Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1986, Blaðsíða 5

laufblöo gullhúðuð með rafgreiningu, —
Flora Danica. oghafa orðið þekktir skartgripir.
samsvarandi því sem Danir kalla
þá vinsamlegast að kenna sér aðferðina,
þeir liggja auðvitað á henni eins og ormur
á gulli!
Rafgreining Notuð
TilHúðunar
Fyrst reyndi ég að steypa þetta og þá
er t.d. laufblaðið silfur í gegn, en hætti svo
við það. Aðferðin sem ég nota nú er kölluð
rafgreining, hun er t.d. notuð í álverinu hér
suður frá, en þá er efnum veitt á hlutina
með rafstraumi. Sjáðu, héma eru blöðin,
þetta er silfur og héma er gull,“ og nú
dýfir Guðbjartur einu hálfljótu blaði (eftir
eitthvert baðið) ofan í silfurbaðið, setur
strauminn á og eftir andartak er blaðið orðið
silfurlitað og mjög fallegt — hreinir galdrar
fínnst mér.
„Þessi böðun eða rafgreining er seinleg
og það þarf margskonar böðun, en lokaböð-
unin er í gulli. Það þarf að ná góðri húð á
gripina til þess að þeir þoli kveikingu, því
að ég þarf að kveikja á þá lása og annað
þvíumlíkt. En ég vona að með tíð og tíma
Víravirki, sem Guðbjartur hefur smíðað á íslenzka búninginn.
sjálfan hafi langað til að stunda skartgripa-
smíði á fyrstu árum hans í faginu, verður
hann hugsi og veltir málinu dálítið fyrir sér,
en segir svo:
„Ja, þetta reyndist allra skemmtilegasta
fag þegar til kom. Ég hafði alla tíð haft
gaman af leirhnoði og að mála, og var um
tíma hjá Ásmundi Sveinssyni myndhöggvara
í „modeleringu“, þannig að einhverja sköp-
unarþrá hlýt, ég að hafa fundið hjá mér.
Reyndin er sú, að þó að gullsmíði sé iðn,
þá felst vissulega í henni ákveðin listsköpun,
kannski misjafnlega mikil eftir því hver á
í hlut. Námið hér er fjögur ár, þar af eitt
ár í iðnskóla, en síðan er hægt að fara út
og vera við nám í góðum skólum í þrjú til
fjögur ár til viðbótar. Það er svo sem enda-
laust hægt að læra og menn fara sínar
leiðir eins og gengur.“
Guðbjartur sýnir mér nú smíðisgripi sína,
sem eru af ýmsum toga. Þar má finna
afsteypur af fomum gripum í Þjóðminja-
safni Islands sem fundist, hafa hér á landi,
allt víravirki sem tilheyrir íslenska upp-
hlutnum, iðnaðarmenn haglega gerða úr
silfri sem eru festir á stein og ætlaðir sem
bréfapressur, og svo má fá hjá honum litla
hraunmola húðaða skíra gulli, anga af
krækibeijalyngi, birkilauf, rifsbeijalauf og
margt fleira úr flóru íslands, logagyllt og
smekklega sett steinum. Til dæmis eru tvö
krækiber á krækibeijalynginu, svört og
gljáandi. Ýmist eru þetta hálsmen eða
nælur. En Guðbjartur fær orðið:
Afsteypur Af Fornum
Gripum
„Það eru þijú ár núna í vor síðan ég
byijaði að vinna fyrir Þjóðminjasafnið við
að gera afsteypur af fomum skartgripum.
Frægastur er líklega Þórshamarinn svo-
nefndi, sem talinn er vera frá því um 1200.
í hann er sagaður kross, sem álitið er að
fornmenn hafi gert eftir að þeir tóku kristna
trú. Hann er borinn í hálskeðju, en að auki
em önnur hálsmen, nælur og hringar, og
sumt af frumhlutunum er frá 10. öld. Þess-
um hlutum fylgir lítill pési, sem útskýrir
þá, bæði á íslensku og ensku. Munina steypi
ég flesta í silfur, en suma má fá úr gulli.
Til forna sandsteyptu menn silfrið, þá var
frumstykkinu þrýst niður í sand beggja
vegna (tveir helmingar) og silfrinu síðan
helit í mótið sem myndaðist. Núna er þetta
gert með allt öðrum hætti sem ég ætla
ekki að fara nánar út í, en Kínveijar voru
búnir að finna upp þá aðferð fyrr á öldum,
þó auðvitað sé búið að endurbæta hana
gegnum árin. En með þessari aðferð er t.d.
hægt að steypa víravirki.“
Guðbjartur telur skartgripagerð með allra
elstu iðngreinum og að skartgripir hafi fylgt
manninum nánast frá upphafi í einhverri
mynd. Að minnsta kosti þekkjum við margs-
konar skraut hjá frumstæðum þjóðum, og
má nefna indíánaættbálka í Suður-Ameríku
sem skreyta sig á hinn stórkostlegasta máta
þótt efnin séu frumstæð, en nóg um það.
Nú víkjum við að gullhrauninu og gullflór-
unni hans Guðbjarts, en hann hefur komið
hlutunum fyrir í haglega gerðum kössum
með útskýringu í loki.
„Ég er hrifinn af íslenskri náttúru og hef
gaman af að skoða gróðurinn. Nú, Danir
hafa unnið svona gripi um áraraðir og mér
fínnst þeir skemmtilegir og langaði að
spreyta mig á þessari aðferð sem þarf að
viðhafa. En auðvitað er ekki hægt að ganga
inn til fagmannanna í Danmörku og biðja
nái ég betri og fljótvirkari tækni, það tók
mig um hálft ár að ná þeirri sem ég ræð
núna yfír, ég hef orðið að fíkra mig áfram.
Annars er ákaflega erfítt að búa héma úti
í miðju Atlantshafi og ætla sér að sigrast
á svona hlutum. Það er stundum dýrt að
vera íslendingur. Oft tekur mig langan tíma
að nálgast ýmislegt sem ég þarf á að halda
viðvíkjandi verkinu, það þarf að hringja
hingað og þangað og skrifa til annarra landa
áður en ég dett niður á það sem ég vil. En
ég er búinn að leggja svo mikla krafta og
eyða svo miklum tíma í þetta allt saman,
að það er ekki um annað að ræða en halda
áfram."
Það kemur í ljós, að tækin sem þarf til
steypunnar kosta álíka og góður bíll um
þessar mundir. Þama er iofttæmingartæki,
vaxþrýstitæki, bræðsluofn og síðan tæki
sem stjórnast af miðflóttaafli. Tækin við
húðunina em ekki eins fyrirferðarmikil eða
dýr, þó allt sé þetta dýrt.
„Sumt. af því sem ég er að vinna í flór-
unni er illvinnanlegt, t.d. krækibeijalyngið.
Stilkurinn á því er svo grannur, að megnið
af því vill fara í vaskinn aftur. En mér
fínnst það svo skemmtilegt að ég get ekki
látið það vera.“
Guðbjartur segir mér að fólk hafí tekið
gripunum sínum vel. Til að mynda hafí
ferðamenn sériega gaman af fomu afsteyp-
unum, en hann segir Rammagerðina, Thor-
valdsensbasar, Þjóðminjasafnið og ís-
lenskan heimilisiðnað selja hluti frá sér.
Einnig er Skartgripaverslun Jóns Sig-
mundssonar með þá og Modelskartgripir á
Hverfísgötu. Úti á landi má fínna smíði
Guðbjarts hjá íslenskum markaði á Kefla-
víkurflugvelli, i Keflavík, á Akranesi og á
Selfossi.
Konur Hrúga Oft
OfMikluáSig
Eftir þessar upplýsingar langar mig að
vita hvað Guðbjarti þætti skemmtilegast að
vinna. „Ég held að það fari ekki á milli
mála. Ef ég þyrfti ekki að horfa í kostnað-
inn þá myndi ég smíða fagra og góða gripi
— kjörgripi. Steinar myndu ekki skaða — ég
myndi nota dýrt efni og dýra steina, en
fyrst myndi ég sjálfsagt liggja yfír teikning-
unum óra tíma.
En þegar ég minnist á efni, þá fínnst
mér oft gaman að gripum úr ódýrum efnum,
t.d. plasti ogtítan. Plast getur verið ákaflega
skemmtilegt í formi og litum og ég hef
ekkert við það að athuga. Eins er með títan
sem mikið er notað núna vegna þess að það
er svo auðvelt að lita þann málm í öllum
regnbogans litum. En það er eitt sem ég á
erfítt með að þola, og það er þegar konur
hrúga á sig aliskonar drasli, já, ég kalla
það bara drasl þegar t.d. mörgum mismun-
andi festum er blandað saman og úrkoman
verður algjör vanskapningur. Þar æpir hvað
á annað vegna andstæðna í efni og öðru.
Það er staðreynd að ein kona getur borið
grip sem önnur aftur á móti getur alls ekki
borið, og þetta varðar bæði persónur og svo
aldur. Þetta ættu konur að skilja. Reyndar
er hér á landi ekki til nein hefð hvað skart-
gripi varðar nema þá helst það sem viðkem-
ur íslenska búningnum."
„Guðbjartur, er raunin kannski sú, að
þegar þú hittir konu, þá sjáirðu fyrst skart-
gripina, ef þeir eru fyrir hendi og hvemig
þeir eru, og síðan konuna sjálfa?"
Gullsmiðurinn hallar sér aftur í stólnum
og lítur rannsakandi augum út í eitt horn
verkstæðisins á meðan hann veltir þessu
fyrir sér, og segir síðan: „Já, gott ef ekki
er! Fagmaðurinn kemur alltaf fyrst upp í
mér held ég!“ Nú held ég að maðurinn sé
að stríða okkur konunum, og þó, það er víst
eins gott að vara sig á svona sérfræðingum.
Það kemur fram í samtali okkar að
Guðbjartur bregður sér stundum yfir pollinn
og lítur á það sem „kollegar" hans erlendis
eru að sýsla. „Ég á góðan kunningja í Sviss,
Hans Langenbacher að nafni og heimsæki
hann stundum. Hann vann hjá Jóni Sig-
mundssyni fyrir um þijátíu ámm og þá
kynntist ég honum. Hann er sennilega með
betri fagmönnum í heiminum núna, eða svo
fínnst mér. Undir hans stjóm vinna sjö
menn og hann er viðurkenndur listamaður.
Einu sinni þegai' ég kom til hans sýndi
hann mér geysilega fallegan hring sem hann
var að smíða, en samskonar hring hafði þá
nokkru áður verið stolið frá honum og
kostaði litlar sautján milljónir króna. Það
hafði ferðamaður komið til að skoða og
ekki ráðið við sig. Hans gat ekkert sannað,
en skildi málið eftir á, og þá var orðið of
seint að gera eitthvað. Allt sem Hans Lang-
en-bacher lætur frá sér fara er mjög dýrt,
enda handsmíðaðir módelgripir."
Skartgripir Eru Ódýrir
Á ÍSLANDI
Hvað segir Guðbjartur um efniskaup, er
ekki dýrt að kaupa og liggja með gul! og
silfur, svo ekki sé minnst á platínu?
„Vissulega eru þetta dýr efni, en núna
t.d. er ágætis verð á gulli. Einu sinni man
ég eftir að verð á silfri sjöfaldaðist, en þá
hætti ég bara að smíða og málaði í heilan
vetur, en ég hef haldið nokkrar sýningar.
Sem betur fór breyttist verðið svo að ég tók
til við smíðina aftur. En ég vil láta það
koma hér fram, að skartgripir eru ódýrir á
íslandi. Álagning á þeim er um fimmtíu
prósent á rrieðan maður heyrir um fleiri
hundruð prósenta álagningu á ýmsu í verð-
könnunum.“
Það kemur á daginn að það er ekkert
sérlega arðbært að stunda gullsmíði. Tískan
er duttlungafull og eftir henni verður að
fara. Núna t.d. eru allskonar nælur í tísku,
segir Guðbjartur.
„Á öldum áður báru karlar stóra og mikla
hringi, oft, á vísifingri, og gjarnan var sig-
netið þeirra skorið í þá. Síðan stimpluðu
þeir svo bréfin sín með þessum hringjum —
þrýstu þeim á lakkið sem bréfin voru inn-
sigluð með.
Frekar vildi ég sjá strákana núna með
svona hringi heldur en það sem þeir hengja
í eyrun á sér, ég kann óttalega illa við þá
tísku, en fagrir gripir eru alltaf til yndis.“
Guðbjartur hefur þá von og trú, að þrátt
fyrir öra þróun í tækninni á flestum sviðum,
muni ekkert geta jafnast á við fagran
handsmíðaðan skartgrip, mannshendinm
séu færar ótrúlegustu leiðir.
Fróðari um margt sem áður var hulið
kvaddi ég Guðbjart og óskaði honum heilla
í starfí. Fallegu laufín hans eru mér ofarlega
í huga og ég læt mig dreyma um uppáhalds
blómið mitt gullhúðað, hangandi um hálsinn,
nú, eða bara krækibeijalyng.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28.JÚNI1986 5