Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1986, Qupperneq 9

ímabili geómetríunnar: Málverk, 1952.
sig Og getur ekkert að gert. Það verður
engu hægt að breyta. Ég er samt að vonast
til að stærstur hluti sýningarinnar verði
helgaður nýrri verkum. Ég vildi líka óska
þess að sýningin yrði sett upp þannig að
elstu myndimar væru ekki f fremsta sainum.
Mikið ósköp er ég orðinn leiður á þessari
eilífu upphengingu eftir aldri verkanna. Það
er eins og maður sé ailtaf að sjá sömu sýn-
inguna aftur og aftur. Ég vona af heilum
hug að bestu verkin verði ekki sett í innsta
salinn, það er svo afskaplega þreytandi."
Þú minntist á gömlu verkin. Hvenær
byijaðirðu á þessu?
„Það hefur verið kringum 1940. Ég mál-
aði húsgaflana á Grímsstaðaholtinu, þeir
voru svo fallega málaðir. Það var sérstak-
lega einn, gulur að lit sem ég hélt mikið
upp á og málaði oft. Hann skar sig svo
sérkennilega úr hvítum snjónum og bláum
himninum. Það er svo undarlega tær birta
hér, kristallskennd og hárbreitt. Maður finn-
ur ekki svona birtu í útlöndum."
Flatamálverkið
— Varstu strax orðinn abstrakt á þessum
árum?
„Nei, það var ekki fyrr en seinna, kringum
1950.“
— Þá tröllreið geometrían öllu var það
ekki?
„Jú, blessaður vertu, það voru allir að
mála í flatastíl. Mest af þessu var afskaplega
slæmt málverk. Þegar maður sér sumt af
því sem menn voru að gera í þá daga,
verður maður steinhissa á því hvað þetta
var lélegt. Það er eitthvað í litavalinu sem
var svo grunnt og stingandi að það stenst
engan veginn tímans tönn. Svo voru menn
að sulla í þessu sem ekkert áttu þar heima.
En þetta var svoddan trúarbrögð að menn
þorðu varla að skoarst undan. Þorvaldur
(Skúlason) var leiðtoginn í hópnum. Hann
var svo vel að sér í franskri list. Annars
efast ég um að geometrían hafi verið hans
sterka hlið, enda staldraði hann ekki lengi
við í henni. Ég held að Þorvaldur hafi verið
miklu betri þegar hann var að fást við ljóð-
rænni hluti. Ertu ekki sammála?"
Vissulega er ég sammála Karli, enda
verður mér aftur litið til nýjustu málverka
hans, einkum grunntónsins hvíta sem er þó
svo margbreytilegur og fullur af blæbrigð-
um að vart er hægt að tala um ákveðinn
hvítan lit. Yfirleitt hefur listamaðurinn forð-
ast blæbrigðaríka áferð, enda þykist hann
ekki þeim vanda vaxinn að skapa þess hátt-
ar áferð. En með þessum nýju verkum
afsannar hann með öllu slíkt kunnáttuleysi.
Hann fer á kostum með hvíta litinn, hamrar
hann með penslinum ellegar málar með
fijálslegum pensilstrokum þannig að grunn-
unnn, blár eða rauður, gægist í gegn líkt
og í þoku og varpar örfínum litbrigðum
yfír allan flötinn.
HINN FULLTEMPRAÐI
Strengur
„Þú ert að furða þig á þessum núönsum,"
segir málarinn og grípur inn í hugrenningar
mínar líkt og hann geti lesið þær ofan í
kjölinn. „Það er sinkhvítan sem framkallar
þessi blæbrigði. Títanhvítan mundi þekja
grunninn gjörsamlega, eins og reyndar sést
á flestum myndum mínum. Þessir eiginleik-
ar sinkhvítunnar, að þekja ekki grunninn
nema til hálfs, eru vandmeðfamir því þeir
geta snúist í höndum manns án minnsta
fyrirvara og orðið að yfírborðslegum effekt-
um. Það er alltaf spuming hversu langt á
að ganga í svona löguðu. En þetta er
skemmtileg glíma eins og þú veist," og
Karl snýr sér allt í einu frá málverkinu og
lítur í áttina til mín. „Heyrðu annars, það
var gaman að þessu sem þú sagðir um
máiverkin mín og kvartettana."
— Jæja já, mér fannst það smella svo vel.
Karl á við filmubút sem tekinn var af
honum fyrir liðlega tveimur ámm og sýndur
í sjónvarpinu.
— Hlustarðu alltaf jafnmikið á klassíska
tónlist?
„Já og einkum og sér í iagi á kammertón-
list. Ég held að ekkert hafi hrifið mig eins
og síðustu kvartettar Beethovens, enda
spilaði ég þá aftur og aftur, án þess að fá
nokkum tíma leið á þeim. Það er eitthvað
hárfínt við kammertónlist, líkt og hver
strengur öðlist sjálfstætt líf um leið og hann
er hluti af sterkri heild. Þetta finnur maður
ekki eins vel í symfónískri tónlist því þar
er svo miklu erfíðara að aðgreina hljóð-
færin."
— Heldurður að tónlistin hafí haft áhrif
á málverk þitt?
„Að einhveiju leyti mundi ég ætla það.
Það er erfítt að komast undan áhrifamætti
góðrar tónlistar og eflaust langar alla mál-
ara einhvem tíma á ævinni að höndla í
málverki þá hámákvæmu augnablikstján-
ingu sem fólgin er í fulltempruðum streng.
Hitt er svo annað mál hvort það tekst
nokkrun tíma. Tónlistin hefur sitt ákveðna
táknmál og tungutak sem aldrei verður flutt
yfír á önnur svið lista. Það er eins með
málverkið. Finnst þér ekki erfítt að lýsa
því með orðum? Það er bókstaflega ekki
hægt. Það verður alltaf svo hjákátlegt."
Maestro Cézanne
— Maður reynir stundum af veikum
mætti að útlista einhver listaverk, en það
tekst aldrei. Enda væru menn ekki að mála
ef þeir gætu komið orðum að þvi sem þeir
em að malla á striganum.
„Nei, eflaust ekki. Myndlistarmenn em
eins og tónskáldin. Þeir fást við hluti sem
orð ná ekki yfír. Þetta er mikill þrældómur,
enda er enginn almennilegur listamaður sem
hristir listina fram úr erminni. En margir
halda að þeir séu bestir sem ekkert hafa
fyrir hlutunum. Ég get ekki skilið þessa
afstöðu. Maður hefði ætlað að fólk mæti
það við mann að vilja vera vandvirkur, en
það er öðm nær. Svo er Mozart nefndur
sem dæmi um listamann sem ekkert hafði
fyrir hlutunum. En ég hitti hann Leif tón-
skáld (Þórarinsson) um daginn og hann
sagði mér að Mozart hefði legið yfír verkum
sínum og strikað út og bætt um betur eins
og hver annar, góður fagmaður. Það er með
öðmm orðum haugalýgi að hann hafí ekkert
haft fyrir þessu. Er nema von að fólk skilji
ekki listina þegar það veit ekki einu sinni
hvernig hún verður til.“
— Það hefði gott af því að skoða Cézanne
svolítið.
„Já, það var merkilegur maður og mikið
ósköp var hann snjall listamaður. Það er
sama hve oft maður sér myndimar hans,
það er eins og maður sjái þær ætíð í fyrsta
sinn. Það er alltaf eitthvað sem manni hefur
sést yfír og svo er hvert litbrigði aðgreint
frá öðm þannig að myndimar sindra. Þú
þekkir til dæmis vatnslitamyndimar hans,
finnst þér þær ekki frábærlega vel málað-
ar?“
Niðurlag
— Jú, þessi aðgreining hvers litlar fyrir
sig er alveg einstæð.
„Það er einmitt þetta sem mér fínnst svo
merkilegt, þegar allt er svo hreint og gagn-
stætt að maður áttar sig á minnstu blæ-
brigðum. Þess vegna gat ég ekki verið
sammála honum Rögnvaldi (Siguijónssyni)
um daginn þegar honum fannst Ashkenazy
betri en Pollini. Ég viðurkenni að Ashkenazy
spilaði etýðuna hraðar og glæsilegar en
hinn, en maður greindi nótumar ekki eins
vel. Ég kaus Pollini þótt ég skilji vel afstöðu
Rögnvalds. Annars er merkilegt hvað hann
er fróður um þessi mál og glöggur, en þetta
er auðvitað hans starf og kannski ekki
skrýtið að hann þekki þetta út og inn. En
maður þarf ekki alltaf að vera sammála
mönnum þótt þeir hafí meira vit á hlutunum
en maður sjálfiir.“
Og nú hverfur Karl inn í vinnustofu sína
og kemur að vörmu spori með ófullgerða
mynd sem hann er að vinna við. Hann still-
ir henni við vegginn þannig að hún er böðuð
aftanskini sólarinnar sem þrengir sér inn
um þakgluggann. Þánnig íhugar málarinn
myndir sínar kvölds og morgna á meðan
hann drekkur bolla af tei. Verkið er vegið
og metið á hveiju stigi sköpunarinnar. Að
slíkri rannsókn lokinni hefst Karl Kvaran
handa við umsköpun og endursköpun, úr-
vinnslu og ábót, uns verkið sprettur fram
fullskapað. Oft kemur fyrir að málarinn
málar út allt, í tilraun sinni til að höndla
það smæsta af öllu smáu.
— Þú ert sífellt að verða mínimalískari.
Er naumhyggjan gjörsamlega búin að fanga
Þ'g?
„Það er undarlegt hve hugsanir mínar
standast iila prófraunimar á striganum.
Otkoman er alltaf þveröfug við það sem ég
ætlaði í upphafi. Svo virðist sem maðurinn
sjái aldrei fyrir gjörðir sínar. En hvers virði
væri tilveran ef honum auðnaðist það? Sjálf-
sagt ekki meira virði en svefninn langi,“
og Karl brosir um leið og ég sting mér aftur
inn völundarhúsið.
Halldór Björn Runólfsson er listfræðingur, myndlist-
armaður og gagnrýnandi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. MAl 1986 9