Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1987, Blaðsíða 3

E
B @ (1 @ Sl ® ® B ® 1] 11IU Sl E
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraidur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoó-
arrítstjórí: Bjöm Bjarnason. Ritstjómarfulhr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Rftstjóm: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
er af Ólöfu Kolbrúnu Harðardóttur óperu-
söngkonu í hlutverki Aidu á sviði íslenzku
Óperunnar, en þessi fræga og viðamikla
ópera Verdis verður frumflutt á sviðinu í
Gamla Bíói eftir viku, þann 16. janúar.
Lesbók/Árni Sæberg.
Aida
er talin hinn fullkomna grand opera og
þótt merkilegt megi virðast átti Verdi ekki'
sjálfur hugmyndina, heldur var hann talinn
á að taka verkið að sér. Þeir sem það gerðu,
veðjuðu sannarlega á réttan hest, en frá
tilurð óperunnar og Verdi segir Guðrún
Nordal í samantekt um Aidu og sögu henn-
ar.
Hallgrímsson var ekkert að kveðja vin sinn
Halldór Einarsson verðandi sýslumann með
smávísum, þegar Halldór hélt heim frá
Kaupmannahöfn. Vinir hans kvöddu hann
á Hjartakerskránni og þar var sungið í
fyrsta sinni „Hvað er svo glatt sem góðra
vina fundur“ Gylfi Knutsen segir frá þessum
atburði og Halldóri Einarssyni.
Júðabíllinn
heitir áhrifamikil og sterk smásaga eftir
Frans Fiimann, sem Einar Heimisson hefur
þýtt. Hún segir frá atburði á þeirri ógnartíð
í Evrópu, þegar gyðingar voru hundeltir.
Jónas
Snorri Hjartarson
Á Hvalsnesi
Kirkja við opið haf
í kórnum lýt ég að skörðum
steini, fer augum og höndum
um letrið, um helgan dóm
Sé lotinn mann, heyri glamur
af hamri og meitli, sé tár
hrökkva í grátt rykið
Sé hann hagræða hellunni á gröf
síns eftirlætis og yndis,
og Ijóðið og steinninn verða eitt
Ég geng út í hlýan blæinn
og finnst hafið sjálft ekki stærra
en heilög sorg þessa smiðs.
Á síðastliðnum jólum andaðist Snorri Hjartarson skáld, áttræður að
aldri. Með honum er fallið frá eitt af heiðurslaunaskáldunum og eitt af
beztu skáldum þjóðarinnar á þessari öld. Snorri fæddist á Hvanneyri 1906
og ólst upp í Borgarfirði. Hann hugðist verða myndlistarmaður og stund-
aði listnám í Osló og Kaupmannahöfn, en sneri sér alfarið að bókmenntum
og var lengst af bókavörður á Borgarbókasafni Reykjavíkur.
í ljóðinu, sem hér birtist, yrkir Snorri um legsteininn, sem séra Hallgrím-
ur hjó í nafn Steinunnar dóttur sinnar. Hún dó 6 ára og varð trúarskáldinu
mikill harmdauði. Ljóðið birtist í síðustu Ijóðabók Snorra, Hauströkkrið
yfír mér, sem út kom 1979.
Höfum við
glatað jólunum?
Mjög góðar minningar
á ég frá jólum
bernsku minnar. Há-
punktur jólanna var
ferðin inn að Laugar-
nesi, en þar bjó í
Holdsveikispítalanum
ekkja afa míns, séra Haraldar Níelssonar,
Aðalbjörg Sveinsdóttir með bömum þeirra
tveimur, Jónasi og Bergljótu.
Þetta var óvenjuleg íbúð, ólík öllum, sem
ég hafði komið í áður og þar var vítt til
veggja og ljúft að leika. Boð Aðalbjargar
var á jóladag og þá fengum við bræður að
vaka til eitt um nóttina og þóttumst við
aldeilis menn að því meiri.
Síðan eru liðin rösk 50 ár og hvað hefur
breyst í jólahaldi á þessari hálfu öld? Sumt
til batnaðar, annað til lakari vegar.
Fátæktin hefur minnkað, húsakynnin
hafa stórbatnað, framfarir á öllum sviðum
samgangna og tækni, eldað við rafmagn,
hitaveitur víðast hvar og rafljósadýrð um
alla byggð.
Áður fyrr voru jólin það að minnast fæð-
ingar frelsarans með helgistund og gera sér
dagamun í mat og láta þar við sitja, en nú
em þeir Mammon og Bakkus farnir að
kveðja sér hljóðs á þessari hátíð í ríkari
mæli en nokkurt hóf sé að. Til skamms tíma
var látin duga Þorláksmessudrykkja, og var
nógu slæmt, þar sem margir eyðilögðu jóla-
kvöldið fyrir sér og sínum með því að eigra
um skelþunnir á aðfangadaginn.
Þó mun ýmsum ekki hafa þótt nóg að
gert og var þá fundið upp nýtt fyllerí, jóla-
glögg að sænskum sið og átti þetta í upphafi
að vera veik blanda, heit en meinlaus, að-
eins til að taka úr sér kuldahroll skammdeg-
isins. En eins og oftast hjá landanum er
skipt yfir í sterkara eftir skamma stund,
ef áhrifin láta eitthvað á sér standa. Venju-
lega enda þessi samkvæmi með stórfylleríi,
starfsfólki fyrirtækja og aðstandendum
þeirra til vandræða.
En víkjum nú að þætti Mammons. Fjöldi
kaupmanna rekur verslanir sínar með þeim
hætti, að allt traust er sett á jólamánuðinn,
ef desemberveltan bregst, þá er úti um fyrir-
tækið. Kaupmennirnir og starfsfólk þeirra
eru undir gífurlegu álagi þennan mánuð
vegna mikilla anna og það svo, að þetta
fólk er orðið örmagna, þegar jólin ganga í
garð, og á þess engan kost að njóta jóla-
kvöldsins, það veltur út af og sofnar snemma
kvölds, fegið hvíldinni.
Eitt dæmi þess, að jólin hafi snúist í
andhverfu sína, ætla ég að nefna frá nýliðn-
um jólum. Mikil ös var í einni af elstu og
rótgrónustu búsáhaldaverslunum
Reykjavíkur. Afgreiðslufólk var allt of fálið-
að, en viðskiptavinir út úr dyrum. Mátti
ekki á milli sjá, hveijir voru haldnir meiri
streitu, afgreiðslufólk eða viðskiptavinir.
Þó fór svo, að verslunarstjórinn missti
stjórn á sér og æpti: „Það eru þessi helvítis
jól, sem eyðileggja allt.“
Þar sem svo er nú komið, þá skulum við
huga vandlega að einhveijum breytingum,
áður en það er um seinan.
Eg fór í Dómkirkjuna til aftansöngs á
aðfangadag að vanda og varð mér þá hugs-
að, er ég gekk út úr kirkjunni við messulok:
„Þetta er líklega það eina, sem eftir er af
jólunum.“
Á sjöunda áratugnum starfaði ég mikið
fyrir Vernd, félag sem stundaði fangahjálp.
Hafði ég mikla ánægju af að starfa með
því jákvæða fólki, sem þar hafði haslað sér
völl. Jólastarfið var ríkur þáttur í starfi
vemdar, venjulega fórum við daginn fyrir
Þorláksmessu með jólapakka og prest aust-
ur að Litla-Hrauni, úthlutuðum gjöfum og
prestur flutti jólahugvekju. Á aðfangadag
hefur Vernd ávallt efnt til jólafagnaðar fyr-
ir heimilislausa menn og útigangsmenn.
Þetta var áður en Vernd fékk Farsóttarhúsið
hjá Reykjavíkurborg fyrir náttstað úti-
gangsmanna.
Þá var reynt að hýsa alla útigangsmenn,
sem til náðist, ókunnir menn hringdu jafn-
vel og buðust til að hýsa jólagest.
Eg hafði boðist til að greiða fyrir hótel-
herbergi handa tveimur útigangsmönnum,
en þá hringir formaður Vemdar í mig og
sejgir: „Það vantar hótelherbergi fyrir ijóra."
„Eg borga fyrir þá alla,“ svarði ég.
Þetta em einu jólin, sem mér fínnst, að
ég hafí skilið jólaboðskapinn til fulls, og
gert mitt til þess, að hann kæmist til skila.
Við skulum hefja jólin til fomrar virðing-
ar á ný. Hætta að dansa við Bakkus í
kringum Gullkálfínn, en láta hátíð ljóssins
verða til uppyggingar ungum sem öldnum.
Því ljósið er þungamiðja jólanna, svo sem
frásögn Rósbergs G. Snædal í bókinni „Því
gleymi ég aldrei", er út kom á Akureyri
1962, ber með sér.
Rósberg átti þá heima á Vesturá í Laxár-
dal í Austur-Húnavatnssýslu. Eina lampa-
glasið á heimilinu reyndist spmngið, þegar
kveikja átti á því á Þorláksmessukvöld.
Þetta var árið 1930 og var Rósberg litli þá
ellefu ára. Hann gat ekki hugsað sér jól án
ljóss. Þess vegna tókst hann á hendur ferð
að Gunnsteinsstöðum í Langadal, tæplega
níu kílómetra leið og yfir Stijúgsskarð að
fara. Þangað komst hann og fékk nýtt
lampaglas hjá Hafsteini bónda. Á heimleið-
inni hreppti Rósberg hið versta veður,
stórhríðarbyl með miklu frosti. Hann var
um það bil að örmagnast, þegar eitthvað
loðið snart hann í hríðinni. Hundurinn Kjói
var kominn á móti honum frá Vesturá, hafði
fylgt slóðinni frá því um morguninn, og var
nú kominn að bjarga vini sínum síðasta
spölinn heim. Það tókst. Ungur drengur
hafði lagt líf sitt að veði til þess að það
yrðu ekki ljóslaus jól heima hjá honum.
Með snilldarfrásögn sinni hefur Rósberg
G. Snædal kennt okkur að meta hátíð ljóss-
ins, jólin.
Hafi hann ævarandi þökk fyrir.
LEIFUR Sveinsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. JANÚAR 1987
3