Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1986, Blaðsíða 7

Kyrrsetumaður
klífur Heklutind
kemst í kynni við kjarnorku-
knúna háQallasól — stendur
um stund við opna gátt helvít-
is og hlýtur verra af
EFTIR HRAFN ANDRÉS
HARÐARSON
Eg gæti sem best skrifað
eitthvað á þessa leið: „í
júní sl. gekk ég með
Ferðafélagi íslands á
Heklu í góðu veðri, sólin
bakaði liðið, gangan á
fjalli tók fimm og hálfan
tíma en tvo og hálfan ofan, útsýni var í
Toddeió og sinemaskop, á tindi eldfjallsins
var ókeypis sánbað, gengið var í snjósköflum
mestanpart, undirritaður fékk tvær blöðrur
í kaupbæti, aðra á hægri hæl, hina á vinstri,
hnjá- og mjaðmaliðir minntu óþyrmilega á
ævintýrið um spýtustrákinn Gosa á gelgju-
skeiði og glænýjar perumar í háfjallasólinni
sviku engan: tók mig rúma viku að ná mér
í andlitinu og varirnar rauðar sem blóð í
öðru veldi“ . .. og látið þar við sitja.
En hveijum væri það til góðs eða gam-
ans? Varla nokkrum lesanda og ég fengi
varla eyrisvirði fyrir vikið. Þess í stað ætla
ég að gera tilraun til að skrifa listræna
ferðasögu þrungna spennu og ævintýra-
ljóma án þess þó að krydda hana á nokkum
hátt. Ef verða mætti einhveijum víti til
vamaðar eða hvatning til dáða.
Á fímmtudegi las ég blaðið mitt óvenju
ítarlega, jafnvel veiðisögur og fasteignaaug-
lýsingar í miðsumarleiðindunum. Þá rak ég
augun í einn af þessum föstu dálkum, sem
maður les aldrei af því að þeir eru alltaf
eins: fréttir frá Ferðafélagi Islands og Úti-
vist o.fl. Þar stóð m.a. þetta: ferð á Heklu
á laugardaginn, 10 tíma ferð, lagt af stað
frá Umferðarmiðstöð kl. 8. Kr.- 750.-
Áður en ég komst á þennan aldur deyfð-
ar og doða hafði mig oft dreymt um að
ganga á Heklu — þessa dulúðugu fjallkonu
íslenskra hamfara, einstaka sinnum hafði
ég séð hana nakta og ögrandi með ávalar
lendar, sem stundum virtust dilla sér séðar
úr tíbrá sunnlenskrar flatneskju, en oftast
huldi hún ásjónu sína með silkislæðum eins
og austurlensk jómfrú gefandi miklu meira
í skin en augu sjá. Þessi prinsessa hafði
vakið mér ungum óræða drauma, kveikt í
mér löngun til karlmannlegra dáða og af
reka, en aldrei hafði neitt orðið úr neinu.
En þessi æskuþrá blundaði ætíð í mér.
Þennan umrædda fimmtudag var ég hald-
inn einhverri skrifstofublókarvitfírringu,
sem leiddi til þeirrar fífldirfsku að um kvöld-
ið er ég lagðist til hvílu við hlið míns betri
helmings tilkynnti ég hátíðlega þá staðföstu
ákvörðun mína að næsta laugardag skyldi
Hekla sjálf klifin, hvort sem henni líkaði
betur eða verr. Sennilega var ég meira undr-
andi á sjálfum mér en kona mín.
Á föstudagskvöldi var þessi gáll enn á
mér og í stað undrunar var komin blanda
af beyg og ósjálfráðri viðleitni til að finna
undankomuleið. Þá tók ég fram fjallaklossa,
sem kona mín hafði eitt sinn keypt handa
mér í afmælisgjöf eftir að ég hafði talið
henni trú um að fjallgöngur væru mínar
ær og kýr. Ég burstaði þá og úðaði með
vatnsþéttivökva, tók til nesti af mjög tak-
mörkuðu viti, epli, kjúkling, japanskar
kryddflögur, harðfisk og svaladrykki, bak-
poka dóttur minnar, sem ekki gat hindrað
mig sakir fjarveru hennar á bóndabæ í Fló-
anum. Þóttist ég nú albúinn til mikilla
átaka. Leið nú af nóttin.
Eigi veit ég hvort ég vaknaði þennan
laugardagsmorgun af völdum vekjaraklukk-
unnar eða hlýrra fingra morgungyðjunnar,
sem seildust inn milli gluggatjaldanna. En
ég vaknaði frískur og enn frávita af þessu
Hekluæði.
Á Umferðarmiðstöð skein sólin dátt á
okkur, sem tíndumst inn í háhjólaðan
fjallabíl frá Vestfjarðaleið, grænan að lit.
Ég var með þeim fyrstu inn og fékk sæti
egar tíminn er loksins
kominn. Hvað gerir sá
rithöfundur þá, sem beðið
hefurþeirrar stundar alla
ævi? Ég get varla svarað
því. í rauninni er ég ekki
þesskonar rithöfundur,
því snemma gerði ég mér
það Ijóst, að ef ég sniði mér ekki stakk eft-
ir vexti og kæmi því á pappíra, sem mér
fyndist endilega að þar þyrfti að standa,
myndi einhver annar koma því í verk, þótt
kannski yrði það aðeins með öðrum hætti.
Ég vildi gera það sjálfur.
Þessvegna hef ég í hjáverkum, eins og
raunar flestir aðrir íslenskir rithöfundar
fyrr og nú, komið skilvíslega á prent þessum
skruddum, sem ég vissi að mér var ætlað
að skrifa. Nú gætu menn ætlað að ég væri
forlagatrúar. Svo er þó ekki. Ég trúi ekki
einu sinni á bókaforlög. Tólf hafa bækur
mínar orðið. Og á næsta ári eru fimmtíu
ár síðan sú fyrsta þeirra kom út. Fyrir hana
hlaut ég strax svokall|tða alþýðuhylli, seldi
sexhundruð og fimmtíu eintök. Ég gat lifað
á ritlaunum hennar, eða réttara sagt and-
virði hennar, þegar kostnaður var greiddur,
í heilan vetur í Reykjavík, 1937-38.
Það voru skrifaðir um bókina í dagblöð
og tímarit tólf jákvæðir ritdómar. Það var
tekið mark á þeim mönnum. Og um vorið
fannst Jónasi frá Hriflu, sem öllu réði á
þeim árum, sjálfsagt að Menningarsjóður
veitti mér fímm hundruð króna utanfarar-
styrk til náms í Svíþjóð. Ég hafði að vísu
áður verið tvo vetur á héraðsskóla, og það
þótti bara nokkuð góður undirbúningur fyr-
ir rithöfundarefni á þeirri tíð. En Svíþjóðar-
dvöl átti ekki að saka. Og þangað stefndi
hugur minn.
Stund Milli Stríða
Næsta bók mín kom út fjórum árum
síðar. Það var haustið 1942. Þá var heimur-
inn í flestu orðinn annar en fyrr. Sú styijöld,
sem lengi hafði yfir okkur vofað, var skoll-
in á, og enginn vissi hvernig fara mundi.
Nú orti ég um ferð mína á vígstöðvar hins
fyrra heimsstríðs og um hversdagslegar
ástir unga fólksins. Það var ekki alvörulaus
bók á biðtíma. En allt var breytt frá mínum
velgengnisttíma sem efnilegs skálds. Há-
skólagengnir menn höfðu komið sér upp
nýju tímariti, sem leit nokkuð stórt á sitt
hlutverk, og þeir fundu til sín, sem að því
stóðu, hjá sumum gætti jafnvel hroka. Verð-
andi prófessor, nýkominn frá París, sem
sjálfur ætlaði sér að verða skáld, skrifaði
um byijendabækur, og lofaði þá sem fastir
voru í sessi.
Nú var komið annað hljóð í strokkinn en
áður var. Jóhannes úr Kötlum skrifaði að
vísu fallega um bókina mína. En það kom
fyrir ekki. Á æðstu stöðum var hún sölluð
niður. Upplagið lá í áratugi óselt hjá höf-
undi. Og hefði ekki verið gróðatíð og nóg
vinna hefði skáldið átt vísa tugthúsvist fyr-
ir leirburð og útgáfuskuldir. En ég spjaraði
mig á öðru sviði, var orðinn sæmilega hlut-
gengur ritstjóri vinsæls tímarits. Þar gat
ég birt mynd af prófessornum, sem áður
var getið, og viðtöl við aðra merkismenn.
Stríðinu mikla lauk. Ég seldi undan mér
lífsöryggið og hélt á ný til Svíþjóðar. Þar
skrifaði ég þriðju bókina af lítilli forsjálni
manns, sem ennþá var ungur. Eftir það
bytjaði hin eiginlega lífsbarátta. Og um
hana verður ekki skrifað hér.
Kópavogsskáld Fer Til
Danmerkur
En víkjum nú að spurningunni, sem varp-
að er fram í upphafi þessa pistils. Nú hef
ég lokið mínu borgaralega dagsverki. Tvö
opinber og hálf opinber bókaforlög hafa
gefið út helming bóka minna, og það þriðja
úrvalsbók. Sex frumútgáfur og tvær endur-
útgáfur hef ég gefið út sjálfur. Kaupenda-
vinsældir fyrstu bókarinnar hef ég ekki
endurheimt, svo útgáfukostnaður hefur
aldrei komið til skila, hvorki hjá mér né
þeim sem hlaupið hafa undir bagga.
Nú er ég sestur í helgan stein og gæti
því tímans vegna farið að skrifa þær bæk-
ur, sem ég varð að rita á stolnum stundum
og gefa út af vanefnum. En nú langar mig
bara ekki til þess. Er ég þá bitur, naga mig
í handarbökin og bíð eftir andanum? Nei,
það held ég ekki. Ég les dagblöðin, annarra
manna bækur, tala um spillingu heimsins
við sjálfan sig. Ég skrifa flesta daga tvær
síður í spíralblokk með penna, og kalla dag-
bók, síðustu áir.í nokkra meinlausa pistla í
dagblöð, ræði þó sjaldnast um það, sem
mér er helst í hug. Ég bý í fjölbýlishúsi í
Kópavogi yið gott útsýni, fer einstaka sinn-
um til höfuðborgarinnar með strætisvagni.
Þau gamalmenni, sem ég þekki þar, halda
sig flest heima og sjást ekki á almanna-
færi, eru að búa sig undir sína eigin
jarðarför.
í gær heilsaði mér raunar kona. Ég hef
líklega litið til hennar of forvitnis- eða kunn-
uglega. — Er þetta Skúli, spurði hún, og
rétti mér höndina. — Nei, ekki er nú svo
gott að svo sé, svaraði ég. Hún brosti til
mín elskulega um leið og ég stakk mér upp
í vagninn. — Ég hélt að þetta væri gamli
kennarinn minn, heyrði ég hana segja. Það
er svo óralangt síðan við höfum sést.
Ég horfði á konuna út um bílgluggann.
Mér fannst ekki vera mikill aldursmunur á
okkur. Skúli hefur líklega byijað snemma
að kenna, hugsaði ég.
JÓN ÚR VÖR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. AGÚST 1986