Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1985, Síða 13

Frumgerðin VW 3, einn þriggja bíla sem Porsche smíðaði með samstarfsmönnum sínum á
árunum 1934—1936.
fram hámarksviðspyrnu drifhjólanna með
því að koma í veg fyrir að þau spóli við
inngjöf. Núna — tæpum 60 árum síðar —
eru Volvo- BMW- og Daimler-Benz-verk-
smiðjurnar einmitt að vinna að útfærslu
þessarar hugmyndar, til þess að auka á
spyrnu í viðbragði og akstursöryggi í há-
lku.
Áður en yfir lauk átti Porsche höfund-
arréttinn að 1230 einkaleyfum, þar af 260 í
Þýskalandi. Hann lést í Þýskalandi árið
1951, og hafði þá verið haldið föngnum í
frönskum fangelsum frá stríðslokum, þar
til Adenauaer kanslari fékk hann látinn
lausan árið 1950.
★
Eftir árangursríkar tilraunir með til-
raunabílana 30 frá Volkswagen, var farið
að huga alvarlega að stofnun verksmiðja
til fjöldaframleiðslu bíla í stærri stíl en
áður hafði þekkst. Nú var Hitler líka kom-
inn í spilið. Hann sá sér hag í því að geta
boðið upp á nýstárlegan og eftirsóttan bíl,
sem hverjum „almennilega vinnandi þýsk-
um þegni" ætti að vera fært að eignast.
Þannig var Volkswagen, í viðbót við allt
annað, dreginn inn í áróðursmaskínuna.
Árið 1938 var sérstakri frítímahreyfingu á
vegum þjóðernissósíalista falið að sjá um
alla skipulagningu í sambandi við Volks-
wagen-framkvæmdina. Héðan í frá skyldi
Volkswagen ekki lengur heita Volkswagen,
heldur KdF (Kraft durch Freude) -vagn-
inn.
í maímánuði 1938 var hornsteinninn
lagður að VW-verksmiðjunum. ,í septem-
ber á sama ári var hafin bygging bústaða
fyrir starfsfólk VW-verksmiðjanna. Þar
sem áður var grænt engi reis nú upp borg,
sem í upphafi hét „Borg KdF-vagnsins“.
Hún er núna betur þekkt sem Wolfsburg;
framleiðslustaður Volkswagen.
Það sama haust var einnig VW-sparnað-
aráætluninni hrundið af stað. Hún fól i
sér, að hver sem lagði vikulega til hliðar
uppháeð sem nam 5 mörkum, hafði forgang
að kaupum á Volkswagen-bíl þegar fram-
leiðsla þeirra hæfist. Spariféð var síðan
notað til að fjármagna framkvæmdir við
verksmiðjuna. Undirtektir við þessa
sparnaðaráætlun voru mjög góðar; al-
mennt vakti þessi nýstárlegi og áhuga-
verði bíll hrifningu fólks. Margir sáu sér
fært að eignast á þennan hátt ódýran bíl í
fyrsta sinn, þótt áætlað verð, 990 ríkis-
mörk, hefði líklega ekki staðist þegar á
reyndi.
Til þess kom heldur aldrei. 1. september
1939 braust heimsstyrjöldin seinni út, og
vonir og sparifé 336.668 manna urðu þar
með gerð að engu. Eins og svo margt ann-
að.
WOLKSWAGEN í STRÍÐI
Og FRIÐI
Hinum nýju VW-verksmiðjum var
snarlega breytt til hergagnaframleiðslu,
og núna birtist Vólkswagen helst í hinum
margvíslegustu myndum sem hernaðar-
farartæki, allt byggt á einum og sama
grunni. Einna þekktastur varð VW-Kiib-
elwagen, eða „Þvottabalinn", sem aðallega
var notaður sem liðsforingjavagn og hefur
verið framleiddur fyrir herinn allt fram
undir þennan dag. Einnig var framleiddur
fjórhjóladrifinn VW. Hann sannaði til-
verurétt sinn á austurvígstöðvunum sem
léttur og dugmikill torfærubíll sem fór
allra sinna ferða, meðan önnur farartæki
gátu sig hvergi hreyft vegna drullu. Enn-
fremur var til útgáfa af VW sem sjóbíl,
þ.e. bíl búnum skrúfu, sem gat farið ferða
sinna jafnt á láði sem legi. Og náttúrulega
var líka reynt fyrir sér með að setja belti
undir Volkswageninn; búa til úr honum
eins konar skriðbíl.
Þegar stríðinu lauk höfðu % hlutar
VW-verksmiðjanna verið lagðir í rúst með
loftárásum. En Volkswagen í öllum sinum
myndum hafði óhjákvæmilega hlotið
mikla reynslu og tekið miklum breytingum
til batnaðar meðan á stríðinu stóð. Það
átti áreiðanlega ekki minnstan þátt í því,
hversu rómaður hann varð seinna meir
fyrir gæði. Hann hafði hlotið eldskírn í
þess orðs fyllstu merkingu, — og staðist
hana.
Eftir stríðið yfirtóku bandamenn stjórn-
ina á verksmiðjunum og byrjað var að
framleiða VW í litlum mæli fyrir setulið
bandamanna og þýsku póstþjónustuna. En
í ársbyrjun 1948 hófst nýtt tímabil í sögu
Volkswagen. Verkfræðingurinn Heinz
Nordhoff, sem hafði starfað hjá Opel fyrir
stríð, var skipaður framkvæmdastjóri yfir
verksmiðjunum. Honum kom Volkswagen
þá fyrir sjónir sem „aumkunarlegur, ljótur
hlutur, sem hafði fleiri galla en hundur
flær“. Tekið var til óspilltra málanna með
betrumbætur á framleiðslu fólksbílsins,
sem hafði mikið til legið niðri í 10 ár.
Samhliða því byggði Nordhoff upp þjón-
ustukerfi fyrir VW að amerískri fyrir-
mynd. Það varð fljótt þekkt sem fyrir-
mynd annarra þjónustukerfa í Evrópu og
víðar, og átti stóran þátt í velgengni
Volkswagen þegar fram í sótti.
Framleiðslan jókst nú hröðum skrefum.
í maí 1949 skiluðu færiböndin fimmtíu
þúsundasta bílnum, skömmu ári síðar
hundraðþúsundasta bílnum og 1955 hafði
fyrsta milljónin verið framleidd. Þá nam
framleiðslan þegar yfir 1000 bílum á dag.
Fyrir 1950 kom fyrsti opni VW-bíllinn á
markað til reynslu. Hér sjást þrjár útgáfur af
bonum.
Til að sýna fram á gæði VW og auka
söluna hafði verið efnt til auglýsingaher-
ferðar snemma á sjötta áratugnum. Þessi
herferð fór þannig fram, að þeir sem áttu
VW og höfðu ekið meira en 100.000 km á
fyrstu vél fengu send armbandsúr. í þá
daga þótt gott ef bílvélar entust meira en
80 þús. km. Snarlega var horfið frá þessari
auglýsingaherferð þegar í ljós kom, hversu
margir Volkswagen-bílar höfðu náð til-
skildu marki.
Árið 1953 var frískað upp á vélarnar og
afköst þeirra aukin úr 25 hestöflum í 30, og
aftur í 34 hö árið 1960.1971 varð metfram-
leiðsluár í sögu VW. Það ár skiluðu færi-
böndin samanlagt 1.292.000 eintökum í
þremur löndum, Þýskalandi, Brasilíu og
Mexíkó. Og 12. febr. 1972 náði VW því
marki að verða heimsmeistari í bílafram-
leiðslu þegar 15.007.034 bíllinn var fram-
leiddur. Við það missti Ford T-módelið tit-
ilinn sem mest framleiddi bíll í heimi.
VINSÆLDIRNAR DVÍNA
En allt er í heiminum hverfult. Það varð
smám saman ljóst, að Volkswagen-bjallan
var ekki lengur samkeppnisfær í heimi
nýrra kynslóða af bílum, sem voru hann-
aðir með tilliti til breyttra tima. Hún þótti
ekki jafn hagkvæm í rekstri og áður,
óhreinindi í útblæstri samræmdust ekki
Snemma fór Porsche að gæla við þá hugmynd að gera óskabarn sitt hæft til þátttöku í
hraðaksturskeppnum. Með straumlínulagaðri yfirbyggingu og 32 hestafla mótor náði þessi
forveri seinni tíma Porsche-sportbíla 130 km/h hámarkshraða. 1939 var bíllinn tilbúinn til
keppni, en stríðið batt skyndilegan enda á allar frekari fyrirætlanir.
Sjóbíllinn var framleiddur sem hernaðarfar-
artæki á árunum 1943—1945. Þessi kyn-
blendingur af bíl og báti var með skrúfu, sem
tengdist beint við sveifarás á siglingu. Henni
var síðan lyft upp þegar á land var komið.
Á síðustu árum stríðsins var orðið mjög lítið
um fljótandi eldsneyti í Þýskalandi. Það var
þvígripið til allra ráða til að knýja bíla áfram,
eins og t.d. að framleiða trégas ur viðarkolum
í til þess gerðum ofnum, sem var fyrir komið
íbílunum. Hérsést verið að „tanka timbri“ á
umbyggðan Volkswagen.
„Fast þeir sóttu sjóinn ... “1 Volkswagen
með sínu eðlilega lagi varlíka vinsæll sjóbíll.
Þegar búið var að þétta helstu göt og rifur og
skella skrúfu aftan á var farartækið sjóklárt
Þessi mynd var tekin þegar Bretinn Malc
Buchanan sigldi Volkswagen sínum frá eyj-
unni Mön yfír til Englands. 400 metrum frá
ströndinni varð bann bensínlaus, en hagstæð-
ur byr bar hann að landi.
lengur nýjum kröfum um hámarksgildi,
yfirbyggingin bauð ekki upp á nægjanlegt
öryggi og fleira kom til. Þannig fækkaði
óðfluga kaupendum Bjöllunnar, og árið
1978 var framleiðslu hennar hætt í Þýska-
landi.
Framleiðslunni er engu að síður haldið
áfram í Brasilíu, Mexíkó og Nígeriu; Bjall-
an virðist ekkert á þeim buxunum að gefa
upp öndina. í Þýskalandi fara vinsældir
hennar vaxandi á ný meðal fólks úr öllum
stéttum og aldurshópum. Og ekki er verðið
þar heldur til þess að spilla fyrir, Mexíkó-
bjallan kostar komin til Þýskalands undir
10 þús. þýskum mörkum og er þar með
ódýrari heldur en bæði Renault R4 og Citr-
oén 2 CV. Hún ku einnig vera betri núna
en nokkru sinni fyrr.
Nokkrir bílar hafa orðið til þess að
marka sín spor í heimssöguna. Ford
T-módelið er til dæmis einn þeirra. Hann
var fyrsti fjöldaframleiddi bíllinn og við
hann miðast upphafið að færibandavinnu-
brögðum, sem á vissan hátt eru undirstaða
vestræns hagkerfis í dag. Þessi ótrúlegi
fjöldi — yfir 15 milljónir bíla á árunum
1908—1927 ber því vitni, hve framleiðslu-
kerfið að baki hans var vel heppnað.
T-módelið var stóra skrefið í þá átt að gera
bíla að almenningseign og þar með hluta
af okkar daglega lífi eins og við þekkjum
það í dag. Austin Mini markaði einnig
Volkswagen er enn framleiddur í þessum
búningi, sem búinn er að standa sig vel í
bálfa öld.
þáttaskil þegar hann kom á markað,
skömmu fyrir 1960. Allir þeir bílar, sem í
dag ganga undir nafninu smábílar og eiga
miklum vinsældum að fagna meðal al-
mennings, eru byggðir á Mini-útfærslunni.
Það þýðir að vélin er þverliggjandi fram-
mí, með sambyggðum gírkassa og fram-
hjóladrifi. Þar með vinnst tiltölulega mik-
ið pláss í farþegarými miðað við stærð bíl-
anna. En að mati greinarhöfundar er og
verður Volkswagen samt stærsta tækni-
undrið í sögu bílanna frá upphafi. Hann
var snilldarlega hannaður. I honum sam-
einuðust óvenjulega margar nýjar og
framúrstefnulegar hugmyndir, burt séð
frá hugrekkinu sem þurft hefur til að
bjóða fólki — maðurinn er í sjálfu sér
íhaldssamur — upp á svo marga hluti án
hliðstæðna samankomna undir einu þaki.
Því er það ekki beint tilviljun, að nú á 51
árs afmæli Bjöllunnar hefur hún verið
framleidd í u.þ.b. 21 milljón eintaka, —
met sem sennilega á ekki eftir að verða
slegið í framtíðinni.
Af þeim 5115 hlutum sem ein Volks-
wagen-bjalla samanstendur af, hefur að-
eins einn hlutur haldist óbreyttur við
þróun hennar í gegnum tíðina. — Það er
gúmþéttilistinn með lokinu á farangurs-
geymslunni.
Jón B. Þorbjörnsson stundar nám I bllaverk-
fræöi I Þýzkalandi.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 19. JAN0AR 1985 13