Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1986, Blaðsíða 14

Ævar R. Kvaran:
Sannar lífið
sjálft
raunveruleika
Guðs?
Þrátt fyrir Mammonsdýrkun margra ís-
lendinga og annarra, hygg ég að efnishyggja
sé á undanhaldi í heiminum. Það þykir til
dæmis ekki lengur sjálfsagt, að vísindamað-
ur sé trúlaus. Æ fleiri heimskunnir vísinda-
menn játa hreinskilnislega guðstrú sína, en
slíkt þótti barnaskapur á blómaskeiði efnis-
hyggjunnar, þegar maðurinn í ofmetnaði
sínum hélt, að hann væri búinn að fínna
lykilinn að lífsgátunni — allt væri hægt að
skýra með vísindum; þau myndu að lokum
útrýma trúnni; vísindi og trú væru andstæð-
ur; vísindin kæmu í stað trúar.
En á atómöld, þegar mennimir hafa
skapað sér tæki, sem útrýmt geta öilu lífí
á jörðinni, hafa æ fleiri þeirra sem mest
vita í vísindalegum efnum, hallast að þeirri
skoðun, að til sé mönnum æðri máttur, sem
sett hafí öllu lífí ósveigjanleg lögmál —
skapandi máttur; og leiðina til lífshamingju
megi fyrst og fremst fínna með því, að reyna
að gera sér grein fyrir vilja og tilgangi þessa
æðri máttar, og lifa í sem nánustu samræmi
við hann.
Fyrir allmörgum árum skrifaði íslenskur
rithöfundur bók sem hann nefndi Maðurinn
er alltaf einn. Að vísu var titillinn fenginn
að láni frá Jean Paul Sartre, sem skrifaði
L’homme est seul. En hvað sem því líður
hef ég lengi verið á andstæðri skoðun og
þess vegna ætla ég að eyða nokkrum tíma
til þess að skýra frá nokkrum athyglisverð-
um atriðum í bók, sem ber heitið Maðurinn
stendur ekki einn. Höfundur þessarar bók-
ar heitir A. Cressy Morrison og er fyrrver-
andi forseti Vísindaakademíunnar í New
York. Honum hefur tekist að sætta vísinda-
manninn og trúmanninn í sjálfum sér með
athyglisverðum hætti. Hann telur nefnilega,
að náttúran og lífíð sjálft feli í sér ómót-
stæðilegar sannanir fyrir tilveru Guðs.
Við skulum nú líta á nokkrar af þessum
ástæðum og skilgreiningar þeirra. Höfundur
segir:
„Við erum enn í dögun vísindaaldar og
sérhver skilningsauki varpar skærari birtu
á handverk hugsandi skapara. Þegar við
höfum gert frábærar uppgötvanir í anda
vísindalegrar auðmýktar og trúar, sem
byggist á þekkingu, eykst tilfínning okkar
fyrir návist Guðs.
Sjálfur tel ég sjö ástæður til trúar minnar:
í fyrsta lagi: Samkvæmt óhaggan-
legum stærðfræðilögmálum getum
við sannað, að heimur okkar er
skipulagður og skapaður af mikl-
um hugsandi anda.
Hugsaðu þér að þú stingir tíu peningum,
merktum frá einum til tíu, í vasa þinn og
hringlir síðan vel í hrúgunni. Reyndu nú
að taka þá uppúr vasanum í réttri röð frá
einum til tíu og stingdu svo peningnum
aftur niður í vasann í hvert sinn, og hringl-
aðu þeim saman.
Stærðfræðilega vitum við, að líkumar til
þess, að þú dragir fyrst pening merktan
með 1, eru einn á móti tíu. Að dregnir verði
1 og 2 í réttri röð, 1 á móti 100; að þú
dragir peningana nr. 1,2 og 3 í réttri röð:
1 á móti 1000, o.s.frv. Líkumar til þess að
þú dragir upp úr vasanum í réttri röð frá
nr. 1 til nr. 10 em 1 á móti 10 miiljörðum!
Af sömu ástæðu má fullyrða, að á mörg-
um sviðum lífs em svo nákvæm skilyrði
nauðsynieg, að ekki er hægt að ímynda sér,
að nauðsynlegt innbyrðis samræmi þeirra
getið verið til af einni saman tilviljun. Jörðin
snýst um möndul sinn með 1600 km hraða
á klukkustund um miðbaug; snérist hún
með 160 km hraða, myndu dagar okkar og
nætur vera tíu sinnum lengri en nú er, og
hiti sólar sennilega brenna gróðurinn þessa
löngu daga, og hver gróðurangi sem kynni
að lifa það af, að líkindum fijósa hina löngu
nótt.
Lífsuppspretta okkar sólin, er á yfírborði
ca. 6000° á Celcius, og íjarlægð jarðar er
einmitt nákvæmlega hæfílega mikil tii þess
að þessi „eilífí eldur" hlýi okkur mátulega,
en ekki um of! Ef sólin gæfí aðeins frá sér
helming þeirrar geislaorku sem hún nú gefur
frá sér, myndum við fijósa, og væri geisla-
magn hennar helmingi meira, stiknuðum
við.
Halli jarðar, en möndull hennar hallast
um 23 gráður, veldur árstíðum okkar. Ef
jörðin hallaðist ekki með þessum hætti
myndi uppgufun úr höfunum færast norður
og suður og hrúga upp heilum meginlöndum
af ís.
Væri tunglið okkar t.d. einungis í 80.000
km fjarlægð, í stað hinnar raunverulegu,
þá kynnu flóðin að verða svo öflug hjá
okkur, að öll meginlönd jarðar hyrfu undir
yfírborð sjávar tvisvar á dag; jafnvel fjöllin
myndu eyðast smám saman. Ef jarðskorpan
hefði verið aðeins tíu fetum þykkari, væri
ekki til neitt súrefni og þannig ekkert dýra-
iíf. Væru öll höf nokkrum fetum dýpri, hefði
koiefni og súrefni eyðst og ekkert jurtalff
mögulegt.
Það er því ljóst af þessum og öðrum
dæmum, að ekki er einn möguleiki gegn
milljarði, að lífið á plánetu okkar sé fyrir
tilviljun.
í öðru lagi: Úrræði lífsins tii þess
að ná tilgangi sínum er staðfesting
þess, að vitsmunir ráða í öllu.
Enginn hefur getað skilið hvað lífíð sjálft
er. Það hefur hvorki þunga né stærð, en
það býr yfír afli eða mætti; vaxandi rót
getur mulið klett. Lífíð hefur lagt undir sig
loft, láð og lög, stjómar frumefnunum og
neyðir þau til að lúta vilja sínum.
Lífíð, myndhöggvarinn mikli, gefur öllu
lögun; listamaðurinn sem teiknar sérhvert
lauf á hveiju tré og ákveður lit hvers blóms.
Lífíð er tónskáld, sem kennt hefur hvetjum
fugli sinn ástarsöng og skordýrunum að
kalla hvert til annars í milljónahljómkviðu
smádýranna. Lífíð er efnafræðingurinn óvið-
jafnanlegi, sem gefur kryddi og ávöxtum
bragð sitt, rósinni ilm sinn, breytir vatni
og kolsýru í sykur, og við og við framleiðir
úr því súrefni, svo dýr merkurinnar megi
draga andann.
Vírðum fyrir okkur næstum ósýnilegan
dropa af fiymi, gagnsæju, kvoðukenndu,
sem þó getur hreyft sig og dregur kraft
sinn frá sólu. Þessi einfalda sella, þessi
gagnsæi, daggarlíki ördropi, ber í sér líf-
sneistann og getur veitt þetta líf öllum lif-
andi hlutum, stórum og smáum. Máttur
þessa ördropa er meiri en máttur jurtagróð-
urs, dýra og manna, því af honum er allt
líf komið. Náttúran skapaði ekki lífíð. Eld-
brunnin björg og saltvana höf nægðu ekki
til að leggja til það sem þurfti.
Hver hefur komið þessu þarna fyrir?
I þriðja lagi: Viska sú, sem birtist
í dýralífinu, ber ótvíræðan vott um
góðan Skapara, sem veitti eðlis-
hvötina litlum skepnum, sem ann-
ars hefðu verið bjargarlausar.
Ungi laxinn er árum saman í hafínu, en
snýr svo aftur til árinnar og hann ferðast
upp hana þeim megin sem þveráin sem
hann er fæddur í rennur í hana. Hvað er
það sem rekur hann aftur af svona mikilli
nákvæmni? Takirðu hann og sleppir honum
í aðra þverá, fínnur hann þegar á sér að
hann er á rangri leið og brýst til baka niður
meginána og snýr svo við á réttum stað
gegn straumnum til þess að hlýða örlögum
sínum og ljúka ferð sinni á réttan hátt.
Ennþá dularfyllri er þó leyndardómur ál-
arna. Þessar furðulegu skepnur halda,
þegar þær hafa náð kynþroska, úr ám og
tjörnum hvaðanæva og hverfa allar til hinna
sömu feiknadjúpa við Bermúdaeyjar. Evr-
ópuállinn ferðast þannig þúsundir kílómetra
um hafíð. Og þama hrygna þeir og deyja.
Smáállinn, sem virðist ekkert vita annað
en það, að hann er staddur í auðnum út-
hafsins, snýr engu að síður heim á leið og
ratar ekki einungis til þeirrar strandar sem
foreldrar hans komu frá, heldur í sömu árn-
ar, vötnin og smátjarnirnar. Enginn amer-
ískur áll hefur nokkru sinn veiðst í Evrópu
og enginn Evrópuáll í amerískum vötnum.
Náttúran hefur jafnvel frestað kynþroska
evrópsks áls um ár eða lengur til þess að
reikna með hinu langa ferðalagi. Hvar á
þessi leiðbeinandi eðlishvöt upptök sín?
í fjórða lagi: Maðurinn hefur það
sem meira er en eðlishvötin —
ály ktunarhæf ileika eða skynsemi.
Ekkert annað dýr er kunnugt um, að
hafí nokkru sinni getað talið upp að tíu, eða
jafnvel skilið það sem í tölunni felst. Ef líkja
má eðlishvötinni við nótu flautunnar, hefur
heili mannsins allar nóturnar í hljóðfærum
hljómsveitarinnar. Það er óþarfi að ræða
þetta Ijórða atriði nánar, svo er mannlegri
skynsemi fyrir að þakka, að við getum
ímyndað okkur möguleika þess, að við séum
það sem við erum einungis sökum þess, að
okkur hafí verið veittur neisti af alheimsvits-
munum.
í fimmta lagi: Sérstök fyrirhyggja
fyrir öllu lifandi lýsir sér í fyrir-
bærum, eins og hinum furðulegu
einkennum og áhrifum litning-
anna.
Litningamir eru svo smáir, að ef hægt
væri að hugsa sér alla þá Iitninga sem hafa
áhrif á mannlegt líf á einum stað, þá myndu
þeir ekki fylla fingurbjörg. Samt finnast
þeir í hverri einustu frumu í dýra- og jurta-
ríkinu; og í þeim eru fólgnir erfðaberarnir,
þar sem kostir og gallar forfeðranna vaka
„Samkvæmt óhagganleg-
um stærðfræðilögmálum
getum við sannað að
heimur okkar er skipu-
lagður og skapaður af
miklum hugsandi anda“.
og varpa ljósi eða skugga á braut einstakl-
ingsins eftir kyngæðum foreldra hans.
Hér er það sem þróunin hefst — í frum-
unni, þessari heild, sem ber í sér litningana.
Að hinn ótrúlega smái litningur skuli algjör-
lega stjóma lífi á jörðinni, er dæmi um djúp-
an skilning og fyrirhyggju, sem aðeins
gæti átt upptök sín hjá skapandi skynsemis-
gæddri veru; aðrar kenningar duga þar
ekki tiL
I sjötta lagl: Þegar á það er litið
hversu hyggilega á öllu er haldið
í náttúrunni, neyðumst við til að
gera okkur Ijóst, að einungis ómæl-
anleg viska gæti hafa undirbúið
og skipulagt svo frábæra ráðdeild.
Fyrir mörgum árum var sérstakri tegund
af kaktus plantað í Ástralíu í því skyni, að
mynda með honum vemdargirðingar. Þar
eð þessi kaktustegund átti enga óvini meðal
skordýra Ástralíu, útbreiddist hann með
gífurlegum hraða. Hélt þessu áfram, þangað
til kaktusgróðurinn þakti svæði, sem var á
stærð við allt England. Kaktusinn tók jafn-
vel að ryðja fólki úr borgum og þorpum og
eyðileggja búskap bænda. Skordýrafræðing-
ar leituðu um allan heim að vöm gegn
þessari voðaplágu. Að lokum tókst þeim að
fínna skordýr, sem eingöngu lifir á kaktusi
og lagði sér ekki annað til munns. Skordýr
þetta tímgaðist einnig mjög ört; ennfremur
kom það í ljós, að það átti engan óvin í
Ástralíu. Það var flutt til landsins og brátt
rak að því, að dýrið sigraði jurtina og
kaktusplágan hjaðnaði.
Slíku jafnvægi hefur verið séð fyrir alls
staðar í náttúmnni. Hvers vegna hafa skor-
dýrin, sem auka kyn sitt með gífurlegum
hraða, ekki lagt undir sig jörðina? Sökum
þess, að þau hafa ekki lungu, eins og
maðurinn; þau anda um pípur. En þegar
skordýrið vex, vaxa pípumar ekki að sama
skapi í hlutfalli við stækkun líkamans. Þess
vegna hafa verulega stór skordýr aldrei
lifað; þessi takmörk vaxtarins hafa haft
hemil á þeim. Ef ekki hefði verið séð fyrir
þessum líkamlegu takmörkum gæti maður-
inn ekki verið til. ímyndið ykkur að mæta
gaddaflugu á stærð við ljón!
í sjöunda lagi: Sú sannreynd að
maðurinn skuli geta gert sér hug-
mynd um Guð er í sjálfu sér einstök
sönnun.
Guðshugmyndin á rætur sínar að rekja
til guðlegs eiginleika mannsins, sem hann
einn í heiminum býr yfir, eiginleik þess, sem
við köllum ímyndunarafl. Með hjálp þessa
afls getur maðurinn — og maðurinn einn —
fundið sannanir fyrir ósjáanlegum hlutum.
Sú útsýn, sem þetta afl opnar okkur er
takmarkalaus. Þegar fullkomið ímyndunar-
afl manns verður raunveruleikur, kann hann
í öllum sönnunum fyrir skipulagi og til-
gangi, að greina hinn mikla sannleik, að
himinninn er hvað sem er og hvar sem er;
að Guð er alls staðar og í öllu, en hvergi
jafnnærri og í hjörtum okkar.
Það er því vísindalegur sannleikur sem
segir í Davíðssálmum: „Himnarnir segja
frá Guðs dýrð, og festingin kunngjörir verk-
in Hans handa.“