Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1986, Blaðsíða 11

Tvö Ijóð eftir William D. Valgardsson
Finnbogi Guðmundsson þýddi
AIR CANADA
Úrsvalt og tært þéttist loftið á vængjum
ogbol vélarinnar. A greiðri ferðí 27þúsund feta hæð
sit ég sætisólalaus ogfæ ekki lengur greint
landiðniðri fyrir. En þá skiptir flugstjórinn
um stefnu, og Winnipegvatn birtist fyrirneðan mig.
Himinlifandi reyni égað rifja upp örnefni
æskuslóðanna. Þarna, þarna, langar mig til að
hrópa, erRiverton ogBeaver Creek,
ogsíðan sé ég, kenni, svo að ekki verður um villzt,
örlitla hliðargötu, ijóður ískóginum, fáeinar byggingar,
sem koma kunnuglega fyrir, og veit, afþvíað
þetta er um hádegisbilið á sunnudegi, aðforeldrar
mínir eru að fá sér tesopa. Viðarborð,
stólar, þungu leirkrúsirnar. Móðirmín
stendur við eldavélina, faðirminn erað
smeygja af sér stígvélunum, munaðarleysinginn,
bróðursonur minn, með hárið út iloftið,
seilist eftir sítrónubökunni.
Nú mundi égkalla oggera vart við mig,
eféggæti, eða sem betra væri, láta
migfalla ofan, svífa íþaninni fallhlífinni
niður íhúsagarðinn, ganga síðan inn, eins og
ekkert hefði ískorizt, faðma þau öll að mér,
taka bollann minn af króknum og
blanda mér í umræðuna. En — hérna sit ég,
örvæntingarfullur miðaldra maður, hjálparvana
ávöxtur ákvarðana, tekinna á uppvaxtarárunum.
Flugþjónninn gengur framhjá með matarbakkana.
Ég heyri naumast til hans fyrir mínum eigin hjartslætti.
MILLIÞÁTTA
Eftir langan dag við krabba og ostrur
brýztu á bátiþínum gegnum brimiðívar.
Hér hefurðu tendrað eld, matreitt gjafir sjávarsins.
Hafið gefur fyrirheit um hiðfábrotna.
Að baki okkar er dimmur skógur,
hiðflókna vegakerfi.
Þvínú lifum viðíheimi sands ogávalra skelja,
þar sem fjöllin eru sem mildir guðir úti við sjóndeildarhringinn.
Höfundur kvæða þeirra, sem hér eru birt i íslenzkri þýðingu Finnboga Guömundssonar og
tekin úr nýútkominni Ijóöabók hans, The Carpenter of Dreams (Draumasmiðurinn), er kanadískt
skáld og kennari af íslenzkum ættum og heitir fullu nafni William Dempsey Valgardson.
Langafi hans, Valgarður Jónsson, fluttist vestur um haf 1878 frá Akurtrööum i Eyrarsveit, en
haföi áöur búiö í Kolgröfum í sömu sveit. Sonur Valgarðs, Ketill, fór með honum, og settust
þeir aö í Nýja-íslandi. Einn sona Ketils og fyrri konu hans, Soffíu Sveinbjarnardóttur frá Saurum
í Laxárdal, er Alfreö, en sonur hans aftur William D. Valgardson.
William (eða Bill eins og hann er oftast kallaöur) fæddist í Winnipeg 7. maí 1939, lauk 1961
almennu BA-prófi frá Manitoba-háskóla, fimm árum siðar, 1966, B.Ed. prófi frá sama skóla meö
ensku og listfræöi sem aöalgreinar. Þá stundaöi hann bæði nám og kennslu viö lowaháskólann
í Bandaríkjunum 1967—69, og fékkst þar viö rit- og mælskulist, ennfremur amerískar nútímabók-
menntir. Aðalritgerð hans fjallaöi um kveöskap tengdan Winnipegvatni.
Hann kenndi um árabil ensku viö menntaskóla í Manitoba, en síðar við nokkra háskóla vestra,
seinustu tíu árin við háskólann í Victoríu (University of Victoria) i Brezku Columbíu í Kanada,
þar sem hann er nú prófessor í ensku og forseti enskudeildar háskólans.
Bill Valgardson á þegar að baki fjölbreyttan rithöfundaferil, hefur gefiö út nokkrar skáldsögur,
Ijóðmæli, leikrit, auk fjölda smásagna og kvæða, er birzt hafa á víð og dreif, en einnig verið
safnað að nokkru í bindi og gefin þannig út. Nokkur verka hans hafa veriö flutt í sjónvarpi eða
kvikmynduö sérstaklega.
Bill Valgardson var í júní 1985 kosinn formaður kanadíska rithöfundafélagsins. Hann er
væntanlegur til íslands i næsta mánuði sem gestur nefndar um samskipti íslands og Vestur-
Islendinga, er starfar á vegum utanríkisráðuneytisins.
Hlátur og dapurlegt bros einkenna þennan
fræga útlaga frá Tékkóslóvakíu, sem nú býr
í París, forðast sviðsljósið, skrifar á tékkn-
esku og telur að friðhelgt einkalíf sé einn
af hinum stórkostlegu vinningum evrópskrar
menningar - enda hefur hann sjálfur kynnst
því að vera undir smásjá Stóra bróður
Milan Kundera veitir engin viðtöl lengur og
hafnar nær öllum boðum um að koma fram
opinberlega. Hann vildi heldur ekki hitta
mig — blaðamann frá Svíþjóð. Hann lét
sameiginlegan vin skila því.
Milan Kundera er þreyttur á blaðamönn-
um og honum líkar illa við fjölmiðla. Hann
er dauðleiður á þvi að þurfa stöðugt að
útskýra bækur sínar eða komast vel að orði
um allt milii himins og jarðar. Og um sjálfan
sig, tilfínningar sínar og einkalíf neitar hann
að segja aukatckið orð. Hann er einn af
þekktustu og eftirsóttustu rithöfundum
Vestur-Evrópu um þessar mundir. Daglega
berst honum fjöldi boða af ýmsu tilefni og
beiðnir um viðtöl.
En hinn sameiginlegi vinur lofar samt
að reyna að koma okkur saman í einkasam-
kvæmi í París.
Það er reyndar brúðkaupsveizla, og
Kundera sjálfur er svaramaður. Það er
kannski af því að þetta er fjörugt sam-
kvæmi, kannski af því að ég er hvorki með
skrifblokk eða segulbandstæki, kannski af
því að ég er frá sama hluta Evrópu og hann
sjálfur, kannski af því að honum leiki for-
vitni á að vita, hvað ég, sem búi í Svíþjóð,
álíti um Nóbelsverðlaunin í bókmenntum í
ár — það er kannski þess vegna sem hann
fer á endanum að tala við mig.
Og brátt erum við komnir í fjörugar
samræður, þar sem margt ber á góma,
ferðalög, menningarmál í Mið-Evrópu og
hið feikilega vald ijölmiðlanna. En mest
ræðum við að sjálfsögðu um hina miklu
ástríðu Kundera — bókmenntir.
Milan Kundera er ekki aðeins í fremstu
röð þeirra, er stunda skáldsagnagerð í
Evrópu og einn snjallasti málsvari hennar,
heldur og svarinn óvinur „agelastanna".
Það var franski rithöfundurinn Francois
Rabelais, sem mótaðúhugtakið „agelastar",
en hann var uppi á 16. öld. Orðið sótti hann
í grísku, og það merkir þá, sem ekki hlæja,
þá, sem ekki hafa kímnigáfu.
„Agelastamir" em sannfærðir um, að
sannleikurinn birtist í þeirra eigin hug-
myndafræði og telja, að allir menn eigi að
hugsa á sama hátt. Kundera berst gegn
þeim með skáldsöguna að vopni, því að það
er kímnigáfan, sem skapar hana, og hún
er í eðli sinu andstæða allrar hugmynda-
fræðilegrar sannfæringar. í hinum marg-
brotna heimi skáldsögunnar á enginn sann-
leikann, og þar eiga allir rétt á skilningi.
í bókum sínum sameinar Kundera hið
kímilega og heimspekilega, og þar getur
hann talað opinskátt og hreinskilnislega,
velt hlutum fyrir sér og kmfíð þá, rætt um
vonir okkar og blekkingar og flett ofan af
þeim, grafið undan steinmnnum hugmynd-
um, kannað tilvemna eins og honum sýnist
og dregið sínar eigin ályktanir af taumlausri
sjálfhæðni. Og lýst veruleikanum í spéspegli.
Milan Kundera fæddist í Bmo í Mæri í
Tékkóslóvakíu, sem þekkt er fyrir sitt sér-
staka andrúmsloft, gamansemi og ærslafull-
ar venjur frá því á miðöldum.
Þessi hluti Evrópu hefur séð ýmislegt af
því, sem hmnið hefur í heimi hér á 20. öld:
Endalok hinna miklu keisaradæma, upphaf
fasismans, villimennsku nazismans, fýrir-
heit sósíalismans, ógnir stalínismans og loks
það, sem Kundera talar svo oft um: dauða
hins vestræna heims. Það virðist eins og
viðbrögð gagnvart framvindu sögunnar, að
hér hefur þróazt menningarhefð, sem ein-
kennist af þunglyndislegri angurværð, efa-
hyggju og kímni, sem hneigist að hinu fárán-
lega og kaldranalega. Milan Kundera er
greinilega bam þessa tíma.
í ÞÁGU HlNNAR SÓSÍ-
ALÍSKU FRAMTÍÐAR
Eftir stúdentsprófið, sem hann tók um
það leyti sem kommúnistar komust til valda
1948, hélt hann til Prag til að nema kvik-
myndalist, yrkja ljóð og vinna í þágu hinnar
sósíalísku framtíðar. En áhugi hans á
kommúnismanum dofnaði með umbreyting-
um þjóðfélagsins í anda Stalíns og við kynni
hans af hinum húmorlausu skriffinnum og
valdsmönnum hins sósíalíska veruleika.
Þetta varð til þess, að Kundera sneri
baki við umheiminum og tók að lifa aðeins
fyrir tvennt: konur og list. Hann náði mun
betri árangri meðal kvenna en á sviði listar-
innar. Hversu mjög sem hann lagði sig fram
um að mála, yrkja, spila jass eða leika á
sviði, var hann aldrei fyllilega ánægður. Og
það var ekki fyrr en hann var orðinn 33
ára — þegar hann skrifaði fyrstu sögur sínar
— að hann fann sjálfan sig.
Kundera losaði sig við hina ljóðrænu
sjálfshyggju æskuáranna og fékk meiri
áhuga á umhverfinu en á sjálfum sér. Hann
leitaði ekki lengur að hinum eina Sannleika,
heldur að iiðrum, afstæðum sannindum. Og
honum varð ljóst, að það er frásagnarlistin,
sem kennir einstaklingnum að skilja sann-
indi annars fólks og sjá takmarkanir síns
eigin sannleika.
Undir áhrifum frönsku tilvistarstefnunn-
ar helgaði Kundera nú líf sitt skáldsögunni
og tileinkaði sér hinn vestræna anda varúðar
og efasemdar.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 28. JÚNl 1986 11