Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1986, Blaðsíða 5

og afgangurinn fæst með skólagjöldum.
Hækkanir á ríkisstyrk hafa orðið stórfelldar.
Sem dæmi má nefna, \að á milli áranna
1983 og 84 hækkaði ríkisstyrkur til skólans
um 84% og um 64% frá 1984—85. Takmark-
ið er að sjálfsögðu jöfn kostnaðarskipting á
milli ríkis og bæjar. í Myndlistarskólanum
á Akureyri eru nú um 200 nemendur á ári
og 12 kennarar. Þar er auk Qölda nám-
skeiða hægt að stunda fullgilt listnám í
dagskóla og sémámsdeild, sem er nám á
háskólastigi. Og þetta tel ég beri að þakka
bjartsýni go dugnaði myndlistarmanna, sem
í stað þess að yfirgefa heimabæ sinn og
stefna suður, sköpuðu listgrein sinni vaxtar-
skilyrði í heimabyggð.
TÓNUSTARSKÓLINN Á
AKUREYRI
Tónlistarskólinn á Akureyri tók til starfa
árið 1946. Hann var í upphafi stofnaður og
rekinn af Tónlistarbandalagi Akureyrar, en
í því áttu sæti fulltrúar frá Tónlistarfélagi
Akureyrar, Karlakómum Geysi, Karlakór
Akureyrar, Lúðrasveit Akureyrar og Kant-
ötukómum.
Þar hefur þróunin verið geipileg. I dag
er Tónlistarskólinn á Akureyri næst stærsti
tónlistarskóli á landinu með 480 nemendur
og 25 kennara. Hann sker sig frá öðmm
tónlistarskólum fyrir það hve mikil hljóm-
sveitarstarfsemi er í skólanum. Áhersla er
lögð á samleik frá upphafi. Þar starfar
sinfóníuhljómsveit nemenda, sem lengst em
komnir, og heldur tónleika tvisvar á ári. í
skólanum em tvær strengjasveitir, fimm
blásarasveitir, þar af ein kammerblásara-
sveit með kennumm, stórhljómsveit (Big
Band) jassdeildar skólans, auk minni hópa
eins og blásarakvintetts og tréblásarakvint-
etts. Skólinn er með fjölmennustu strengja-
og blásaradeildir í landinu. En Tónlistarskól-
inn nýtur þess umfram t.d. Myndlistarskól-
ann og Leikfélag Akureyrar, að til em lög
um tónlistarskóla, sem tryggja skólanum
launagreiðslur til kennara og skiptast þær
jafnt á milli ríkis og bæjar. Annar kostnað-
ur, 15—20% af útgjöldum skólans, er fjár-
magnaður með skólagjöldum nemenda.
Framtíðarsýn Tónlistarskólans er að
stofnuð verði kennaradeild við skólann og
að á Akureyri verði sett á stofn kammer-
hljómsveit atvinnumanna. Til að tryggja
búsetu tónlistarmanna á svæðinu þurfa að
vera atvinnutækifæri fýrir þá í listgrein
sinni. Þessar hugmyndir hafa nú góðan
meðbyr. Síðustu árin hafa margir kennarar
við skólann og duglegir nemendur jafnframt
fengið atvinnu við sýningar Leikfélags
Akureyrar.
Leikfélag Akureyrar
Þá emm við komin að enn einu fmmkvæði
áhugasamra heimamanna, sem nú er orðin
umsvifamikil listastofnun, Leikfélagi Akur-
eyrar. Það þróaðist fyrir atbeina heimamana
í atvinnuleikhús árið 1974 eftir blómlegt
áhugastarf síðan 1917, með æ meiri afskipt-
um atvinnufólks. Árið 1985 urðu sýningar-
gestir LA rúmlega 17 þúsund á 85 sýningum
og hafði þeim þá fjölgað um 3000 manns
á ári tvö ár í röð. Vemlegur hluti sýningar-
gesta kemur frá öðmm byggðum en Akur-
eyri.
Það á svo sannarlega við um Leikfélagið
að ríflegri opinberir styrkir hafa náðst smám
saman eftir að félagið hefur sannað betur
tilvemrétt sinn. Enn eiga þeir þó langt í
land með að tryggja félaginu rekstrargmnd-
völl. Þannig stóð ríkið á árinu 1985 undir
25% af gjöldum starfseminnar og Akur-
eyrarbær lagði sjálfur fram sem nam 17%
af kostnaði við rekstur leikhúss í bænum.
Alls námu styrkir til LA 1985 um 50% af
útgjöldum. Höfum hugfast, að þetta ár var
einmitt algert metár í sögu félagsins, hvað
aðsókn varðaði, og að'eigið aflafé dugði þá
fyrir 35% af útgjöldum. Enn vantar því sem
sagt 15% upp á að endar hafi náð saman
á því ári, sem fólkið í landinu sýndi þessari
starfsemi mestan áhuga.
Rétt er að benda hér á, að hlutfall að-
gangseyris í rekstrarkostnaði hjá LA er þó
mjög hátt (eins og hjá íslenskum leikhúsum
yfirleitt), sé miðað við frændþjóðir okkar á
Norðurlöndum, en þangað sækjum við
samanburðinn á flestum öðrum sviðum. Þar
heyrist að seldir miðar dugi jafnvel ekki
nema fyrir um 5% af rekstrarkostnaði leik-
húsa, en þetta hlutfall er vitanlega afar
breytilegt.
Ymis fyrirtæki stór og smá, ekki síst
Kaupfélag Eyfírðinga og Flugleiðir, hafa
sýnt Leikfélaginu og starfsmönnum þess
greiðasemi og rausn. Akureyrarbær styður
líka við bakið á Leikfélagjnu á margvíslegan
annan hátt en kemur fram í styrkjatölum,
og hefur m.a. lagt út í fjárfrekar endur-
bætur á tæknibúnaði Samkomuhússins auk
þess að láta leikfélaginu það endurgjalds-
laust í té. Stuðningsmenn Leikfélagsins
hafa bent réttilega á, að LA laði í bæinn
fólk af öllu landinu, og njóti því aðrir aðilar
eins og hótel, verslanir og skemmtistaðir
góðs af.
Menningin getur þannig líka skapað
aukin atvinnutækifæri og arð á öðrum vett-
vangi, jafnvel orðið fullgild útflutningsvara.
Ég býst við að margir hafí álitið það
skemmtilega uppákomu, fremur en hag-
kvæm viðskipti, þegar Leikfélag Akureyrar
seldi söngleikinn um Edith Piaf til Reykja-
víkur sumarið 1985, þar sem kaupandinn,
Hitt leikhúsið, sá um 17 sýningar á verkinu
í Gamla Bíói. Með þessu móti streymdi þó
álitleg fjárhæð í formi þóknunar og launa
til bæjarfélagsins við Eyjafjörð. Ennfremur
flutti Leikfélagið á sama ári út verk Sveins
Einarssonar um Sölva Helgason, „Ég er
gull og gersemi", með því að sýna það í
Norðurlandahúsinu í Færeyjum fyrir sam-
norræna styrki. Má því með nokkrum sanni
segja að Sölvi karlinn hafi því í eiginlegum
skilningi orðið að talsverðu „gulli" á endan-
um. Alls hafa um 200 manns komist á
launaskrá hjá Leikfélaginu undanfarin 4 ár,
svo þetta eru talsverð umsvif þegar allt er
lagt saman.
Og hvað Leikfélaginu viðvíkur virðist
byggðastefna nú eiga upp á pallborðið hjá
ráðamönnum fyrir sunnan. Þannig jukust
fjárveitingar frá ríkinu til LA um 56% frá
árunum 1982—86, meðan þær drógust
saman um 36% til Þjóðleikhússins. Má þá
ef til vill draga þá ályktun, að Leikfélag
Akureyrar þyki þjóna landsbyggðinni betur
í leiklistameyslu en Þjóðleikhúsið? Æ, af-
sakið. Ég segi eins og Þorgeir við Þormóð
forðum: „Eigi var mér þetta alhugað." Því
meting ber okkur að forðast.
Ein Þjóð í Einu Landi
Já, yfírskrift þessa þings var „Ein þjóð
í einu landi". Það þykja kannski undarleg
viðbrögð hjá mér að vera með naflaskoðun
og guma af frumkvæði heimamanna við að
efla menningu og listir á svæðinu. Á ég þó
enn eftir að nefna meiri viðleitni í þátt átt
eins og Menningarsamtök Norðlendinga og
hina ýmsu geira þess, samtök rithöfunda,
tónlistarmanna, myndlistarmanna og leik-
félaga. Þar þekki ég best til Leiklistarsam-
bands Norðurlands, sem hefur treyst mjög
samskipti leikfélaga á svæðinu. Ég átti
samleið með 30 liðsmönnum þess frá tólf
norðlenskum leikfélögum af tuttugu á ár-
legu þingi þeirra, sem haldið var á Blöndu-
ósi 26. apríl síðastliðinn. Rætt var um fé-
lagslega deyfð, minnkandi aðsókn að leik-
sýningum áhugaleikfélaganna, samkeppni
um frítíma fólks og ofurveldi rafeindafjöl-
miðlanna. Og ekki síður þau flaumslit, sem
nú eru að verða á milli íslendinga og sögunn-
ar.
Mikill vilji var fyrir því að snúa vöm í
sókn og bökum saman. Fjölþættar hug-
myndir komu að byggðaleiksýningum, sem
hópar áhugafólks úr mörgum geimm mann-
lífsins ynnu að. Þá er átt við stórar og
mannmargar sýningar, oft undir bemm
himni, byggðar á sögulegum atburðum, sem
skipt hefðu sköpum í þróun byggðalagsins
og haft markverð áhrif, bæði fyrir það og
jafnvel landið allt. Þetta yrðu „allsheijarsýn-
ingar", sem virkjað gætu fjölda sveitunga
og fengið enn fleiri áhorfendur.
Áður fyrr vom áhugaleikfélögin sterkur
tengiliður almennings við menninguna, þjóð-
lega og alþjóðlega. Á sviði þeirra sáum við
erlendar stórborgir og íslenskar sveitir —
og þetta vom oft á tíðum einu kynnin —
sem fjöldi manna hafði — sem persónulega
reynslu og upplifun — af framandi fólki og
framandi siðum, hámenningu og þjóðlegri
arfleifð okkar íslendinga. Þegar þetta hlut-
verk var tekið frá áhugaleikfélögunum með
kvikmyndum, sjónvörpum og myndböndum,
var að nokkra leyti um leið kippt fótum
undan veigamiklum þætti í starfi áhugaleik-
félaganna. Þvi þurfa þau nú að íhuga hvar
þörfin fyrir hið lifandi orð og tjáningu er
mest. Og það er saga okkar og tunga, sem
nú ríður á að varðveita.
Við skulum heldur ekki vanmeta þann
mikla þátt sem bókasafn hverrar byggðar
hefur á menningu hennar. Hlutur Amts-
bókasafnsins á Akureyri er t.d. mikilvægur
þáttur í menningarsögunni hér. Öðmm er
ætlað að ræða hér um fjölmiðlun, en ég vil
þó líka minna á gildi þess fyrir norðlenska
menningarþfoun að myndarlegri deild Ríkis-
útvarpsins hefur verið komið á fót. Mennta-
stofnanir em enn annar kapítuli.
Já, því hef ég verið með þessa naflaskoð-
un, að mér býður í gmn að með því að efla
menningu og listir í heimabyggðum, aukist
sjálfstraust heimamanna og dragi um leið
úr minnimáttarkennd þeirra gagnvart ofur-
efli höfuðborgarsvæðisins í menningarmál-
um.
Ef við ætlum að halda áfram að vera ein
þjóð í einu landi, verðum við að þekkja sögu
okkar, vemda tunguna og ekki síst hafa
jafna möguleika til menntunar og menning-
ameyslu, hvar sem við búum. Þá dugir ekki
lengur einvörðungu „skilningur" ráðamanna
á mikilvægi menningar, heldur jafnvel fmm-
kvæði. Ég sakna stjómmálamanna, sem
setja menninguna í fyrsta sæti, en segja
ekki aftast í yfirlýsingum sínum: „Og svo
ber að styðja menningu og listir eftir því
sem við verður komið.“
Aðstaðan er ekki jöfn. Margt er gert í
Reykjavík, sem landsmenn kosta allir jafnt
og á að heita fyrir landið allt, en íbúar
dreifðu byggðanna geta engan veginn notið.
Það er áleitið umhugsunarefni, að á 19.
öldinni, þegar fjölmiðlunartækni var las-
burða miðað við nútímann og fjármagn
smátt, náði íslensk menning, hvar sem hún
þróaðist, til allra landsmanna jafnt. Núna á
tímum rafeindamiðlanna einangrast stór
hluti hennar innan Elliðaáa í Reykjavík. Em
þetta framfarir? Eða em hér slík nátttröll,
að þau færi sér ekki framfarimar í nyt?
I nágrannalöndum okkar em Þjóðleik-
húsin skyldug til að leyfa sýningar á vissum
verkum sínum í sjónvarpi síðar meir, til að
öll þjóðin geti notið jafnt. Ekkert afsakar
frekari bið á sams konar fyrirkomulagi hér-
lendis. Landsbyggðarfólk missir líka af þró-
un í listdansi, ópemsöng og myndlist.
I höfuðstað Norðurlands, eins og Akureyri
er oft nefnd, em hvorki tónleikasalur né
myndlistarsýningarsalur sem hæfa stærri
viðburðum. Áhugasamir einstaklingar, þótt
margir séu, hafa ekki bolmagn til að reisa
þá í fullnægjandi mynd. Og landsbyggðin
kallar líka á sérmenntað fólk til að vinna
að sköpun lista og menningar. Oft læðist
að mér sá gmnur, að margir höfuðborgar-
búar yrðu víðsýnni og meiri íslendingar á
því að búa einhvern tíma „úti á landi", ekki
síður en það hefur löngum þótt vænlegt til
þroska að búa um skeið í útlöndum. Opnum
fleiri rásir og lofum menningunni að flæða
á milli. Öll höfum við eitthvað að gefa hvert
öðm. Eða eins og segir í Hávamálum:
Veistu, efþú vin átt,
þann er velþú trúir,
og vilt þú af homrn gott geta,
geðiskaltu viðhann blanda
oggjöfum skipta,
fara að finna oft.
Höfundur hefur um skeiö veriö leikhússtjóri hjá
Leikfélagi Akureyrar, en lætur nú af þvi starfi.
Stórsveit tónlistarskólans á Akureyri. Edward Frederiksen.
Úr sémámsdeild Myndlistaskólans áAkureyri. Nini Tang kennari á gólfinu.
LESBÖK MORGUNBLAOSINS 14.J0NI1986 5