Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1987, Blaðsíða 13

öskraði og fyrst þegar ég var kominn niður
á miðja þorpsgötuna innan um fólk og hús
þorði ég hikandi að líta í kringum mig og
þá sá ég að júðabíllinn var horfínn.
Auðvitað sagði ég frá því í skólanum
daginn eftir að júðabíllinn hefði elt mig
stundum saman og næstum því náð mér.
Ég hefði orðið að fara miklar krókaleiðir
til að sleppa. Svo lýsti ég júðabílnum: hann
var gulur, algulur, með fjóra júða í sér.
Þeir höfðu blóðuga hnífa í höndum og ég
var ekki að Ijúga, ég hafði sjálfur orðið
fyrir þessu. Bekkurinn hlustaði agndofa; ég
var umkringdur og krakkamir höfðu á mig
fullir öfundar. Ég var hetja og hefði getað
orðið foringi og fyrirmynd. En það vildi ég
ekki. Ég vildi aðeins eitt augnatillit, en þó
þorði ég ekki að gægjast eftir því.
Þá kom kennarinn. Við æptum þessa
hræðilegu sögu framan í hann. Sveittur af
hita lýsti ég lífsreynslu minni og kennarinn
spurði um stað og stund. Það voru engin
andmæli eða efasemdir: guli, alguli bíllinn,
fjórir svartir júðar, hnífar, blóðið sem lak
meðfram hurðinni, engjavegurinn, skipunin
um að klófesta mig, flóttinn, eftirförin. Og
bekkurinn hlustaði agndofa.
Stelpan með stutta, ljósa hárið leit þá
upp og nú þorði ég að horfa í andlit henni.
Hún sneri sér í hálfhring í sætinu sínu og
horfði á mig og brosti og hjarta mitt sló
ákaflega. Þetta var lífshamingjan; ég heyrði
engisprettur hvæsa, sóley breiddi úr sér og
ég fann angan af blóðbergi. En nú skipti
það mig engu framar. Heimurinn var aftur
góður og ég var hetja. Ég hafði komist
undan júðabílnum og stelpan horfði á mig
og brosti og sagði með sinni rólegu og nán-
ast varkáru rödd, að í gær hefði frændi sinn
komið í heimsókn og tveir vinir hans með
honum. „Þeir komu í bíl,“ sagði hún hægt
og orðið „bíll“ þaut inn í höfuðið á mér.
Hún sagði að þeir hefðu komið í brúnum
bíl. Verið á ferð á sama tíma og ég hafði
þóst sjá júðabílinn. Þeir höfðu farið sama
engjaveginn, og frændi hennar hafði spurt
strák sem staðið hafði við vegarbrúnina til
vegar. Strákurinn hafði hlaupið öskrandi
burt og hún strauk tungunni yfír þunnar
varir sínar og sagði hægt að hann hefði
verið í grænum buxum eins og ég. Hún
horfði á mig. Allir horfðu á mig að mér
fannst. Mér þóttu augnatillit þeirra vond.
Þau voru eins og suðandi vespur, eins og
vespnager sveimandi yfir blóðbergskjarri.
Og stelpan brosti því rólega hæðnisbrosi sem
aðeins börn hafa á valdi sínu.
Rödd mín braust loks fram: „Fjandinn
hafi það, það var júðabíllinn: gulur, algulur,
og fjórir júðar í honum með blóðuga hnífa.“
Þá heyrði ég rödd hennar segja eins og úr
öðrum heimi að hún hefði sjálf séð mig
hlaupa á undan bílnum. Hún sagði það
fjarska rólega, og ég heyrði að öskur braust
skyndilega út úr munni mínum. Ég lokaði
augunum, það var dauðaþögn. Þá heyrði
ég skyndilega hlátur; hvassan, flissandi
stelpuhlátur; skerandi hvæs eins og í engi-
sprettu. Og þá reið ógurleg hláturbylgja
yfír skólastofuna. Ég þeysti út og inn í sal-
emið. Ég læsti á eftir mér. Tárin streymdu
úr augunum. Ég stóð þama dálitla stund
dofínn af megnum klórþef og hugsaði ekk-
ert heldur starði á svartmálaðan, daunillan
vegginn og skyndilega vissi ég, að þetta var
þeirra sök. Það var þeirra sök, aðeins þeirra.
þeir höfðu valdið öllu því vonda í heiminum.
Þeir höfðu sett verslun föður míns á haus-
inn. Þeir höfðu valdið kreppunni og kastað
mjölinu í sjóinn. Þeir klófestu peninga úr
vasa heiðarlegs fólks með svívirðilegum
brögðum, og þeir höfðu líka niðurlægt mig
fyrir framan allan bekkinn með viðbjóðsleg-
um prettum. Þeir áttu sök á öllu. Þeir, engir
aðrir, aðeins þeir! Ég gnísti tönnum. Þeir
voru ábyrgir.
Ég grenjaði; ég kreppti hnefana. Ég stóð
inni í svörtu, klórþefjandi strákasalerni og
öskraði: „Júðar!“ og aftur: „Júðar!" Þá kast-
aði ég upp. Júðar. Þeir vom sekir. Júðar.
Ég kreppti hnefana. Júðar. Júðaijúðaijúðar.
Þeir voru sekir.
Ég hataði þá.
Um höfundinn
Franz Fuhmann fæddist árið 1922 í smábænum
Rokytniee í Súdetahéruðum Tékkóslóvakíu. Hann ólst
upp í borgaralegu umhverfi, þrungnu nasisma. Nftján
ára gömlum var honum kippt úr menntaskóla, og
hann sendur á Austum'gstöðvamar, þar sem hann
var tekinn höndum af Sovétmönnum og hnepptur í
fangabúðir. Eftir vistina í búðunum fluttist hann til
Berlínar og bjó þar til dauðadags, 8. júlí 1984.
Verk Fuhmanns em tíðum endurskin af biturri
minningu. Einhver þekktasta bók hans er Ferðin til
Stalingrad (Die Fahrt nach Stalingrad) sem kom
út 1953. Sú bók, er líkt og ráða má af nafninu, byggð
á reynslu höfundar úr styijöldinni.
Sagan Júðabíllinn cr samin i upphafi sjöunda ára-
tugarins. Hún er sjálfstæður hluti stærra verks sem
út kom 1962, og ber heitið Júðabillinn. Tvær vikur
af tveimur áratugum (Das Judenauto. Vierzehn
Tage aus zwei Jahrzehnten).
Einar Heimisson
JACOB
í JÓGVANSTOVU:
ÍSLAND -
STÓRA ÍSLAND
- Brot -
Tú ísland, stóra jokulsland,
tú fagra oyggj í Atlantshavi,
hver er sum tú, eitt oyggjaland
við dolum, joklum og sævarsand.
Stórt er títt navn, stórt er títt hav,
stórt er tað meingið, sjógvurin gav
til mikla manna gavn,
veitt og fort inní íslandshavn!
Tú stóra oyggj, várt bróðurland,
vit frændur fingu miklan eyð
í fornum dogum við tín sand,
har havið dró og súgur seyg.
So fjálgt var Langanes í ódn,
har Foroya knerrir fingu skjól,
Tú vardi teir, sterka Islands bjern,
so Norðhavsbáran bleiv sum tjorn.
Við Grindavík og Medlandsbarm
várt Feroyafólk fékk sáran harm,
har sluppin Anna og Lsven Örn,
tær fórust, har var ongin vón.
í íslands havi hvurvu teir,
og aldri her teir síggjast meir;
har Sólarris við Dalatanga
fekk minubrest, sekk eftir vanga.
Við Mánaroyggjar Standard fór
og Kristianna, sluppin stór,
við Eysturlandið Dora sakk,
við Portland Laura sjógvin drakk.
Boneta sekk við tína strond
Verdandi og Arizona hond í hond,
John Bull, ásigld við Langanes
og Havfrúgv sigldi á Norðlandsfles.
Atlantic sakk við Dalatanga,
Heimdal a Hornafirði langa,
Zealous fór á eysturstrond
og Queen við Vestmannaeyalond.
Gracie var mín fyrsta skúta,
í ódnarstormi tú mátti lúta.
So djúpt tú sokk í Atlantshav,
ógloymandi minnir tú mær gav!
Eg sá teg, ísland, tú ert stórt,
land og firðir og fjollini bjert.
Eg sá teg, land, eg minnist væl
tey nes og oddar í stórum tal.
Lesbók birtir venjulega ekki ljóð á
öðrum tungumálum en íslensku. Þó
hefur einstaka sinnum verið gerð und-
antekning þegar nágrannar okkar
Færeyingar eiga í hlut, enda er fær-
eyska auðlesin íslendingum. Bréf-
komið sem fylgdi frá Jacob í
Jógvanstovu, hefur hinsvegar verið
þýtt og fer hér. á eftir.
Hugur minn leitar svo oft til hinnar
stóru og voldugu eyju Atlantshafsins,
íslands. Á æskuámm mínum var ég í
nokkur ár sjómaður við ísland.
Á þessum tíma kom ég inn á margan
fjörðinn á íslandi og nú, er ég eldist, em
þessar myndir svo bjartar fyrir augum
mínum, sí og æ hið stóra ísland. Og eig-
inlega mest af sjálfu sér koma þessi ljóð
niður á blaðið, um hið fagra land ísland
og öll færeysku skipin sem nú liggja á
hafsbotni við ísland.
Árin 1931 til 1933 var ég á skútunni
„Gracie“, sem árið 1941 fórst í hafinu
milli íslands og Færeyja. 1934 til 1935
var ég á Sólarris, sem sigldi á tundur-
dufl utan Seyðisijarðar og 1938 var ég
með Kristiannu, sem 1941 fórst fyrir
Norðurlandi. Á Von var ég árin 1945
til 1946. Skipið brann í hafí, 20 sjómílur
norður af Fugley.
í Leirvík hinn 1.12. 1986
Jakob í Jógvanstovu
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. JANÚAR 1987 13