Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1986, Qupperneq 6

sig í ljósi þess, en sú leynda þrá lét þá í
minni pokann fyrir þeim ugg, að það kynnu
að detta af þeim gullhringirnir ef sjón-
varpið „slægi ekki í gegn“, það væri vissara
að láta aðra ríða á vaðið og taka á sig skell-
inn, ef svo færi sem þá uggði. Við urðum
vör þessarar afstöðu ýmissa í upphafi, sem
gerði bæði sárt og klæja, þeirra sem vildu
Lilju kveðið hafa, ef einhver Lilja sprytti,
en hikuðu þó við að hætta menningarmann-
orði sínu strax. Það verður hvorki sannað
né afsannað að þessi þankagangur hafí átt
sér stað, því síður hve almennur hann hafí
verið, en af ýmsu mátti marka hann, og
mætti nefna dæmi því áliti til stuðnings,
sem hér gefst þó ekki tóm til að sinni.
Hveitibrauðsdagarnir
Ekki sváfu allir starfsmenn rótt fyrir
prófíð mikla aðfaranótt fyrsta útsendingar-
dags íslenska sjónvarpsins, 30. september
1966. Dagskrárstjóramir, Steindór Hjör-
leifsson og ég, og nánustu samstarfsmenn
okkar, voru ef til vill áhyggjufyllstir, enda
áttu þessir menn ekki aðeins að leggja verk
stn undir örlagadóm almannagagnrýni þetta
kvöld, heldur sumir auk þess persónu sína,
svo sem Ása Finnsdóttir fyrsta dagskrár-
þula sjónvarpsins, sem allir urðu strax
skotnir í, og Markús Öm Antonsson, sem
var fréttaþulur fyrsta kvöldið, og það vom
þeir Magnús Bjamfreðsson til skiptis fram-
an af og öfluðu jafnframt fréttanna, Markús
erlendra og Magnús innlendra. Útsendingu
fréttamanna stjómaði Ólafur Ragnarsson
fyrsta kvöldið, og áfram uns hann varð
fréttamaður.
Það er skemmst frá því að segja að út-
sending þessarar fyrstu kvölddagskrár
sjónvarpsins gekk hnökralaust, næstum eins
og í sögu, öllu starfsfólkinu til ómetanlegrar
uppörvunar. Pétur Guðfínnsson, fram-
kvæmdastjóri, og Jón D. Þorsteinsson,
verkfræðingur og yfirmaður alls tækniliðs
sjónvarpsins, voru ekki síst kampakátir, en
þeir höfðu fyrirfram hughreyst okkur dag-
skrárstjórana og talið að allt mundi blessast.
„Þama sjáið þið,“ sögðu þeir nú og við sam-
þykktum glaðir að þeir hefðu vitað hvað
þeir sungu, en undir niðri vissum við Stein-
dór að ekki væm öll kurl komin til grafar,
en „den tid den sorg“. Því glöddumst við
öll innilega og sameiginlega þetta kvöld.
Okkur var sjálfsagt ekki óáþekkt innan-
brjósts og þeim sem verður léttari eftir
langan og strangan meðgöngutíma þegar
afkvæmið virðist heilbrigt og ekki vanskap-
að. Hálfnað er verk þá hafíð er, hugsuðum
við og hvíldum okkur andartak í heimavör
eftir lífróður í land.
Sjálfsagt mátti margt fínna að hjá okkur
og alltaf má gera betur, við vissum best
sjálf hver takmörk starfsreynsluleysið, bág-
borin starfsaðstaða og ónóg þekking á
fjölmiðlinum setti okkur. En þessi knöppu
og kröppu ytri og innri kjör drógu ekki úr
okkur kjarkinn, vom miklu fremur eggj-
andi, skomðu okkur á hólm: Að leggja okkur
öll fram og gera okkar besta og láta hveijum
degi nægja sína þjáningu því að morgundag-
urinn myndi hafa sínar áhyggjur. Já, í
rauninni Iifðum við og störfuðum eins og
hver dagur væri hinn einasti og seinasti,
frá hendinni til munnsins, vomm alsæl ef
við sáum fyrir endann á fréttunum og dag-
skránni þann og þann daginn án teljandi
stóráfalla. Með öðmm orðum; lífróður á
hveijum degi.
Það ýtti ótrúlega undir okkur að almennt
talað þótti sjónvarpið hafa farið vel af stað,
miklu betur en spáð hafði verið fyrir því,
sem var raunar vafasöm einkunn, eða sagði
öllu heidur ekki mikið, því að yfírleitt höfðu
spávitringar þeir, sem komu fram opinber-
lega, ekki átt von á öðm en andlegu og
tæknilegu gjaldþroti íslenska sjónvarpsins
frá fyrsta degi. Þessvegna var það ógurleg
prófraun fyrir stofnunina og starfsfólk
hennar að koma í fysta sinn fram fyrir al-
þjóð. Hrakspámar urðu þegar til alvömnnar
kom, sjónvarpinu þó til framdráttar, þótt
þverstæðukennt sé, menn gátu naumast
orðið fyrir vonbrigðum, þeir höfðu varla átt
von á að þetta gengi, en það gekk „og gekk
bara vel“, sögðu margir. Þetta var þó
íslenskt sjónvarp, töluvert íslenskt efni með
íslensku taii, og allt dagskrárefnið valið af
íslendingum fyrir íslendinga. Því gat þakk-
látt og góðgjamt fólk með góðri samvisku
séð í gegnum fíngur sér og umborið mistök
og reynsluleysi landa sinna í dagskrárgerð-
inni og alið þá rökstuddu von í bijósti að
allt stæði þetta til bóta með reynslu og þjálf-
un starfsmanna íslenska sjónvarpsins. Þetta
vom hveitibrauðsdagar okkar, eins og for-
maður útvarpsráðs, Benedikt Gröndal,
komst minnilega að orði í þá tíð og varaði
okkur við að þeir stæðu ekki til eilífðar,
eins og kom á daginn. En er á meðan er.
Viðtökur þær, sem íslenska sjónvarpið hlaut
hjá almenningi, tók í bili fyrir munninn á
Markús Örn Antonsson stjórnar umræðuþætti með stjórnmálaforingjum: Bjarna
Benediktssyni, Emil Jónssyni, Eysteini Jónssyni, en sá fjórði á bak við Eystein er
að líkindum Magnús Kjartansson.
þeim sem vom í rauninni ekki nógu ánægð-
ir með það, og ekki síst þeim sem höfðu
fyrirfram verið tilbúnir til að gera sem
minnst úr því, hvemig svo sem það færi
af stað, vegna neikvæðrar afstöðu sinnar
til sjónvarps almennt, eða vegna meðfæddr-
ar niðrunamáttúru sinnar, ellegar vegna
þess að þeir vom ekki með í þessu spili sem
þeir hefðu, eftir á að hyggja gjaman viljað
vera með í.
Ég ætla að stæla frægt orðalag í veraldar-
sögunni og heimfæra upp á þá fáu starfs-
menn, sem urðu að bera hitann og þungann
af sjónvarpsstarfseminni hér á landi fyrstu
árin: Sjaldan hafa jafnfáir unnið jafn mikið
og margþætt starf með jafn dijúgum
árangri og glöðu geði. Það starfaði enginn
vegna launateknanna, sem vom rýrar en
vinnuálagið óskaplegt, heldur vegna þess
að þeir fundu að þeir vom að taka þátt í
brautryðjandastarfí, skapa nýtt og áður
óþekkt í landinu, lifðu fyrir ánægju og full-
nægju sköpunargleðinnar, hversdagsleiki
var ekki til, engin deyfð, enginn var leiður
á því sem hann var að gera, það var allt
nýtt, allt spennandi og krefjandi, ævintýri
líkast. Að vísu þrautir, sem varð að leysa,
eins og í ævintýmnum, og þá var að leysa
þær. Það gekk einhvem veginn. Markús
Óm Antonsson lýsir þessu svo í blaðagrein:
„Þeir timar vom óborganlegir og ógleyman-
legir. Ég stilli mig um að leyfa Ijúfum
minningum frá fyrstu ámm sjónvarpsins
að streyma fram.“
Og Magnús Bjamfreðsson kemst svo að
orði:
„Þessi fyrstu ár sjónvarpsins verða
ábyggilega ógleymanleg öllum, sem þá
störfuðu þar. Þau getur enginn upplifað
nema einu sinni. Að sumu leyti var það eins
og að stökkva fram af klettum án þess að
vita hvað þeir væm háir, og hvað væri undir
í þokunni. Nema hvað líftómnni sjálfri var
að vísu ekki ógnað.“
HVERSDAGSLEIKINN
En engir hveitibrauðsdagar standa til
eilífðar. Það hlaut að koma að því að frétta-
menn, dagskrárgerðarmenn og tæknimenn
þreyttust á að vinna mikið fyrir lítið af því
einu að það var skemmtilegt. Nýjabmm fer
auk þess af öllu þegar frá líður, þá er það
ekki lengur eins spennandi og skemmtilegt.
Ég býst við að margir hefðu starfað lengur
hjá sjónvarpinu en raun ber vitni, þótt nýja-
bmmið hlyti óumflýjanlega að fara af smátt
og smátt, ef hægt hefði verið að borga þeim
betur en launakerfi ríkisins leyfði. I raun-
inni þarf hver fréttamaður, dagskrárgerðar-
maður og tæknimaðuf hjá sjónvarpi að hafa
listaæð í sér. Þó störfín þar séu ólík eiga
þau öll þetta sammerkt. Én sá ómetanlegi
eiginleiki er ekki metinn til launa hjá ríkis-
féhirði, þótt ekki sé það hans sök.
Aðrir sem gátu boðið betur komu fljótt
auga á hve dýrmætir ýmsir sjónvarpsmenn
væm, svo sem í stjómmálum og sem ritstjór-
ar eða upplýsingafulltrúar. Þegar þeir vom
orðnir landskunnir, og vinsælir eftir því,
buðust þeim víða bæði miklu hærri laun og
annarskonar frami en sjónvarpið var fært
um að veita þeim. Það spmttu upp mörg
ný fyrirtæki á auglýsingasviðinu og við
kvikmyndagerð og þau soguðu starfsmenn
sjónvarpsins til sín. Áður en mörg ár liðu
var Magnús Bjamfreðsson orðinn forseti
bæjarstjómar Kópavogs, Markús Öm Ant-
onsson forseti borgarstjómar Reykjavíkur,
Eiður Guðnason alþingismaður, og strax
formaður fjárveitinganefndar, og Ólafur
Ragnarsson ritstjóri dagblaðs með tvöfaldar
eða þrefaldar launatekjur á við það sem
hann hafði hjá sjónvarpinu. Ég var á tíma-
bili farinn að kaila fréttastofu sjónvarpsins
„Framboðsskóla Emils“, samanber Harm-
oníkuskóla Emils", sem þá var oft auglýstur,
og lét og kom mér upp skólaspjaldi með
myndum af brautskráðum nemendum úr
framboðsskólanum, sem farið höfðu í fram-
boð og „náð kjöri". Ég taldi nú raunar Ólaf
Ragnar Grímsson, Vilmund Gylfason og
Sigutjón Fjeldsted til þess hóps, þar sem
þeir sigldu hraðbyri út á stjómmálasviðið
eftir sjónvarpsframa í frétta- og umræðu-
þáttum, þótt aldrei væru þeir fastráðnir hjá
sjónvarpinu eins og hinir fyrmefíidu. Síðast
en ekki síst má neftia Steingrím Sigfússon
nú alþingismann, sem var íþróttafréttamaður
sjónvarps og Maríönnu Friðjónsdóttur sem
lengi hefír starfað við sjónvarpið og hefír
farið inn á Alþingi sem varamaður.
Þegar ég lít til baka er ótal margt sem
vert væri upprifjunar frá þeim tíma, er sú
stofnun var að mótast sem mótaði um leið
sjálf öllum stofnunum fremur allt daglegt
líf fólks í landinu, réð háttatíma þess og
öðmm háttum, sem sjónvarpið hefír óum-
deilanlega gert. Um hitt eru og verða skiptar
skoðanir hversu holl eða óholl hin geysi-
sterku áhrif þess hafa verið, eða eru. En
áhrifamátt þess efar enginn. í næstu grein
verður rifjað ýmislegt upp, sem gerðist að
tjaldabaki og komst aldrei á skjáinn, því
að margt er í minni. En í þetta sinn ætla
ég að láta nægja að prísa forsjónina fyrir
það skilningarvit sem hún gaf mér og reynd-
ist nær óbrigðult við ráðningu nánasta
samstarfsfólks míns við sjónvarpið, er
reyndist flestallt afburða vel eins og alþjóð
veit af löngum og góðum kynnum við það.
Síðari greinin Á bak við
skjáinn1* birtist í næstu
Lesbók.
Elzta myndin sem til eraf starfsliði
fréttastofu sjónvarpsins. Næsturá
myndinni erMarkús Örn Antonsson,
í miðju Emil Björnsson fréttastjóri,
aftast frá vinstri: Sigurður
Sigurðsson, Ásdís Hannesdóttir,
Magnús Bjamfreðsson og Ólafur
Ragnarsson.