendur okkur framar, list
hans hefur þegar náð því marki, sem við,
vitandi eða óafvitandi, ætluðum að ná. Það
er einkennilegt, að minnsta kosti þegar
þess er gætt, hve íslenzk málaralist á sér
stutta sögu að baki, og hve mikið tómlæti
þeim fáu mönnum hefur verið sýnt, er ein-
hvers voru megnugir á því sviði.“
LlST RÖKHYGGJUNNAR
Tilgangur listaverkabókar er bæði að
reisa viðkomandi listamanni verðugan
minnisvarða og stuðla að því að hann verði
metinn svo sem réttmætt er og njóti
sannmælis. Þar fyrir utan er fagur gripur
æ til yndis og bókin um Þorvald er verðug
fyrirmynd þeim sem á ókomnum árum
reyna við hliðstætt framtak. Af bókinni er
ljóst, að Þorvaldur er einn af brautryðj-
endum íslenzkrar samtímalistar; að hann
er meðal þeirra, sem bezt hefur tekizt að
draga fram þann hreina, myndræna kjar-
na, sem leynist í hverju viðfangsefni. En
hann er ekki fantasíumaður eða mynd-
skáld. Hulduverur, líkt og koma fyrir hjá
Kjarval, sækja ekki á hann og rómantíska
fantasíu á borð við Heimþrá Engilberts
hefði hann aldrei málað — né heldur að
honum hafi komið til hugar að bregða
blessaðri kúnni uppá himininn eins og vin-
ur hans Gunnlaugur Scheving gerði.
List Þorvaldar er rökhyggjulist. Hún er
niðri á jörðinni og kannski er það þess
vegna, að jarðlitir virðast hafa staðið hon-
um næst, a.m.k. unz hann tók til við
óhlutlæga list.
Þetta er góð bók, sem hver útgefandi
væri sæmdur af; sérhver rithöfundur væri
einnig fullsæmdur af hinum skrifaða texta
og sjálfur getur listamaðurinn vel unað við
það monúment, sem þarna hefur maklega
verið reist — með glæsibrag.
GÍSLl SIGURÐSSON
ÚR SAGNA-
BANKA
LEIFS
SVEINS-
SONAR
Olíusparnaður á Alþingi
Þaö bar til á 6. áratugnum, aö mikiö kuldakast gekk yfir Reykjavík og
brást Hitaveitan víöa, m.a. i Alþingishúsinu. Fjöldi þingmanna vará Norö-
urlandaráösfundi i Kaupmannahöfn, en þingstörf héldu áfram hér á Fróni
engu aö síöur og var lögö mest áhersla á nefndastörf. Olíukynding var til
vara í þinghúsinu viö Austurvöll, en sá galli var á, aö Friöjón Sigurðsson
skrifstofustjóri var úti í Kaupmannahöfn meö eina lykilinn að kyndiklefan-
um. Friöjón vissi sem var, að flestir þingmenn ættu föðurlandsbuxur,
úlpur og lopapeysur, þannig aö óþarfa bruðl væri að eyöa fé ríkissjóös í
olíu. Þegar þingmenn höfðu skolfiö lengi dags orti Gunnar heitinn Thor-
oddsen þessa vísu:
Næst þegar feröu Friöjón minn
til fundar við erlend kynni
láttu þá eftir Ijúfurinn
lykil að miðstööinni.
Traktorinn og frambjóðendurnir
Á Leirulæk í Álftaneshreppi á Mýrum bjuggu lengi vel bræöur tveir,
Helgi og Jóhann Guðjónssynir. Þeir voru menn einhleypir og bjuggu mjög
góðu búi. Ég kynntist þeim á árunum 1957—1963, er ég rak búskap aö
Álftanesi á Mýrum í félagi við bróöur minn, Harald. Eitt sinn spurði ég
Jóhann, hverju það sætti, að þeir bræður, sem annars væru svo samrýnd-
ir, fylgdu sinn hvorum frambjóöandanum til Alþingis, Jóhann framsóknar-
manninum Halldóri E. Sigurössyni, en Helgi sjálfstæðismanninum Pétri Þ.
Gunnarssyni. Þá svaraði Jóhann: „Leifur minn, viö eigum vangæfan trakt-
or, sem bilar oft og þá þarf að útvega varahluti sunnan úr Reykjavík. Þá
eru tvisvar sinnum meiri líkur á aö þaö takist, ef við höfum aögang aö
tveim frambjóðendum, heldur en ef við þekktum bara einn. “
U R
M I N U
H O R N I
Einkamál
og lesendur
Allt hefur sinn tíma,
segir í hinni helgu
bók. Ég þori varla að
fara lengra í því að
vitna í ritningarnar, án þess að
hafa þær við hendina. Að lifa
hefur sinn tíma, að deyja hefur
sinn tíma, að tala hefur sinn
tíma, að þegja hefur sinn tíma.
Þessa hugsun kannast allir við.
Æskan hefur sinn tíma og ellin
sinn.
Þegar við erum ung er hugur
okkar opinn, við hlustum, horf-
um og lesum, við erum fljót að
átta okkur, taka afstöðu til
manna og málefna, hrífumst af
nýtísku skoðunum, hverfum frá
þeim aftur og göngum enn öðr-
um kenningum á hönd. Þegar við
komumst nokkuð til aldurs, höf-
um við mótast í samræmi við
innræting æskunnar, eigin at-
huganir og allsherjar mótun
persónuleikans. Þegar við erum
önnum kafin, hlaupum við á
nokkurs konar hundavaði yfir
blaðsíður morgunblaðanna, en
lesum þau, ef við þá gerum það á
annað borð, að kvöldi dags á
meðan líkaminn lætur líða úr
sér þreytuna eftir dagsverkið,
eða áður en aukavinnan hefst, ef
vinnudagur okkar er þá ekki
samfelldur, eins og oft er bestu
ár ævinnar.
Þetta hefur sá í huga sem
skrifar að staðaldri pistla, eins
og undirritaður hefur gert í
nokkur misseri. Við vitum að
sumir hlaupa alltaf yfir svona
dálka, hafa ekki áhuga, fyrir-
fram vita þeir, að þeir hafa ekk-
ert til þessa skrifara að sækja,
þeim geðfelldara efni er kannski
á næstu blaðsíðu. Takmark
dagblaðs er að hafa á boðstólum
eitthvað fyrir alla. Við, sem
skrifum, beinum því ósjálfrátt
orðum okkar til ákveðins hóps.
Þetta eru þakklátir lesendur.
Sumir segja við mann, ef þeir
rekast á mann á götu eða í
strætisvagni, þó þeir hafi
kannski ekki séð mann fyrr: Ég
les alltaf fyrst í blaðinu það sem
þú skrifar. Betra er auðvitað
ekki hægt að segja við nokkurn
skrifara. Hann reynir að trúa
slíkum orðum. Nei, þetta er ekki
bara kurteisi, tautar hann og
rekur alla tortryggni út í veður
og vind.
En stundum falla þættirnir
niður. Hefurðu verið óvenju las-
inn, er spurt, kannski farið
eitthvað? Þetta fólk verður
manni ósjálfrátt dálítið ná-
komnara en annað. Það vill vita
á manni meiri deili en maður
hefur kært sig um að auglýsa
fyrir heiminum. Við þökkum
okkar sæla, að hafa engin leið-
inleg leyndarmál til að fela. Þó
eru takmörk fyrir öllu.
Ég er að skrifa þetta á heimili
yngsta sonar míns í Málmey í
Svíþjóð. Hann hefur átt þar
heima í allmörg ár, bæði við nám
og störf. I dag er merkisdagur í
fjölskyldu minni. Fyrir réttum
hundrað árum fæddist að
Naustabrekku í Rauöasands-
hreppi drengur, sonur Guðrúnar
Magnúsdóttur og manns hennar,
Indriða Indriðasonar, bónda þar.
En þetta er, eða var, lítið kot, hið
fyrsta sem sást þegar komið var
frá Patreksfirði yfir Látraröst-
ina. Þetta fólk lifði á gjöfum
lands og sjávar. Rúmum sex ár-
um eftir fæðingu þessa sonar
fórst bóndinn, ásamt fleiri
mönnum. Ekkjan bar barn undir
brjósti, hún átti fyrir fjögur ung
börn.
Drengurinn, sem fæddist í
sumarbyrjun 1884, var Jón Ind-
riðason, er síðar var lengst ævi
sinnar skósmiðuc á Patreksfirði,
undirritaður er eitt af fjórtán
börnum hans. Móðir hans var
dugnaðar- og myndarkona. Hún
réði til sín vinnumann, síðar var
hann hækkaður í tign og kallað-
ur ráðsmaður. Þegar þetta var
var gamall fóstri ömmu minnar
og kona hans látin. Þau hjón
voru barnlaus og erfði fóstur-
dóttir þeirra jörðina, sem var
lítið kot. En þarna var góður
reki og gamli bóndinn hagur vel
og orðlagt snyrtimenni, sagt var
að baðstofan hefði verið þiljuð
með mahoníviði. En þegar hér
var komið vildi ráðsmaðurinn
ekki vera lengur við þetta hokur,
hann var ekkjumaður og átti
uppkomin börn, hann vildi verða
húsbóndi á bænum eða fara ella.
Þetta varð að ráði. Seinna
hjónaband ömmu minnar varð
ekki langt. Húsbóndinn á bæn-
um dó á sóttarsæng, þau eignuð-
ust saman eitt barn. Þau höfðu
verið bjargálna, en við fráfall
mannsins og fyrirvinnuleysi
næstu árin, söfnuðust kaupstað-
arskuldir. Eldri börnin týndust
burt. Seinna hjónabandsbarnið
var drengur. Hann veiktist af
berklum og þurfti að sendast til
Reykjavíkur. Jörð og bú var selt.
Amma mín átti ekkert annað
eftir en eina kú, hest sinn og
reiðtygi. Hún kom við á bæ fá-
tækrar en gáfaðrar vinkonu
sinnar og vinar síns og frænda,
Samúels Eggertssonar, sem síð-
ar varð þjóðkunnur maður fyrir
teikningar sínar og uppdrætti.
Hestinn og það sem fylgdi gaf
hún vinkonu sinni. Þaðan fór
hún svo til elstu dóttur sinnar
með kúna. Það var glæsileg
stúlka og þótti vel gift sem kall-
að var.
Amma og Samúel urðu bæði
gömul. Hann var mikið öðl-
ingsmenni og skrifuðust þau á
alla ævi. Það kom í minn hiut að
tilkynna gamla manninum lát
vinkonu hans og frænku. Hann
sagði: Veri hún alla tíð blessuð.
Hún átti góða heimvon.
Það hefur okkur systkinum
þótt gott að vita, að við erum
komin af góðu og grandvöru
fólki, ekki ríku en góðu.
Jón úr Vör
Amma mín
átti ekkert
annað eftir
en eina kú,
hest sinn og
reiðtygi. Hún
kom við á
bæ fátækrar
en gáfaðrar
vinkonu
sinnar og
vinar síns
og frænda,
Samúels
Eggertsson-
ar, sem sið-
ar varð
þjóðkunnur
maður fyrir
teikningar
sínar og
uppdrætti.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 1. SEPTEMBER 1984 1 1