Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1985, Blaðsíða 3

i-Bgnrtg
@ @ 11 @ S1 ® 11E ® ® S1 Œl (S ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías Jo-
hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin
Jónsson. Ritstjórn: Aöalstrœti 6. Sími 10100.
Múrrista
Veggmyndir — „veggskreytingar —
listgrein sem ætti að vera sjálfsagður
þáttur í íslenskri byggingalist, eins og
hún er þegar orðin í nágrannalöndun-
um,“ segir Gunnsteinn Gíslason í viðtali
í þessari Lesbók, sem ber heitið: Að lífga
upp á eyðimörk steinsteypunnar.
Saura
Aitor Yraola, lektor í spænsku við HÍ
skrifar grein um spænska kvikmynda-
frömuðinn Carlos Saura og myndir
hans, en Saura er tvímælalaust einna
fremstur í flokki núlifandi listamanna
sem fást við kvikmyndagerð.
Forsíðan
Myndin er af leikkonunni Laura del Sol
í hlutverki Carmen í samnefndri kvik-
mynd Carlos Saura.
Dauðinn
I Jerúsalem heitir smásaga eftir Willi-
am Trevor í þýðingu Jóns Viðar Jóns-
sonar. Þar segir frá ferð tveggja bræðra
af írsku bergi til hinnar helgu borgar.
MATTHÍAS JOCHUMSSON
Lífsstríð og lífsfró
Ég leitaði’ um fold og sveif yfir sæ,
því að sál mín var hungruð í brauð,
en éggat ekki neins staðar gulli því náð,
sem oss gefur þann Iifandi auð.
Og svo varð ég uppgefinn, sál mín svo sjúk,
að hún sá ekki líkn eða fró,
því allt traust á mér sjáifum með trúnni var burt,
og af tápinu sorglega dró.
En þá var það eitt sinn á ólundarstund,
að ég eigraði dapur á sveim;
og ég reikaði hljóður um víðlendisvang,
því ég vildi’ ekki í tómleikann heim.
Þá heyrðist mér rétt eins og hvíslaði rödd,
svo að hjarta mitt greiðara sló:
„Ef þú horfir með ólund á himin ogjörð,
þá hlýtur þú aldregi ró!“
Þá leit ég í kringum mig, loftið var allt
ein logandi kveldroðaglóð,
meðan sólin mér heyrðist við sæflötinn yzt
vera’ að syngja mér óminnisljóð.
Og fuglarnir, lyngið og lækir og grjót
og lömbin og fjöllin og hjarn
fékk aftur sinn heilaga samelskusvip,
og ég sjálfur? — Ég lék eins og barn!
Matthlas Jochumsson 1835—1920, er fæddur á SKógum I Þorskafiröi, en
var lengst af prestur, bæöi I Odda og á Akureyri. Hann er eitt af þjóðskáld-
unum svonefndu, höfundur þjóösöngsins og brautryöjandi I Islenzkri leikrit-
un. Hann var þar aö auki afkastamikill þýöandi heimsbókmennta á Islensku.
„Hvar sem tveir á
fjalli fundust ... ‘
„Hvar, sem tveir á fjalli fundust,
feröin Nansens bar á góma“
annig komst W.C. Brögg-
er að orði í Noregi, þegar
þeir Friðþjófur Nansen
og Hjalmar Johansen
unnu það einstæða afrek
að komast þann 8. apríl
1895 á 86°, 14’ breiddar-
stig, 320 km norðar en
nokkur maður hafði áður stigið fæti.
Afrek þeirra hratt af stað þjóðarvakn-
ingu í Noregi. Æska landsins tók svo eftir-
minnilega við sér, að enn í dag sér þess
merki, því Norðmenn eru með mestu
íþrótta- og afreksþjóðum heims.
En Nansen var meira en landkönnuður
og frækinn íþróttamaður, hann var einnig
frábær vísindamaður á sviði hafrann-
sókna, dýrafræðingur var hann líka, og
loks var hann einnig mannvinurinn, sem
með einstæðu starfi bjargaði milljónum
flóttamanna eftir heimsstyrjöldina
1914—18.
Árið 1922 varð til hið kunna „Nansens-
vegabréf". Vegabréf þessi fengu þeir ein-
staklingar, sem heimsstyrjöldin fyrri
hafði rænt bæði heimili og föðurlandi og
ekki gátu talist borgarar neins ríkis. A
næstu árum viðurkenndu 52 þjóðir gildi
þessa vegabréfs.
Mér kom Nansen í hug þessa daga, því á
sínum tíma fékk ég ævisögu hans í ferm-
ingargjöf. Engin bók hefur haft meiri
áhrif á mig en þessi ævisaga, enda er
fermingaraldurinn sá aldur, þegar hugur-
inn er næmastur fyrir áhrifum. Nansen
var slíkur yfirburðamaður, að hann hefði
getað orðið heimsfrægur á þrem sviðum,
hafrannsókna, landkönnunar og fyrir starf
sitt að mannúðarmálum. En hann var
þetta allt í senn, slík eru fá eða engin
dæmi.
Margir hallast að þeirri skoðun, að
kærleikshugsjón Krists hafi náð hæst á
Norðurlöndum og er ég einn þeirra. Verð-
ugir arftakar Nansens voru Folke Berna-
dotte og Dag Hammerskjöld er létu líf sitt
í þágu friðarstarfa. Daninn Hartling er nú
forstöðumaður Flóttamannastofnunar
Sameinuðu þjóðanna og svo má lengi telja.
Samhjálp er almennari á Norðurlöndum
en annars staðar og tryggingarkerfi full-
komnara.
Ég hefi lesið margar ævisögur síðan ég
las sögu Nansens og oft velt því fyrir mér,
hvaða menn hafi haft mest áhrif á mig og
komist að þeirri niðurstöðu, að þeir Frið-
þjófur Nansen og Abraham Lincoln hafi
rist dýpst í vitund mína.
Ég tel ævisögur slíkra manna holla lesn-
ingu, jafnt unglingum sem fullorðnum, því
enn stendur óhaggað: „Þar sem góðir menn
fara, þar eru Guðs vegir."
Við andlát Friðþjófs Nansen mátti lesa
þessa setningu í ritinu Simplicissimus:
„Noregur ól hann, mannkynið missti
hann.“
Tvær ræður ber hæst á ferli Abrahams
Lincoln, Gettysborgarávarpið, sem hann
flutti 19. nóvember 1863, og ræða sú, er
hann flutti þegar hann var settur inn i
forsetaembætti hið síðara sinni, 4. mars
1865. Lincoln samdi Gettysborgarávarpið
kvöldið fyrir vígslu hermannagrafreitsins,
í borginni Gettysburg. Aðalræðumaðurinn
við vígsluna var Edvard Everett, einn
frægasti ræðusnillingur Bandaríkjanna,
fyrrum utanríkisráðherra og rektor Har-
vardháskóla. Ræða Everetts stóð í tvo
tíma, en síðan flutti Loncoln ávarp sitt,
sem tók tvær mínútur: „Fyrir áttatíu og
sjö árum skópu áar vorir nýja þjóð í þess-
ari heimsálfu. Hún var fædd í frjálsræði
og helguð þeirri hugsjón, að allir menn
væru jafnbornir.“ Lincoln lauk ávarpi sínu
með þessum orðum: „Oss ber að vígjast því
háleita marki, sem fram undan er. Veri oss
minning þeirra, sem með drengskap dóu,
áminning um aukinn þegnskap við þá hug-
sjón, sem þeir fórnuðu öllu, og strengjum
þess heit, að hinir horfnu skuli ekki hafa
til einskis dáið, að þessi þjóð megi með
guðs hjálp öðlast endurfætt frelsi, og að
stjórn fólksins, á fólkinu byggð, fólksins
vegna til, skuli ekki líða undir lok.“
Dómar dagblaða í Bandaríkjunum um
ræðu Lincolns voru ákaflega misjafnir.
New York Times og New York Tribune
gátu þess aðeins, að forsetinn hefði sagt
þarna nokkur vel valin orð. Chicago Tri-
bune skildi þó, að ræða Lincolns mundi
lifa um aldur og ævi, en keppinautur þess,
Cicago Times, sakaði forsetann um fáfræði
og ruddaskap, enda hefði hann svívirt
minningu hinna látnu. Hins vegar skrifaði
Everett Lincoln bréf, þar sem hann sagði,
að hann vildi óska, að sér hefði tekist á
tveim klukkustundum að komast jafn ná-
lægt því, sem þarna átti að segja og Linc-
oln tókst á tveim mínútum. fsíðari inn-
setningarræðu sinni 4. mars 1865 sagði
Lincoln undir lok ræðunnar hin fleygu orð,
sem enn lifa á vörum hundrað milljóna:
„Án óvildar til neins, með góðvild til allra
u
Thorolf Smith lýkur bók sinni um Abra-
ham Lincoln á þessa leið: „Fyrir Lincoln
vakti aukið frelsi fólkinu til handa. Hann
hélt þeim kyndli á loft, sem lýsa mun
mannkyninu um alla framtíð. Bandaríkja-
þjóðin dáir Abraham Lincoln og blessar
minningu hans. Enginn annar sonur þeirr-
ar þjóðar á slík ítök í hugum allra þjóða.
Allar þjóðir eiga hlutdeild í Abraham
Lincoln. Hann er sameign vor allra."
Við skulum vanda til þess lesefnis, sem
við veljum æsku landsins á ári æskunnar,
ég held að í gamla daga hafi barna- og
unglingabækur verið betri bókmenntir en
nú á dögum. Á 4. áratugnum man ég eftir
ævisögum manna eins og Edisons og
Fords, þetta þótti okkur strákunum feiki
góð lesning. Nú hafa Superman og Batman
tekið við hlutverkum þeirra. Það eru vond
skipti.
Bókin á í harðri samkeppni við útvarp,
sjónvarp og myndbönd. Ef við eigum að
bera heitið mesta bókaþjóð heims, þá meg-
um við aldrei sofna á verðinum. Það
skömm fyrir íslensku þjóðina að hverfa
frá gullaldarbókmenntum til afþreyingar-
lesefnis. Hefjum bókina til vegs að nýju.
LEiFUR SVEINSSON
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 25. MAl 1985 3