Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1986, Síða 3

E ®
IFgPiW
[m||ö]I11!q|[u1[n][b]E[a1[ö]1«][I][n1[«]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Stvímir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
er dúkskurðarmynd eftir Jens Kristleifsson og er hún
liður í kynningu Lesbókar á íslenzkum grafíklista-
mönnum. Myndin heitir „Leikur" og er nokkuð
dæmigerð fyrir dúkskurðarmyndir Jens. Sjá nánar um
hann á bls. 6.
er enn á dagskrá í síðari grein Braga Ásgeirssonar
um þessa eldfjallaeyju í hinu eilífa vori, þar sem þó
er jökull á tindi eidfjallsins Teide. En umfram allt er
það sólin, eða jafnvel sólimar - á Tenerife, sem hafa
orðið Braga hugleiknar.
Tenerife
Þjóðleg
er framleiðslan hjá Guðbrandi Þorleifssyni gull- og
silfursmið, en hann hefur fært sér í nyt foma smágripi
á Þjóðminjasafni íslands oggert af þeim afsteypur.
Hann gullhúðar einnig íslenzk blóm og notar í skart-
gripi. Elly Vilhjálms hefur rætt við Guðbrand.
Seferis
Vegna þess
að svo mikið
ThorVilhjálmsson þýddi
Vegna þess að svo margt og mikið hefur siglt
framhjá augum okkar
að augu okkarhafa ekkert séð, en fjær
og bakvið liggur minningin eins og h vítur dúkur
um eina nótt ígirðingu
þarsem viðsáum fremuren þú furðulegar sýnir
framhjá sigia og týnast ígrafkyrru laufi piparrunna
vegna þess að við þekktum alltofvel þessi okkar örlög.
þarsem viðhöfum reikaðmilli umtumaðra
steina síðan fyrirþrem eða sex þúsundum ára
ranglað í hrundum rústum húsa, þarsem kannski
var eitt sinn okkar eigiðhús
ogleitast við að muna ártöl og hetjudáðir:
mun okkurþá lánastþað?
vegna þess að viðhöfum verið fjötraðir og hraktir
oghöfum strítt við ósegjanlega örðugleika,
aðþvíersagt er,
vegna þess að við höfum villzt ogsíðan fundið
aftur vegfullan af blindum hersveitum.
höfum sokkið í mýrar og í sjóinn viðMaraþon -
mun okkurþá lánast að deyja á venjulegan hátt?
Seferis er grískt skáld
Tvenns konar
siðfræði
Reynsla kynslóðanna end-
urspeglast einatt i tungu-
málum. Á stómm hluta
hins germanska mál-
svæðis birtist hún m.a. í
hugtökunum föðurland
og móðurmál. Það var
karlmaðurinn sem sótti
fram, braut land og ræktaði fyrir afkvæmi
sin. Konan kenndi þeim að tala og lagði þar
með gmnn að samskiptum þeirra við aðra.
Hvort tveggja var nauðsynlegt.
Þótt þessi verkaskipting hafi í stórum
dráttum fylgt mannkyninu frá öndverðu em
vitaskuld mörg dæmi um undantekningar.
Konur hafa sótt fram og stjórnað víðlendum
ríkjum í rás sögunnar og karlmenn hafa
tekið að sér uppfóstur ungviðis. Nú á tímum
mætti halda að hin hefðbunda hlutverka-
skipting væri úr sögunni, a.m.k. í iðnríkjum
þar sem piltum og stúlkum bjóðast jöfn
tækifæri til menntunar og starfa. Og vissu-
lega hefur margt breytzt. Konur starfa
aðeins að litlu leyti inni á heimilum sínum
og flestar stúlkur afla sér starfsmenntunar.
En þegar grannt er skoðað kemur í ljós að
þær fást við svipuð verkefni og formæður
þeirra. Þær sækja í uppeldis- og hjúkmnar-
störf. Þær em fóstmr, kennarar, félagsráð-
gjafar, hjúkmnarfræðingar, sálfræðingar
og læknar. Þótt dyr standi þeim opnar til
fjölbreytilcgri starfa á sviði atvinnulífs og
stjórnunar virðast þau freista fárra. í hnot-
skurn virðist þróunin hafa orðið sú að hefð-
bundin kvennastörf hafi færst út af heimil-
um og þar með konur líka. Og þá er eðlilegt
að spurt sé hvort svokölluð kvennabylting
sé annað og meira eð eðlileg aðlögun að
breyttum þjóðfélagsháttum.
Þegar öldur nýrrar kvennahreyfingar risu
sem hæst fyrir tæpum tveimur áratugum
ruddi sú skoðun sér mjög til rúms að konur
væm ekkert öðmvísi úr garði gerðar en
karlar á andlega sviðinu og það ætti að
vera keppikefli okkar að standa þeim jafn-
fætis í hvívetna. Lykillinn að frelsun kvenna
var fólginn í uppeldinu. Með því að veita
stúlkum og piltum svipuð verkefni og jöfn
tækifæri strax frá upphafí yrði endanlega
girt fyrir hvimleiðan og úreltan kynjamun.
Það var ársgamall kvenmaður sem rak mig
á stampinn með slíkar kenningar. Þegar
hún hafði kurteislega sniðgengið bíla og
örvandi þroskaleikföng sem ég hafði otað
að henni mánuðum saman en tekið upp á
því að búa um sleifar í handklæðum og
diskaþurrkum varð mér ljóst að eitthvað
hlaut að vera bogið við formúluna. Sú litla
virtist hafa komið í heiminn nestuð af
reynslu formæðra sinna frá ísöld og tilraunir
til að „frelsa" hana undan okinu vom unnar
fyrirgýg.
Fyrir nokkmm ámm breyttist tónninn í
kvennabaráttunni. Ekki var lengur hamrað
á því að konur ættu að fara sömu leiðir og
karlmenn og stunda átök á heimavelli þeirra.
Þess í stað fóm konur unnvörpum að viður-
kenna sérstöðu sína og vinna út frá eigin
gildismati og reynsluheimi. Þær stofnuðu
með sér stjórnmálasamtök og báru sérstak-
lega fyrir bijósti hin svokölluðu mjúku mál,
þ.e. hvers konar samskipti, aðhlynningu og
velferðarmál. Ekki fór hjá því að mörgum
jafnréttissinnum þætti hér stigið spor aftur
á bak og þeir lögðu áherzlu á að konur og
karlar væm umfram allt einstaklingar sem
hlytu að móta sér skoðanir í þjóðmálum út
frá öðmm forsendum en kynferði. Eigi að
síður hefur mjög borið á því að konur, sem
veljast til áhrifa innan stjórnmálaflokka,
einbeiti sér líka að mjúku málunum en síður
að atvinnumálum og og verklegum fram-
kvæmdum.
Nýjar kenningar í sálarfræði virðast eiga
svör við þessu. Carol Gilligan kennari við
Harvard-háskóla og aðrar bandarískar
konur, sem hafa lagt stund á sálarfræði,
hafa komist að þeirri niðurstöðu að siðferðis-
þroski kvenna sé annar en karla. Siðfræði
kvenna taki umfram allt mið af samskiptum
þeirra við aðra og þar sé umhyggja og
velferð annarra þung á metunum. Karlmenn
hafi miklu sterkari sjálfskennd og leitist við
að móta reglur og hlíta þeim. Drengir taka
reglur fram yfir samskipti og reyna að
komast hjá tilfinningalegum árekstrum.
Hjá telpum eru samskipti meira virði en
reglur þótt þau leiði til árekstra. Að sjálf-
sögðu eru þessar kenningar ekki án undan-
tekninga fremur en margar aðrar. Það er
eigi að síður athyglisvert að áhrifamenn á
sviði þroskasálarfræði og uppeldismála
undanfarinna áratuga, t.d. Piaget og Kohl-
berg, miða siðfræðikenningar sínar við
drengi einvörðungu. Annar kunnur kenn-
ingasmiður á þessu sviði hefur haldið því
fram að konur falli ekki inn í þann ramma
sem hann hefur sett saman og talið algildan,
og þá hefur jafnvel verið fuílyrt að konur
hafi óþroskaða siðgæðisvitund. Óþarft er
að taka fram að þessir sérfræðingar eru
karlkyns, en hér er vitnað í ágæta grein
eftir Sigrúnu Harðardóttur og birtist hún í
19. júní, ársriti Kvenréttindafélags íslands.
Af rannsóknum Gilligan og fleiri er ljóst
að tilfinningalíf og siðgæðisvitund kvenna
er frábrugðin sömu þáttum hjá körlum og
kemur það raunar fáum á óvart sem hafa
velt fyrir sér jafnréttismálum á undanförn-
um árum. Þennan mismun hefur mannkynið
trúlega þekkt frá öndverðu og kunnað að
búa við hann þótt á ýmsu hafí gengið í
samskiptum kynjanna. En beri karl og kona
gæfu til þess að ná jafnvægi í samskiptum
sínum og virða mismunandi sjónarhorn og
siðfræði bæta þau hvort annað upp. í iðnað-
arþjóðfélögum samtímans hefur þetta jafn-
vægi ekki náðst og þar hefur verulega
hallað á konur. Karlar hafa ekki sézt fyrir
í framsókn sinni og landvinningum en konur
hafa ýmist setið hjá eða reynt að líkja eftir
leikreglum þeirra. Fráleitt meta karlar og
virða kvenlegar eigindir ef konur hafa sjálf-
ar mestu skömm á þeim og líta á þær sem
náttúrulega fötlun.
Það er engin uppgjöf í jafnréttisbaráttu
þótt konur viðurkenni sérstöðu sína. Þær
sem vilja sækja inn á hefðbundin verksvið
karla hafa að sjálfsögðu til þess fullt frelsi
og sérhver einstaklingur á að geta valið sér
lífsbraut að vild. En kvennabylting er annað
og meira. Markmið hennar hlýtur að vera
það að siðfræði kvenna, þetta skrýtna fyrir-
bæri sem sálfræðingamir merku gátu ekki
fellt inn í kenningarkerfi sín, verði metin
til jafns við siðfræði karla því að saman
byggjum við þennan heim og berum sameig-
inlega ábyrgð á honum. í hugtökunum
föðurland og móðurmál felast nefnilega gildi
sem eru jafnþung á metunum.
GUÐRÚN EGILSON
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 28. JÚNl 1986 3