Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1986, Blaðsíða 3

H
i.Bgmnr
ImI @ H] @ ® ® ® E ® @ ® E ® SI
Úlp-ifandi: Hf. Arvakur, Reykjavik. Framkvatj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjóran Matthías
JaMnaaaaan. Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
nnanjðrl Bjöm Bjamason. Ritstjómarfulltr.:
GfaN Sfgurðaaoo. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Rhatjðm: Aðatatræti 6. Simi 10100.
Forsíðan
er af hluta úr málverki eftir Karl Kvaran
listmálara frá árinu 1977 og er eitt af þeim
sem verða á yfirlitssýningu Listasafns
Islands á verkum Karls.
Halldór Björn Runólfsson listfræðingur
fjallar um Karl og list hans, en sýningin
verður opnuð eftir viku.
Öskubuskur
var landsfrægur kvintett fyrir svo sem
30 árum. Ein af þeim var Sigrún Jóns-
dóttir, sem einnig söng með hljómsveit-
um á þessum árum, þar á meðal
KK-sextettinum. Sigrún býr nú í Noregi
og riQar upp Öskubusku-tímabilið í
samtali við Elly Vilhjálms.
Nálarstungan
er búin að vera lækningaaðferð í Kína
í 2000 ár og lengi vel höfðu menn á
Vesturlöndum litla trú á henni. Aðferðin
byggist á þeirri trú, að sjúkdómar stafi
af truflun á streymi Ch’i, lífsorkunnar
og þykir að minnsta kosti gefast vel til
að stöðva ýmisskonar sársauka.
STEFÁN FRÁ HVÍTADAL
Það vorar
Nú vorar og sólþýðir vindar blása.
Úr vetrarins dróma raknar.
Nú yngist heimur og endurfæðist
og æskuglaður hann vaknar.
Nú brosirröðull við ísþöktum elfum,
þar æsast og fjötra slíta.
Hann langelda kyndir í fannþöktum fjöllum.
Hve fagurt erútað líta.
Hve sælt reyndist forðum að vakna og vaða,
er var égsvolítill drengur.
I túninu pollar og tjarnir standa,
slíkt tælirmigekki lengur.
Það syngur í eyrum mér seytlandi niður
afsólbráð úr hlíð og felli.
Nú mætti éggjaman vaða, efég vildi,
mér væri ekki hótað skelli.
Því nú erégvaxinn aðvizku manna,
og vordagar ævinnar farnir.
En dæturminar, þærErla ogAnna, ■
þær ösla nú polla og tjamir.
Þær finna glaðar til vængjanna veiku
og vaxandi hugsjónaþorsins.
ur augunum brennur heiðríkjuhrifning,
þærhlakka svo ákaft til vorsins.
Ég lít mig sjálfan íaugunum ungu
og æskudraumsýnir þráðar.
Þá bregður mér eitthvað svo undarlega,
ég angurvær kyssi þær báðar.
Er blárökkurmóðan um fjallshlíðar færist,
þá fer um migsyrgjenda klökkvi.
En systumar litlu, þærErla ogAnna,
þærem jafnglaðar, þóttrökkvi.
A hlaðinu útiþær hlustandi bíða
oghorfa inn í blárökkurveldin.
Þær búast við svönum á flugi til fjalla
ogfást ekki í sæng á kveldin.
Ogþærmundu bíða og vonglaðar vaka,
ef væru þær einar í ráðum,
en þær verða aðhlýða og kjökrandi kveina:
„ Nú koma svanimir bráðum “.
Sjá, blárökkurmóðan um fjallshlíðar færist,
nú flýgur hugur minn víða.
En mérþýðirlítið að híma út á hlaði,
ég hefekki neins að bíða.
Stefán frá Hvítadal. 1887-1933, var faaddur á Hólmavík, en kenndi sig
við Hvítadal i Saurbæ í Dalasýslu, þar sem hann ólst upp að hluta. Hann
dvaldist um tima i Noregi og var siðar bóndi á íslandi, lengst í Bessatungu
i Dölum.
Skynlausar
skepnur
að bar til á degi dýranna
fyrir nokkrum árum, að
sr. Jón Thorarensen flutti
helgistund í sjónvarpinu.
Hann sagði m.a.: „Meðan
við mennirnir vitum ekki
meira um okkur sjálfa en
raun ber vitni, þá skulum við alveg láta það
vera að tala um skynlausar skepnur." í
skólum er ávallt kennt, að maðurinn sé
fullkomnasta hryggdýrið af því að hann
hafi mál. Ég tel aftur á móti, að maðurinn
sé að mörgu leyti ærið ófullkomið hryggdýr
í þessum efni vegna þess, að hann getur
ekki tjáð sig með beinum hugsanaflutningi
eins og dýr merkurinnar, fuglar loftsins og
fiskar hafsins.
Nýlega heyrði ég frásagnir af höfrungum,
sem eru taldir mjög greindir. Maður einn
féll fyrir borð af bát sínum suður í höfum,
þar sem allt var morandi í hákörlum, sem
töldu sig eiga góða máltíð vísa þarna. En
þá komu höfrungar á vettvang og viirðu
manninn fyrir hákörlunum allt til strandar.
Frægur var hafnsöguhöfrungurinn fyrir
utan Panamaskurðinn. Hann leiddi skipin
inn í skurðinn lengi vel, þar til skipverjar á
rússnesku skipi skutu á hann. Þá hvarf
hann og sást ekki fyrr en rússneska skipið
kom aftur og þá leiddi hann það... í strand.
Var þetta skynlaus skepna?
Háhyrningar eru taldir allt að því eins
greindir og höfrungar. Vélbáturinn Guðrún
hefur lengi verið notaður til háhyrningsveiða
fyrir erlend sjávardýrasöfn. Þó að háhyrn-
ingar væru um allan sjó og rífandi reknetin
hjá bátunum, komu háhyrningarnir hvergi
nærri Guðrúnu, því þeir þekktu bátinn í
björtu og ljósin á honum í myrkri.
Flotastjórn Bandaríkjanna hafði uppi
áform um að festa sprengjur við höfrunga
og senda þá síðan inn í hafnir Norður-
Víetnama. Það virðast engin takmöi'k vera
fyrir því, hvað mannskepan getur lotið lágt.
Ekki eru fuglarnir síður merkilegir. Gamall
Eyfellingur sagði mér frá össu einni, sem
komið hefði til hans í þeim erindum að skera
úr nefi sínu, því að það var vaxið á það
krókur, þannig að hún gat ekki etið. Dreng-
urinn frá Drangshlíð tók upp vasahníf sinn
og leysti úr vanda arnarins, sem síðan flug
buif.
Iðulega setjast súlur á borðstokk fiskibáta
og bíða rólegar, þar til einhver Samvorjinn
um borð sker nælonflækjurnar frá fótum
þeirra. Sr. Jón Thorarensen var um áratug
prestur í Hruna í Árnessýslu. Eitt sinn
þurfti hann að fara að Eystra-Geldingar-
holti og þá yfir Stóru-Laxá, sem var í
miklum vexti. Treysti hann sér ekki að reiða
hund sinn fyrir aftan sig yfir ána eins og
hann var vanur af ótta við, að hundurinn
di-ukknaði, ef jaðraði við sund. Skipaði hann
svo fyrir, að hundinum skyldi haldið inni í
hálfa aðra klukkustund eftir að hann legði
af stað. Er sr. Jón kom að Eystra-Geldinga-
holti var hundurinn það fyrsta, sem hann
sá. Annað hvort skilja dýrin mannamál eða
nema hugsanir mannanna beint.
Árni Tryggvason leikari og Kristín kona
hans voru föstudagsgestir í útvarjiinu hjá
Jónasi Jónassyni fyrir nokkrum árum. Þau
eiga bát og hús í Hrísey. Skógarþrastarhjón
voru tíðir gestir þeirra í morgunkaffi með
þeim hætti, að húsbændur hentu jólaköku-
mylsnu með rúsínum út um eldhúsgluggann
til fuglanna. En einn morguninn vildu fugl-
arnir ekkert þiggja, ekki einu einni rúsínurn-
ar, sem þeim þóttu þó bestar. Árni taldi
þetta ekki einleikið, brá sér út og gekk á
bak við húsið. Þar sá hann skógarþrastar-
unga fastan í neti, sem þar hékk uppi. Ámi
leysti ungann úr prísundinni og hlúði að
honum í kassa, þar sem vængur hans var
eilítið lúinn. Síðan fer Árni inn í eldhús aftur
og viti menn, nú átu skógarþrastarhjónin
rúsínurnar og mylsnuna með bestu lyst.
Hnísurnar í Eyjafirði fylgja bát þeirra
Árna og Kristínar alltaf fast eftir, því þær
vita, að í bát þeirra em engin skotvopn.
Þegar Geir bóndi Gunnlaúgsson bjó í
Eskihlíð átti hann margar kýr og þær rak
kvölds og morgna ákaflega trúverðug kona,
Ingibjörg að nafni. í tilefni af einhveiju
merkisafmæli hennar lét Geir Örlyg Sigurðs-
son mála mynd af gömlu konunni og færa
henni í afmælisgjöf. Þegar gamla konan sá
málverkið varð henni að orði: „Skyldi
Skjalda þekkja mig?“ Að hennar mati var
Skjalda hinn eini óbrigðuli listdómari.
Fram á þessa öld þekktist hér á landi
slæm meðferð bæði á munaðarleysingjum
og málleysingjum. En forlögin sendu okkur
tvö göfugmenni, þá Einar H. Kvaran og
Þorstein Erlingsson. Einar bætti mjög kjör
munaðarleysingjanna með ritverkum sínum,
einkanlega hittu margar smásögur hans í
mark á þessu sviði.
Þegar Einar H. Kvaran fluttist yfir á
næsta þroskasvið var sú hvimleiða aðferð
orðin óþekkt að bjóða munaðarlaus böm
niður, það er, að hreppsnefndin kom þeim
fyrir á því heimili, sem bauðst til að taka
barnið fyrir lægst meðlag.
Þorsteinn Erlingsson tók aftur á móti að
sér m.a. að bæta hag málleysingjanna.
Sögur hans og ljóð vöktu þjóðina til um-
hyggju og ábyrgðar gagnvart þessum mál-
leysingjum, sem sætt höfðu svo misjafnri
meðferð fram til þess. Þjóðin stendur í
ævarandi þakklætisskuld við þá Einar og
Þorstein fyrir ritstörf þeirra, þau munu lifa
meðan íslensk tunga er lesin. Við skulum
láta Þorstein Erlingsson hafa síðasta orðið
í þessu rabbi, er hann yrkir um
HREIÐRIÐ MITT
Þér fijálst erað sjá, h vc ég bólið mitt bjó,
efbörnin mín smáu þú lætur író;
þú mannst aðþau eiga sér móður;
ogefað þau lifa, þau syngja þérsöng
um sumarið blíða og vorkvöldin löng—
þú gcrir það vinurminn góður.
Leifur Sveinsson
LFSBOKMORGUNBl AÐSINS MAl 1986 3