Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1986, Side 2

AUSTAN UM HEIÐI
Eftir séra Heimi Steinsson
„Þar sem Kristur
fæddist heilli þjóð“
Endurnýjuð umræða um framtíð ^ingvalla hefur
nú fram farið um nokkurra missera bil. Áður
vék ég í þáttum þessum að ýmsum tillögum,
er komið hafa fyrir almennings sjónir. Þar bar
hæst þá hugmynd forseta Sameinaðs Alþing-
Myndin er úr Þingvallakirkju.
Mér verður æ Ijósari þýðing Þingvalla fyrir þjóðlíf íslendinga. Staðurinn helg-
ast öðrum stöðum fremur af sögu og trú þjóðarinnar. Á Þingvöllum hófst elzta
þjóðþing veraldar, þegar íslendingar stofnuðu lögbundið samfélag. Átökum
milli heiðinna manna og kristinna lyktaði með kristnitökunni á þann veg, að
til fyrirmyndar er öllum þjóðum, er vilja leysa deilumál sín á mannsæmandi
hátt. Þingvellir geyma friðhelgi, sem likja mætti við jörðina, þar sem Móse
fann anda helgan til sín streyma: „Drag skó þína af fótum þér, því að sá staður,
er þú stendur á, er heilög jörð.u
Herra Pétur Sigurgeirsson: Kirkjan öllum opin. Hirðisbréf til presta
og safnaða á íslandi.
is, að reist verði á Þingvöllum hús Alþingis.
„Þar væri þingsalur, þar sem halda mætti
hátíðarfundi í Alþingi, þegar sérstök tilefni
væru til. Mætti hugsa sér, að þingsetning
og þinglausnir færu þar að jafnaði fram. I
byggingu þessari væru húsakynni til guðs-
þjónustuhalds. Þannig yrðu á ný Alþingi og
kirkja samofín á Þingvöllum svo sem áður
var í 800 ár.“
Svo fórust forseta orð í þingsölum á Iiðnu
vori. Af fleiru er að taka. Hér hefur verið
minnzt á aðalskipulagsvinnu þá, er nú á sér
stað á vegum Þingvallanefndar. Verður
nánari grein gjörð fyrir því starfi innan tíðar.
Hluti af verkum vegna aðalskipulags
Þingvalla er fólginn í þjóðminjaúttekt á
þingstaðnum foma. Úttekt sú hófst nú í
sumar og leiddi í ljós ýmsa óvænta hluti,
sem einnig mun drepið á í þáttum „austan
um Heiði" á komandi hausti og vetri.
Hér er þannig margs að geta, og þó fer
því fjarri, að allt hafí verið nefnt. Undan-
famar hásumarvikur hefur einkum tvennt
komið fram, er varðar umræðu um framtíð
Þingvalla. Annað gat að heyra í predikun
formanns Þingvallanefndar. Hitt birtist í
Hirðisbréfi biskupsins yfír íslandi.
ÞJÓÐARBÚÐ á ÞlNGVÖLLUM
Sunnudaginn 29. júní var efnt til hátíð-
arguðsþjónustu á vegum Þingvallakirkju.
Hátíðin fór fram undir kjörorðinu „horft til
kristnitökuafmælis". í tilkynningu um sam-
komu þessa segir, að tilefni hennar sé m.a.
„sú umræða um undirbúning kristnitökuaf-
mælis, sem fram hefur farið undangengin
misseri".
Pjölmenni sótti guðsþjónustuna. Fyrirsjá-
anlegt var, að Þingvallakirkja ekki fengi
hýst þann söfnuð, er þar kæmi saman. Því
var ákveðið að fylkja liði í stóra salnum í
Hótel Valhöll, sem Ferðaskrifstofa ríkisins
léð Þingvallakirkju í þessu skyni. í reynd
varð þessi stærsta vistarvera, sem nú er til
á Þingvöllum, of lítil þennan dag. Sýnir sú
staðreynd ásamt öðru, hve brýnt er orðið
að hyggja að byggingarmálum í nágrenni
helgistaðarins foma.
Formaður Þingvallanefndar, Þórarinn
Siguijónsson aiþingismaður, predikaði við
hátíðarguðsþjónustuna. Mælti hann m.a. á
þessa leið:
„í aldanna rás hefur mikil og merkileg
saga verið að gerast á Þingvöllum, þessum
merkasta sögu- og helgistað þjóðarinnar. -
Þess skulum við minnast með byggingu
veglegrar Þjóðarbúðar á Þingvöllum, sem
vígð yrði á þúsund ára afmæli kristninnar
í landinu."
Hér tekur formaður Þingvallanefndar að
sínum hluta undir áður greind ummæli for-
seta Sameinaðs Alþingis. Hugmyndir
fæðast. Orða er leitað. En allt hnígur í einn
farveg um síðir. Slíks er að von, þegar siglt
er með gæfu Þingvalla og alþjóðar að leiðar-
steini.
Hátíðarguðsþjónustan í sumar markaði
upphaf. Prestar og söfnuðir úr dreifbýli og
þéttbýli hurfu þar að einu ráði. Forsætisráð-
herra heiðraði samkomuna með nærveru
sinni, ásamt öðrum ráðherrum, þingforset-
um og alþingismönnum. Þess er að vænta,
að líkan veg megi leika á næstu árum. Guð
láti gott á vita.
„DragSkóþína
AfFÓTUMÞÉR“
Það er ætíð stórviðburður í sögu þjóðar
og kirkju, þegar biskup íslands sendir Hirð-
isbréf til presta og safnaða. Hirðisbréf er
gefíð út af biskupsembættinu. Það verður
jafnan snar þáttur í lífí Þjóðkirkjunnar um
daga þess biskups, er hlut á að máli. Hirðis-
bréf markar stefnu og bendir langt á veginn
fram.
Nú hefur herra Pétur Sigurgeirsson ritað
Hirðisbréf, er nefnist „Kirkjan öllum opin“.
Bréfíð berst um landið og vitnar um höfund
sinn, varpar heiðríkri birtu inn að hvers
manns hjartarótum. Pétur biskup tók við
hinu veglega hirðisstarfí fyrir fímm árum.
Góðs var að vænta, og gott eitt er fram
komið. Nú er það hið góða ítrekað enn með
biskups boðskap í hugþekkri bók.
Eins og nærri má geta, er hér ekki til-
efni til að Qalla um Hirðisbréfið almennt.
En getið skal þess, er snertir þau mál, er
áður voru nefnd.
Herra Pétur hefur frá upphafí biskups-
dóms síns tekið fast í þá strengi, er tengjast
þúsund ára afmæli kristninnar á íslandi og
eflingu kristins dóms af því tilefni sérstak-
lega. Það kemur því ekki á óvart, er biskup
setur Hirðisbréfí sínu umgjörð þessa efnis.
Þegar í upphafskafla bókarinnar er fjallað
um kristniboð Þorvalds víðförla og Friðriks
biskups. Bent er á, að nú eru liðin rétt þús-
und ár frá því að þessum fyrsta þætti
íslenzku kristniboðssögunnar lauk. í niður-
lagsorðum fnngangsins segir Pétur biskup:
„Hálfum öðrum áratug eftir brottför þeirra
var kristni lögtekin á Þingvöllum. — Það
urðu bezt tíðindi á íslandi."
Síðasti kapítulinn í meginmáli Hirðis-
bréfsins nefnist „Tímabil undirbúnings“. Þar
fjallar biskup um aðdraganda væntanlegrar
kristnitökuhátíðar árið tvö þúsund. Aréttuð
er fyrri hugmynd þess efnis, að reistur verði
á Þingvöllum helgidómur, fyrirbænastaður
friðar á jörðu. Um staðarval og tilefni far-
ast biskupi orð á þessa leið:
„Mér verður æ ljósari þýðing Þingvalla
fyrir þjóðlíf íslendinga. Staðurinn helgast
öðrum stöðum fremur af sögu og trú þjóðar-
innar. Á Þingvöllum hófst elzta þjóðþing
veraldar, þegar íslendingar stofnuðu lög-
bundið samfélag. Átökum milli heiðinna
manna og kristinna lyktaði með kristnitök-
unni á þann veg, að til fyrirmyndar er öllum
þjóðum, er vilja leysa deilumál sín á mann-
sæmandi hátt. Þingvellir geyma friðhelgi,
sem líkja mætti við jörðina, þar sem Móse
fann anda helgan til sín streyma: „Drag skó
þína af fótum þér, því að sá staður, er þú
stendur á, er heilög jörð."
Orð sín tengir biskup fyrrskrifuðum um-
mælum forseta Sameinaðs Alþingis. Hús
Alþingis og kristinn helgidómur á Þingvöll-
um eru þannig markmið beggja þessara
leiðtoga þjóðþings og þjóðkirkju. Hvort
tveggja virðist og í bezta samræmi við til-
lögu formanns Þingvallanefndar um Þjóðar-
búð á Þingvöllum.
Enn er líklegt, að þessi efnin öll eflist
um sinn í deiglu lifandi umræðu, áður en
endanlegar ákvarðanir verða teknar. En
stefnan er þegar ráðin, og henni hljóta flest-
ir íslendingar að fagna.
Lokakafli Hirðisbréfsins verðskuldar
miklum mun ýtarlegri umfjöllun en hér er
fram komin. Sá þráður mun upp tekinn að
nýju, þótt seinna verði. Að sinni skulu áform
biskups um friðarkirkju á Þingvöllum ítrek-
uð með enn einni tilvitnun til orða bréfsins:
„Þingvellir, þar sem Kristur fæddist heilli
þjóð, kalla á kristið musteri friðarins."
Hér er djúp hugsun tjáð í einföldum og
skýrum orðum. Kristnin stendur styrkum
rótum meðal íslendinga. Ætla má, að lands-
menn leggist á sveif með biskupi sínum,
láti það í ljós í verki á komandi ári, að enn
höfum við ein lög og einn sið, - og hrindi
í framkvæmd þeim áformum, sem reifuð
eru í bréfinu góða.
Séra Heimir Steinsson er prestur og þjóðgarðs-
vörður á Þingvöllum.
Leiðrétting
Svo viðkvæmir sem höfundar ævin-
lega eru fyrir birtingu fyrstu
ritsmíðar sinnar á prenti er óhæfa
annað en leiðrétta í frásögn Gísla
Guðmundssonar frá Bollastöðum af „Skóg-
arför á sumardaginn fyrsta 1883“, síðari
tíma innskot tvívegis í upphafi máls, að
bílsæti hafí verið á þriðja klassa í lestinni;
danska orðið „billed" hafði á þessum tíma
fengið á sig myndina „bflæti" meðal Islend-
inga en „miðar" lítt þekktir þótt ekki hafí
verið slíkt fágæti sem bflsæti vor 1883.
Samskonar utanviðsigheit hafa fjölgað ut-
anfélagsmönnum úr 4 í 44 og bið ég yður
í nafni nákvæmnismannsins Gísla að koma
þessari leiðréttingu að í Lesbók Morgun-
blaðsins villulausri eða Morgunblaðinu ef
ekki reynist unnt að koma leiðréttingu í
Lesbókina nú um hásumartíð.
I inngangi mínum að frásögn Gísla er
farið rangt með embættisheiti Finns Sig-
mundssonar landsbókavarðar, ekki þjóð-
skjalavarðar. Þjóðskjalasafn og handrita-
deild Landsbókasafns eru eitt hvað: Handrit
þessi eru skrifuð gögn sem annað hvort eru
keypt til safnsins eða gefín þangað með eða
án skilyrða; á „þjóðskjölum" hvílir aftur á
móti afhendingarskylda, pappírum sem
einkum koma frá veraldlegum eða andlegum
embættismönnum og varða stjómsýslu
þeirra. Dagbækur Gísla komu ekki fram á
þjóðskjalasafni heldur handritadeild Lands-
bókasafns.
Vert er að nota tækifærið og vísa frá
hverskonar misskilningi sem leitt geti af
orðalaginu „koma fram“; starfsfólk hand-
ritadeildar er langþreytt orðið á óljósu
orðalagi um tildrög þess að gögn af deild-
inni koma fyrir almenningssjónir: með
orðum mínum á ég við að umræddir pappír-
ar bárust deildinni nýlega (11.3. 1986) Urðu
þjóðareign. Komu fram í dagsljósið.
Gögn á handritadeildinni eru skráð og
nánast innan seilingar 611, enginn einn mað-
ur hefur lesið nema brot af þessum gögnum
til neinnar hlítar: það er því vissulega hægt
að uppgötva staðreyndir þar innan veggja
en öllu minni líkur á að maður fínni þar
nokkuð sem þá merkingu hafí fyrir annan
en hann sjálfan.
Menn eru mismunandi veiðnir og svipað
gildir um lag manna við að nota skrár hand-
ritadeildar. Ég var svo heppinn að Grímur
Helgason, forstöðumaður handritadeildar-
innar, sýndi mér gögn þau sem frá Gísla
Guðmundssyni voru komin: mitt hlutverk
hefur orðið að finna þeim aðgengilegra snið
en á þeim var. Óumbeðinn.
Til er gömul sögn um mann sem týndist
í helli einum. Segir sagan að maður þessi
hafí síðar komið fram í öðrum landsfjórð-
ungi. Gögn þau sem Gísla varða, hann
sjálfur í vissum skilningi, hefur komið fram
á handritadeild Landsbókasafns. Og hafði
þá allt of lengi verið á reiki hver veit hvar?
Ekki á handritadeild Landsbókasafns.
Með þökk fyrir birtinguna,
Þorsteinn Antonsson.
Samþykkur ofanrituðu.
Ogmundur Helgason.