Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1987, Blaðsíða 10

Verdis, en Du Locle eða Ghizlanzonis. Texti
síðasta dúettsins í óperunni er til í bréfi frá
Verdi til Ghizlanzonis og er í endanlegri
gerð sunginn með þessum sömu orðum
Verdis sjálfs. Verdi undirritaði endanlegan
samning þann tuttugasta og níunda júlí og
aðeins fjórum mánuðum síðar var henni að
mestu lokið, en Verdi átti eftir að auka við
hana fyrir uppfærsluna í Mflanó.
Allt hafði því gengið upp fyrir þá sem
skipulögðu verkið í upphafi, þá Auguste
Mariette og Camilie du Locle. Verdi hafði
skrifað undir, Kedífinn hafði fengið ósk sína
uppfyllta og Mariette átti í vændum ferða-
lag til Parísar. En af ýmsum ástæðum fór
Mariette að efast um ferðina, meðal annars
vegna þess að Kedífinn neitaði að borga
uppihaldið fyrir hann í París, svo að Mari-
ette, sem gat ekki frestað ferðinni vegna
eftirvæntingar dætra sinna, varð sligaður
af hótelreikningum. en Du Locle reið heldur
ekki feitum hesti frá þessu verki því hann
fékk enga greiðslu fyrir hlut sinn í óperu-
handritinu. Hvorugur þeirra kemur við sögu
Aidu aftur. Ghislanzoni er einn skrifaður
fyrir handritinu.
SÖGUÞRÁÐURINN
Eftiisþráður Aidu er mjög einfaldur og á
að gerast á tímum faróanna. Eþíópíumenn
eru sagðir vera á leiðinni til Egyptalands,
og hinn ungi hershöfðingi Radames er skip-
aður sem stjórnandi egypska hersins. Dóttir
faróans Amneris elskar hann, en hann sjálf-
ur eiskar Aidu, eþíópíska ambátt Amneris,
sem hafði verið tekin haldi í fyrri skærum
þjóðanna. Aida elskar Radames, en er í tog-
streitu milli ástar og skyldu til föðurlands
síns og ástar sinnar á óvini Eþíópíu. Amner-
is kemst að því að Aida er keppinautur
hennar um ástir Radames, en hún veit ekki
að Aida er dóttir konungs Eþíópíu. Radam-
es kemur til baka úr stríðinu sigri hrósandi,
með íjölda af eþíópskum föngum, þar er
faðir Aidu í flokki, Amonasro. Sigurlaun
Radames er hönd Amneris í hjónaband, en
áður en það gerist tekst honum að leysa
alla fangana úr haldi nema Amonasro, sem
er í haldi í höll faróanna, þó að ekki sé vit-
að hver hann er. Amanastor tekst að komast
hjá vörðum og hittir dóttur sína þar sem
hún bíður eftir að eiga leynifund við Rada-
mes. Hann skipar henni að fá Radames til
að segja henni mjög mikilvægt hemaðar-
leyndarmál. Radames gerir það og það endar
með þvi að hann er tekinn fastur og dæmd-
ur til dauða af æðstu prestunum, með
Ramfis í fararbroddi. Amneris lofar að
bjarga honum ef hann vilji gleyma Aidu og
giftast sér, en Radames hvikar hvergi. Þeg-
ar Radames fer í grafhvelfínguna til að
deyja er Aida þar fyrir til að deyja með
honum.
Þessi ástarsaga er einföld og hefur venð
sögð í ótal tilbrigðum um allar aldir. Ást
Radames sem er tjáð svo stórkostlega í
aríunni „Celeste Aide“, fær sína fyllingu
og ró í samsöng þeirra í grafhvelfingunni
og þegar þau eru loks fullviss um að ekk-
ert fær skilið þau að syngja þau „0 terra
adio“.
TVÆR UPPSETNINGAR
Á ÓPERUNNI
Verdi hafði lokið Aidu fyrir tilsettan t.íma,
en stríð sem braust út miili Prússa og
Frakka í júlí 1870 varð til þess að útbúnað-
ur vegna sýningarinnar sem hafði verið
pantaður frá París komst ekki til Kairó í
tæka tíð. Frumsýningunni var því frestað
um ellefu mánuði eða til tuttugasta og §órða
desember 1871. Henni var stjómað af Gio-
vanni Bottesini og í aðalhlutverkum voru
Isabella Galletti-Gianoli sem söng Aidu,
Ginevra Giovannoni-Zacchi sem söng Amn-
eris og Emilio Naudin sem söng Radames,
en þau voru öli úr óperuflokki óperunnar í
Kairó sem var eitt af skilyrðunum í samn-
ingi Kedífsins við Verdi. Frumsýningin átti
að vera mikill viðburður og Kedífínn bauð
öllum aðalgagnrýnendunum í Frakklandi og
Ítalíu til Kairó.
Einn af þeim var Filippo Filippi, sem
skrifaði Verdi bréf áður en hann fór og
sagðist mundi gera sitt besta fyrir hina
nýju óperu. Verdi var æfur og skrifaði Ric-
ordi og sagðist mundu eyðileggja verkið,
og krafðist þess að ekki yrðu skipulagðar
neinar auglýsingar fyrir óperuna, sem hann
mundi líta á sem hina mestu niðurlægingu.
Hann skrifaði líka til Filippi, með hæðnis-
tón: „Þú í Kairó? Er hægt að hugsa sér
betri auglýsingu fyrir Aidu en það“ og síðar
í sama bréfi:
Blaðamenn, hljóðfæraleikarar, söngvar-
ar og stjómendur og enn fleiri, leggja
allir stein á musteri auglýsingarinnar,
byggja veggskreytingu úr öllu þessu vit-
leysisblaðri sem eykur ekkert á gildi
óperunnar, en eingöngu afskræmir
Óperusöngkonan Teresa Stolz í hlutverki
Aidu í fyrstu uppfærslunni í Scala. Verdi
dáði mjög þessa söngkonu, en óvíst er
hversu náið samband þeirra var.
Eva Turner í hlutverki Aidu í Chicago
Civic Opera 1928.
sanna verðleika hennar. Þetta erforkast-
anlegt, algjörlega forkastanlegt. Kærar
þakkir fyrir vinalegar óskir yðar varð-
andi Kairó, en ég skrifaði Bottesini
rækilega í gær í sambandi við Aidu.
Allt sem ég óska óperunni er góður og
umfram allt vel hugsaður söngur, leikur
og sviðsetning. Það sem eftir er, a la
grace de Dieu. Þannig byijaði ég feril
minn og þannig vil ég enda hann.
Það er óþarfi að taka það fram eftir þetta
bréf að Verdi fór ekki til Kairó til að vera
við frumsýninguna, en hann hafði reyndar
ekki ætlað sér það. Óperan sló samstundis
í gegn í Kairó og hlaut Verdi mikið lof og
margvíslegan heiður fyrir.
En Verdi var sjálfur á Ítalíu að undirbúa
sína frumsýningu sem átti að vera í La
Scala í Mflanó sex vikum eftir frumsýning-
una í Kairó. Hann gat nú einbeitt sér að
því að æfa söngvarana fyrir sýninguna, sem
var stjómað af Franco Facio, með Terezu
Stolz í hlutverki Aidu, Mariu Waldmann í
hlutverki Amneris og Guiseppe Fancelli í
hlutverki Radames. Verdi hafði reyndar
byrjað að æfa söngvara sína í september,
eftir að hafa vandað val sitt vel, og sérstak-
lega var hann ánægður með Terezu Stolz
sem Aidu. Hún eyddi miklum tímum hjá
Verdi í St’Agata, sem olli Guiseppinu miklu
hugarangri. Samband Verdis og Stolz hefur
aldrei verið fullkomlega skýrt, og er eitt af
því í einkalífi Verdis sem verður alltaf óvíst.
Stolz var vinkona bæði Verdis og Guisepp-
inu, þó að sögur gengju um að Stolz væri
ástkona Verdis. En bréf Guiseppinu sýna
að henni var umhugað að halda vinskap við
Terezu Stolz og víst er að sú vinátta entist
á meðan báðar héldu lífí.
Frumsýning í Scala
Engu var til sparað til að gera uppfærsl-
una sem vandaðasta og tilkomumesta. Verdi
hafði vakandi auga yfir hveiju smáatriði,
jafnt búningum sem sviðsetningum. Hann
var mikill leikhúsmaður og kláraði aldrei
óperur sínar endanlega fyrr en hann var
kominn með þær á fjalimar og þær voru
komnar í sitt endanlega form, og var Aida
þar engin undantekning. Fyrsta sýningin í
La Scala var áttunda febrúar 1872 og var
enn á ný mikill sigur fyrir Verdi. Miðar
voru af svo skomum skammti, að miðaverð-
ið hafði verið til umræðu á verðbréfamark-
aðinum. Fólk deildi með sér sætum og boxin
voru troðfyllt upp í loft. Eftir annan þátt
færðu aðdáendur Verdis honum táknrænan
sprota skreyttan gimsteinum og skjal með.
Áhorfendur voru yfir sig hrifnir og varð
Verdi að hneigja sig oft að sýningu lok-
inni. Og strax að lokinni sýningu tóku óskir
að streyma til Ricordis um að fá að setja
óperuna upp. En ásakanir sumra að óperan
væri undir áhrifum frá Wagner, jafnvel
„wagnerísk", fóru í taugamar á Verdi: „Það
er ekki amalegt," kvartaði hann við Ric-
ordi, „að enda eftir þijátíu og fimm ár sem
eftirherma."
ÓPERUR GIUSEPPIVERDI
0
byggð á I
i berto, Conte di San Bon-
| ifacio, ópera í tveimur þáttur
eftir Temistocle Solera (líklega
byggð á Rocester eftir Anotonio Piaz-
za). Mílanó, Scala, sautjánda nóvember
1839.
Un qiorno di reqno (seinna II finto
Stanislaq), ópera í tveimur þáttur eftir
Felice Romani (byggð á Le faux Stanisl-
as eftir Alexandre Vincent Pineu-Duval).
Mflanó, Scala, þriðja september 1840.
Nabucodonosor (seinna Nabucco),
ópera í íjórum þáttum eftir Temistocle
Solera (byggð á Nabucodonosor eftir
Anicet-Bourgeois and Francis Comue).
Mflanó, La Scala, níunda mars 1842.
I Lomabardi alla prima crociata,
ópera í fjórum þáttum eftir Temistocle
Solera (byggð á kvæði eftir Tommmaso
Grossi). Mílanó, Scala, fyrsta febrúar
1843.
Ernani, ópera í fjórum þáttum eftir
Francesco Maria Piave (byggð á Hern-
ani eftir Victor Hugo). Feneyjar, Fenice,
níunda mars 1844.
I due Foscari, ópera í þremur þáttum
eftir Francesco Maria Piave (byggð á
The two Foscari eftir Lord Byron).
Róm, Argentina, þriðja nóvember 1844.
Giovanna d’Árco, ópera í þremur
þáttum með formála eftir Temistocla
Solera (byggð á Die Junqfrau von
Orleans eftir Schiller). Mflanó, Scala,
fimmtánda febrúar 1845.
Alzira, ópera í tveimur þáttum með
formála eftir Salvatore Cammarano
(byggð á Alzire, ou les Américains
eftir Voltaire). Napólí, San Carlo, tólfta
ágúst 1845.
Attila, ópera í þremur þáttum eð
formála eftir Temistocle Solera, með við-
bót eftir Piave (byggð á Attila, Köniq
der Hunnen, eftir Zacharia Wemer).
Feneyjar, Fenice, sautjánda mars 1846.
Macbeth, ópera í fjórum þáttum eftir
Verdi í hlutverki stjórnandans. Samtíma skopteikning.
10