Lesbók Morgunblaðsins - 09.09.1989, Síða 8

... Það er svo löng saga, sagði hann
hægt.
Elskaðirðu hana, spurði ég.
Það er svo löng saga, endurtók hann.
Ég rankaði loks við mér, og hætti að
spyija hann út í myndina.
Borga þeir sæmilega núna, spurði ég.
Já já, svaraði hann, en bætti svo við eins
og hann vildi slá út í aðra sálma:
Má ekki bjóða þér aðra appelsínu? Og
kaffitár með, spurði hann.
Ég fláði aðra appelsínu og sötraði kaffið
með. Þunnt og volgt.
Væri þér ekki sama þótt ég birti eitthvað
af þessu spjalli okkar í blaðinu, spuði ég.
Énn færðist hann undan.
Æ, hvers vegna ertu einlægt að biðja
mig um þetta, sagði hann við mig. Ég vil
ekki vera í neinu blaði. Þú veist það.
Pjandi er hann þrjóskur, karlinn, hugsaði
ég með mér og reyndi ákaft í huganum að
finna mér eitthvert þægilegt ráð til þess að
fá hann til að samþykkja birtingu viðtals-
ins. En mér datt ekkert í hug. Ég lauk úr
bollanum og stakk upp í mig síðasta rifinu
af appelsínunni. Síðan bjóst ég til að fara.
Við vorum komnir fram í forstofu, ég var
búinn að klæða mig í frakkann og hnýta á
mig kuldaskóna, þegar hann spurði allt í
einu hikandi:
Áttu ... áttu nokkur aukaeintök?
Aukaeintök, endurtók ég og vissi varla
hvað hann átti við.
Já, ekki ættirðu tvö aukaeintök af blaðinu
þínu sem ég gæti fengið ef þú birtir við-
talið við mig? Þau ... þau mættu sosum
vera gölluð.
Við handsöluðum þetta samkomulag. Ég
skyldi fá að birta viðtalið gegn því að hann
fengi tvö aukaeintök af blaðinu.
Eg... ég þyrfti að fá þau fyrir jólin,
bætti hann við.
Ég lofaði honum því.
Mætti ég ekki senda mann til þín í vinn-
una á morgun, að taka mynd af þér, spurði
ég í dyragættinni.
Viltu taka mynd af mér í vinnugallanum?
Ég vil ekki sjá svoleiðis myndir, sagði hann.
Hann sneri sér við og hvarf inn í stofu sína
aftur.
Að vörmu spori kom hann til baka og
rétti mér gamla mynd af sér. Ég tók þegar
eftir því að nefið á honum var beint á mynd-
inni.
Hafðu þessa í blaðinu, sagði hann.
Nokkrum dögum síðar birtist greinin. Ég
hafði lagt í hana allan þrótt minn. Þetta
var róttæk, harðorð grein um bágan hag
þess fólks sem „fyrst kveikti eldana í þjóð-
félaginu, en aldrei hefur notið þeirra“, eins
og ég orðaði það í inngangi mínum að grein-
inni.
Viðtölin fylgdu með. í samtalinu við
gamla samstarfsmann minn af eyrinni lagði
ég áherslu á lakan kost þeirra, sem stund-
uðu eyrarvinnu, og vísaði til eigin reynslu.
En svo bætti ég öðru við. Raunar hugsaði
ég lítið um þessa viðbót, fannst hú nauða-
ómerk. Hún átti einungis að skerpa örlítið
þá mynd sem ég hugðist gefa lesendum
blaðsins af bágum hag hins aldraða erfiðis-
manns.
Ég sagði að hann byggi í litlu húsi. Síðar,
þegar mér hefur orðið hugsað'til þessara
orða, þá hef ég sannfærst æ betur um að
hús hans er ekki svo lítið. Það er vissulega
lágreist og lætur ekki mikið yfir sér, en
samt eru mörg hús minni en það. Þetta
hugleiddi ég hins vegar ekki fyrr en síðar ...
Ég sendi honum aukaeintökin eins og um
var samið. Síðan leið tíminn. Grein mín
hafði vakið athygli og umtal, og tryggt stöðu
mína á blaðinu. Nú fór af mér orð sem
ungum, róttækum blaðamanni sem vænta
mætti mikils af.
Tekið var að vora, þegar mér varð af til-
viljun gengið niður að höfn. Þetta var sólrík-
ur dagur, en fremur svalur. Hann blés úr
norðri. Ég tók eftir því að sitthvað hafði
breyst á eyrinni. Brettin gömlu, sem ég
hafði eitt sinn hlaðið á mjölpokum og niður-
suðudósum, voru horfin. I staðinn voru kom-
in ferhymd ferlíki, vínrauð eða heiðgul á
lit, sem svifu um borð í skipin.
Allt í einu sá ég hann tilsýndar, gamla
samstarfsmann minn. Gamla samheija minn
í lífsbaráttunni. Og mér fannst hann skelf-
ing smár, þar sem hann stóð þarna við
ferlíkin, og brá upp löngu, íbognu járni til
að festa í þau króka.
Ég gekk til hans. Hann leit aðeins fram-
an í mig eitt andartak, en samt nógu lengi
til þess að ég gæti ráðið hugsanir hans af
augunum. Hann ávarpaði mig hljómlausri
röddu áður en hann slengdi jáminu á ný
til krókanna:
Hús mitt er ekki minna en hús annarra
manna. Vertu blessaður.
Höfundur er námsmaður í Þýskalandi.
Einar Guðmundsson skrifar frá Köln:
Iupphafi var sjónvarpstækið . .. Sköpunarsaga
yngstu listgreinarinnar, vídeólistarinnar, er ekki
hulin jafn mikilli móðu og upphaf annarra list-
greina. Það er hægt að nefna ártöl án þess að í
nokkru þurfi að skeika. í marz 1963 var Nam June
Paik fyrstur listamanna til að sýna sjón-
varpstæki, sem voru þannig handleikin að
fram komu misjafnlega brenglaðar myndir
á skjánum, sem voru tólf talsins. Þar með
var hafin þróun, sem gerð voru skil með
yfirlitssýningu, sem Kölnizcher Kunstverein
skipulagði: „Video-Skulptur, retrospektiv
und aktuell, 1963—1989“; þetta er bæði
heiti sýningarinnar og titill fylgibókarinnar,
sem gefin var út af DuMont-forlaginu.
Vídeólistin hefur oft verið hornreka á
myndlistarsýningum; viðurkenningin hefur
ekki alveg komið fyrirhafnarlaust og hlaup-
andi upp í hendur vídeólistamanna — og
þess vegna kannski ijallaði þessi nýi miðill
með innhverfum hætti um sjálfan sig til að
byija með. Listamennirnir léku sér með
tækninýjungina og festu nafla sína og aðra
líkamshluta á myndbönd. En það er best
að hafa mál sem stytzt: með yfirlitssýning-
unni í Köln þykir Ijóst, að miðillinn sjálfur
er ekki lengur boðskapurinn heldur það sem
hægt er að tjá í gegnúm miðilinn. Gagnrýn-
endur, sem á undanförnum árum hafa sagt
vídeólistinni að fara til Ijandans, í bókstaf-
legum skilningi, taka nú orð sín aftur á
rándýrum blaðsíðum glanslistatímaritanna.
Vídeólistin er orðin staðreynd í listaheimin-
um, vaxin upp úr sérvizkustiginu og komin
á hillu.
Á svipuðum tíma og Paik, var einnig
Wolf Vostell að fikra sig áfram, veijandi
gaddavír utan um sjónvarpstæki, sem hann
svo jarðsetti. Um tíma var á reiki, hvor
nefndra ágætismanna hefði verið á undan;
Vostell mun víst ekki bara hafa fiktað í
tökkum imbakassanna, heldur að auki
ruglað listasöguártölum sér í vil — en nú
er komin skýr stillimynd hvað ártöl varðar
og vídeó. — Síðan kom að markaðssetningu
meðfærilega myndbandsupptökutækisins;
árið var 1965, og Paik var fyrstur neyzlu-
þega til þess að festa sér kaup á slíku tæki
— seinna þróaði hann ásamt tæknimanni
myndgervil (video synthetizer). Sú fræðilega
staða var komin upp, að venjulegt fólk gat
nú farið að útbúa eigið sjónvarpsefni; í dag
er myndsegulbandstækið, ásamt ljósmynda-
vélinni, eitt helzta einkenni túrista úti um
allan heim. Vestrænni nútímamenningu
(sem Japan tilheyrir), einkennir einmitt það
sterklega, hversu frítímasvigrúmið hefur
færzt í vöxt; það liggur við að allir séu orðn-
ir að túristum.
Paik og Vostell eru sprottnir úr jarðvegi
Flúxus. FIúxus var lauslegur félagsskapur
anarkískra listamanna; var í gengi frá ofan-
verðum sjötta áratug og nokkurn veginn
,út þann sjounda. Þarna komu fleiri nöfn
við sögu, Allan Kaprow, George Brecht,
George Maciuanas, Dick Higgins; John Cage
tók þátt í fjölda flúxushátíða, og Joseph
Beuys var þarna einnig við bendlaður, og
fleiri, o.fl. „Andhámenningarlist“ voru að-
gerðir flúxuslistamanna kallaðar, svo sem
það, að stúta píanói á hljómleikum, eins og
skýrt var frá í íslenzka menningartímaritinu
„Leikhúsmál" á sínum tíma. Andi flúxus
dúkkaði sem sagt upp í Reykjavík — Leik-
húsmál, Bossanova og gallerí Súm, en gerði
samt ekki allt of mikla lukku meðal lands-
manna; það heyrðust skelfingarraddir
hrópa: Niðurrifslist, niðurrifslist! — Eitt
helzta einkenni vídeólistar er vel að merkja
það, hvemig hún ræðst öndverð gegn opin-
bera miðlinum, sjónvarpinu, sérstaklega
hvað snertir það að höfða til vitrænna þátta
í eðli mannsins fremur en að gefa afþreying-
arsjónarmiðinu lausan tauminn. Öpinbert
sjónvarp mun einmitt vera komið langleiðina
að skemmta fólki út úr heiminum. Svo lif-
andi þáttur er sjónvarpið í menningu nútí-
mans, að einungis virðist vera tímaspursmál
hvenær það verður opinberlega tekið í tölu
spendýra!
Sú mikla þægindabylgja, sem sjónvarpið
leysti úr læðingi er enn langt frá því að
hjaðna. Með því að mannkynið er auk þess
komið a'tölvustigið, þá á sér stað þróun,
þar sem sú menning er byggðist á hinu
prentaða orði, er að víkja fyrir myndmáli
því og táknum sem sjónvarpsskjárinn býður
upp á. Einmitt vegna þess í hve ríkum
mæli sjónvarp mótar hugmyndaheim
nútímafólks, hefur það ekki aðeins Ieitt af
sjálfu sér, heldur komið til af bráðri nauð-
syn, að listamenn kæmu þarna fram sínum
athugasemdum. í daglegu tali merkir vídeó,
afþreyingarefni á þar til gerðum mynd-
bandspólum, sem hægt er að taka á leigu
og sýna í heimahúsum; hér er reyndar ver-
ið að íjalla um annan hlut...
Hei