Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1991, Blaðsíða 4

Lasarusarstefnan - óheillaþróun í meðferð íslenskrar tungu
Tölvur sem hjálpar-
Jvokkar í kennslu
Aður en hafist verður handa við að skipuleggja
skólakennslu í móðurmáli á nýjan leik þarf
sá hugsunarháttur umfram allt að víkja að
ÖLLU verði að gera skil í kennslustundum
áður en nemendur útskrifast. Annars sé engin
Háskólakennurum
verður tíðrætt um að boð
og bönn leiði til málótta,
já, meira að segja til
málfarslegrar
stéttaskiptingar. Ætli það
sé ekki nær sanni að
málótti manna stafi fyrst
og fremst af þeim
hringlandahætti og
stefnuleysi sem ríkt hefur
í málfarsefnum?
Eftir RAGNHEIÐI BRIEM
2. hluti.
von til að það komist nokkurn tíma til skila.
Á þetta ekki síst við um bókmenntakennslu.
Bókmenntakennslunni þarf að breyta
þannig hún örvi nemendur til bóklesturs
eftir að formlegu skólanámi lýkur. Meðan
nemendur eru'í skóla er í langflestum grein-
um ætlast til að þeir séu stöðugt að lesa
bækur. Það er því óraunsæi að láta sér
detta í hug að þeir noti tómstundir sínar
til að lesa enn fleiri bækur, ekki síst þegar
svo margt annað stendur þeim til boða.
Öðru máli gegnir síðar á ævinni. Með
auknum þroska má búast við að lestrarlöng-
un fari að segja til sín. Þá eru dagblöðin
helsta lesefnið og skólabókabunkarnir löngu
horfnir. Þegar hér er komið sögu skiptir
öllu máli að bókmenntakennslu hafi verið
þannig háttað að áhugi blundi enn með
mönnum og þeir viti hvar þeir eiga að leita
fanga.
Þegar ég var bam og unglingur man ég
að á fiestum heimilum, þar sem ég var
gestkomandi, gaf að líta eina bókahillu með
Islendingasögum. Þessar svörtu bækur með
gylltu stöfunum prýða enn veggi á mörgum
íslenskum heimilum og eru yfirleitt lítið
farnar að snjást þótt þær séu jafngamlar
lýðveldinu. Marga þekki ég sem hafa ætlað
að „lesa nú loksins íslendingasögumar”,
hafa gripið fyrstu bókina og byijað fullir
einbeitni. En lesturinn hefur sóst svo illa
að ekkert hefur orðið úr framkvæmdum.
Ástæðan er sú að venjulegt fólk getur
ekki lesið fombókmenntir sér til ánægju
nema með miklu ýtarlegri skýringum en
tíðkast hafa til þessa. Skýringamar þurfa
auk þess að vera eins aðgengilegar og meg-
inmál hverrar bókar, þannig að ekki þurfi
að leita þeirra á öðrum stað. Það er alls
ekki nóg að láta fylgja landakort, ættartöl-
ur og uppdrætti alls konar til skýringar og
skemmtunar (þótt það sé auðvitað mikill
kostur) heldur þurfa lesendur að geta fund-
ið skýringar á hveiju einasta atriði, sem
vefst fyrir þeim, án þess að fletta. Og ekki
aðeins orðskýringar heldur útlistun á hugs-
un höfundar, tengsl við aðra atburði (Is-
lands)sögunnar og tilvísun í bækur sem
ijalla nánar um efnið en mögulegt er í skýr-
ingunum.
Ritstjórar, sem annast útgáfu fornra bók-
mennta, em að jafnaði fræðimenn á sínu
sviði. Eftir áratugarannsóknir er eðlilegt að
þeim finnist efnið eins ljóst og dagblöðin
sem þeir lesa með morgunkaffinu. Þess
vegna þarf að leita út fyrir fílabeinsturn
fræðimanna til að kanna hvaða skýringar
em nauðsynlegar til að gera fombókmennt-
ir aðgengilegar leikmönnum.
Hvernig Læra Englend-
INGAR SHAKESPEARE?
Við bókmenntanám í Háskóla íslands
kynntist ég því hvernig gera má þunga texta
auðskilda og raunar svo skemmtilega að
það gleymist aldrei. Við lásum Shakespeare
í útgáfu sem nefndist New Swan Shakespe-
are. Á hverri opnu var vinstri blaðsíðan
notuð undir skýringar en sú hægri fyrir
texta höfundar. Þarna voru efnisskýringar
með venjulegu letri en tölusettar orðskýring-
ar með skáletri og skýrð orð merkt til sam-
ræmis.
Þessi útgáfa var ætluð útlendingum og
orðaforði skýringanna miðaður við 3.000
orð eftir ákveðnum reglum sem ég hirði
ekki um að lýsa hér. Ég frétti löngu seinna
hjá afgreiðslumanni í Foyles, bókaverslun-
inni frægu við Charing Cross Road, að flest-
ir kaupendur þessarar útgáfu væm enskir
stúdentar í bókmenntanámi sem ættu í
mesta basli við að komast gegnum Shake-
speare með þeim skýringum sem talið væri
að dygðu innfæddum.
Ef við viljum að íslendingar kynnist bók-
menntaarfí þjóðarinnar verður að gera hann
eins aðgengilegan og kostur er. Fræðimenn
þurfa að sjálfsögðu að sjá um skýringar en
leikmenn eiga að segja til um hvað skýra
skuli og hversu nákvæmlega.
Þegar lesendur hafa komist einu sinni
gegnum þunga íslendingasögu (eða aðrar
fornbókmenntir) með aðstoð ýtarlegra skýr-
inga á borð við þær sem er að finna í New
Swan Shakespeare er ekkert líklegra en
þeir lesi sömu bók aftur sér til ánægju í
óskýrðri útgáfp, sennilega oftar en einu
sinni. Þá er til mikilla bóta að fáanlegar séu
vandaðar útgáfur. Ég nefni sem dæmi Sturl-
ungu frá Bókaútgáfunni Svart á hvítu.
Það tekur tíma að koma upp alþýðubóka-
safni á borð við það sem ég hef lýst og ef
til vill erfítt að ákveða hvar ætti að byija.
Það þyrfti að gera í samráði við bókmennta-
fræðinga.
T.d. væri auðvelt að kanna meðal kenn-
ara í greininni hvaða bækur Islendingur
þyrfti að þeirra dómi að hafa kynnst til að
geta talist vel lesinn í bókmenntum þjóðar
sinnar. Þegar sá (langi) listi lægi fyrir
mætti þrengja valið með því að biðja fræð-
ingana að hugsa sér að þessi ímyndaði les-
andi yrði af einhveijum ástæðum að láta
sér nægja að lesa aðeins tuttugu bækur eða
tíu eða fímm. Síðan ætti að byija á að gefa
þær fímm bækur út með eins nákvæmum
skýringum og þyrfti.
Að Vekja áhuga
Til þess að ýta undir það að nemendur í
skólum kynnist einhveiju öðru bundnu máli
en kvæðum, sem þeim er sett fyrir að læra
utan bókar eða lesa með skýringum undir
handleiðslu kennara, má beita ýmsum að-
ferðum sem hugsanlega yrðu til þess að
vekja áhuga á Ijóðalestri síðar á ævinni.
T.d. mætti útbúa verkefni sem ekki væri
hægt að vinna án þess að biaða í einni eða
fleiri ljóðabókum.
Dæmi: Finndu í einhverri ljóðabók á list-
anum hér að neðan kvæði/vísu sem felur í
sér heilræði eða lífsspeki að þínu skapi.
Skrifaðu vísuna upp og endursegðu hana í
óbundnu máli. Lýstu síðan í örfáum orðum
hvers vegna þérgeðjast að boðskap höfund-
ar. Ef þú finnur enga slíka vísu veldu þá
einhverja sem þér líkar ekki, endursegðu
efni hennar og skýrðu hvers vegna þú ert
ósammála höfundi. Þessu verkefni gætu
fylgt vísbendingar: Steingrímur Thorstems-
son orti margar stuttar vísur í þessum dúr
o.s.frv.
Annað dæmi: Lærðu eitt kvæði úr ljóða-
bók af listanum og farðu með það fyrir
bekkinn í næsta íslenskutíma. Ekki er að
efa að nemendur mundu kynnast ýmsum
ljóðum við að leita að stysta og auðlærð-
asta kvæðinu í bókunum! Sá lestur yrði þó
varla með neikvæðu hugarfari sem oft fylg-
ir því að verða að læra einmitt það sem
kennarinn heimtar.
Ekki er vandasamt að semja verkefni af
þessu tagi og oft hafa nemendur sjálfir
góðar hugmyndir að 'viðfangsefnum sem
þeim fínnst forvitnileg og vinna að þeim af
meiri áhuga en öðrum.
í þessu sambandi hvarflar hugurinn enn
til þeirra daga er ég var við enskunám í
háskóla og bókmenntakennarinn setti stúd-
entum fyrir að lesa svo langar og leiðinleg-
ar bækur eftir Charles Dickens að hreint
kvalræði var að þrælast gegnum þær. Að-
spurður sagði hann okkur að þetta gerði
hann af ráðnum hug því að allir læsu hvort
eð er skemmtilegu bækurnar eftir Dickens.
Þetta finnst mér eins vitlaus kennslu-
fræði og hugsast getur enda fór svo að ég
hef varla opnað bók eftir Dickens síðan,
ekki einu sinni þær „skemmtilegu”!
Við vitum að myndefni höfðar mjög til
nútímafólks. Þess vegna er brýnt að gerðar
séu sem flestar kvikmyndir um efni ís-
lenskra bókmennta, einkum þeirra sem erf-
iðastar eru aflestra. Ættu slík verkefni að
vera á forgangslista þegar úthlutað er úr
Kvikmyndasjóði.
Því nefni ég þetta að ég hef kynnst því
hjá nemendum mínum hvílík lyftistöng kvik-
myndin Utlaginn varð þeim við lestur.Gísla
sögu Súrssonar. Þeir bókstaflega ljóma við
tilhugsunina um það hvernig söguþráður
þessarar (að þeirra mati) þrautleiðinlegu
bókar, þar sem allir hétu Þorkell, Þorbjöm
eða Þorgrímur, stóð þeim skyndilega ljóslif-
andi fyrir hugskotssjónum og varð í einu
vetfangi hin skemmtilegasta lesning.
Auðvitað yrði ódýrara og hentaði eins vel
í kennslu, ef ekki betur, að gerð yrðu mynd-
bönd um valda kafla fremur en heilar bæk-
ur. Væri bókin fáanleg í „alþýðuútgáfu”
eins og ég lýsti hér að ofan gæti stutt
mynd orðið til að vekja áhuga á lestri allrar
sögunnar seinna.
I stuttu máli þarf að skipuleggja bók-
menntakennslu í skólum sem heildræna
kynningu á bókmenntum þjóðarinnar og
leggja höfuðáherslu á að gera þá kynningu
„Svo vel vill til að á þessu vandamáli er til fullkomin lausn. Þegar nemendur eru komnir á skrið með stafsetningu geta
tölvur tekið við kennslunni og leyst það verk mun betur af hendi en bekkjarkcnnara er unnt.”
Teikning: Gísli J. Ástþórsson.