Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1991, Qupperneq 12

1 <*t 17?
FITT
G Cj .
og bjó á Bessastöðum, og T.H. Meldah.
sem var amtmaður í suðuramti og dó 1791.
Allar horfur eru á því, að þeir Sigurður
og Vibe hafi ekki slitið kunningsskapnum,
þó að til íslands flyttust, því að á afmælis-
degi konungs er sungið í Reykjavík minni,
sem Sigurður hefur ort og annað, sem
Vibe hefur ort. Og árið eftir yrkir Sigurður
aftur til konungs af sama tilefni. Hvort
Vibe hefur örvað Sigurð við leikritunina
skal látið ósagt, og einnig það, hvort Sig-
urður hefur átt einhvem þátt í að ýta við
amtmanni að standa fyrir sýningum á
Holbergsleikjum á döns'ku á Bessastöðum
(Pernilles korte Frökenstand) um þetta
leyti, eins og Jón biskup Helgason hafði
eftir móður sinni10 og hefur þá verið fyrsta
leiksýning á íslandi, sem skólapiltar stóðu
ekki fyrir. Og að minnsta kosti hefur Vibe
ekki látið frumsýninguna á Narfa framhjá
sér fara, því að Ámi Helgason getur þess
að hann hafi hrósað honum fyrir, hve vel
hefði tekist, „sagðist hafa hugsað, að
Daistæd þessi væri gamli Jacobæus í Kefla-
vík11.
Narfi
Hitt er víst, að vei hefur Sigurður þekkt
sinn Holberg og ber hans síðara leikrit,
Narfi, því órækt vitni. Má því segja, að
þessi tvö norskfæddu skáld, Wessel og
Holberg, séu guðfeður yfir þeirri vöggu
leikritunar, sem þama er verið að hræra.
Narfi eða sá narragtugi biðill (í öðru hand-
riti: íslenzki narrinn með dönsku ósniði),
gleðispil í þremur flokkum og var leikið í
fyrsta sinn í Reykjavíkurskóla 28. janúar
1799. Efnið er í stuttu máli það, að á heim-
ili lögréttumanns, sem Guttormur heitir,
skýtur upp kollinum maður, sem Narfi
heitir, og segist vera assistent hjá kaup-
manni Dalstæd. Hann slær um sig í því
skyni að ná ástum dóttur Guttorms, Ragn-
hildar, sem reyndar leggur hug á annan
mann, efnilegan og fátækan sem fyrr, og
heitir þessi Nikulás. Narfí stendur í þeirri
meiningu, að heppilegast til árangurs sé
að halda sig sem mest upp á dönsku, hann
segist vera „danskur frá hvirfli til ilja” og
tala „uppá fín hádansk”, en málfar hans
er argasta hrognamál. Áður en Narfa skýt-
ur upp bregður höfundur upp skondinni
lýsingu af íslensku baðstofulífi, sonurinn
og dóttirin em að æfa sig að skrifa; þar
er líka kátlegur niðursetningur, sem lýst
er kímilega án þess að meiða. Nikulás er
þarr\g vinnumaður og í spaugilegu atriði
(1,4) tekur hann Narfa og reynir að kreista
úr honum uppskafningsháttinn; í ljós kem-
ur, að Narfi getur talað ágæta og óbjag-
aða íslensku, þegar engu öðru verður við
komið. En höfundur er reyndar ekki að
slást upp á danska tungu, það verður ljóst,
þegar við kynnumst Dalstæd kaupmanni,
sem aldrei talar annað en dönsku í leiknum'
og reynist við nánari kynni hið mesta göf-
ugmenni. Það sem Sigurður er að deila á,
er uppskafningsháttur íslendinga sjálfra,
sem allt halda betra, sem útlenskt er, og
ftifmriixirs -.r:
apa annarra ósiði, 6g niðurlægja í því skyni
það sem öðru fremur hefur haldið uppi
þessari þjóð: tungu hennar og menningu.
Steingrímur J. Þorsteinsson finnur að
dönskuskotnu máli í verkinu annars og
þykir það ljóður, þar sem verið sé að hæð-
ast að dönskuskotnu máli: „En stíll Sigurð-
ar bar jafnan nokkrar menjar uppeldis-
áhrifa Danmerkurdvalarinnar, eins og von-
legt er”lz. Þeim mun merkilegri er afstaða
Sigurðar, sem er svo ótvíræð, að engar lík-
ingar við Jean de France Holbergs eða
önnur bókmenntaleg tengsl skýra það.
Raunar veit ég ekki, hvort mál Sigurðar
er svo miklu dönskuskotnara en annarra á
þessum árum; skyldi honum ekki, eins og
leikritahöfundum er títt, vera annt um að
ná trúverðuglega tungutaki hins daglega
lífs? En boðskapur leiksins er þó svo skýr
og djarfur, að ádeila leiksins hefur ekki
misst sinn brodd fram á þennan dag, þó
að formerki og skírskotun sé önnur og
önnur tunga en sú danska seilist nú hér
til áhrifa. Raunar má segja, að Sigurður
sé þama á fyrstu öldu þeirrar málfarslegu
þjóðernisvakningar, sem reis hjá Hallgrími
Scheving og Fjölnismönnum og varð ómet-
anlegt vopn í þjóðfrelsisbaráttu lands-
manna, þegar leið á öldina.
Atburðarásin er annars á þann veg, að
Narfi heldur áfram tilraunum sínum til að
eignast Ragnhildi, sem ekki er alveg laus
við að gangast upp við fagurgalann og
útlenskulegu fínheitin. Þar kemur þó, að
ljóst verður um fláttskap Narfa og ómerki-
legheit, en Nikulás sannar dug sinn við
að bjarga mönnum í sjávarháska, þiggur
fyrir að launum stöðu hjá Dalstæd og eign-
ast í lokin sína heittelskuðu. Fléttan er fim-
lega spunnin og útúrdúralaust, en þarna
gefst þó ærið tækifæri til kátlegra atriða
og eru sum listavel gerð og gefa lítið eftir
bestu atriðum hinna bestu gamanleikja-
skálda erlendra (Narfí undir borði og í
tunnunni). Persónumar eru af trúverðugri
lyftingu gerðar og umfram allt lifandi, og
athafnir og viðbrögð harla vel leyst frá
leikrænu sjónarmiði. Byggingin er misfellu-
lítil, allt miðar að einum lausnum og þar
fallast í faðma athöfn leiksins og meining.
Helst mætti að því fínna, að hann tekur
nokkuð alvarlega vendingu undir lokin og
nokkur galli er það, að ein aðalpersónan
talar dönsku mikinn hluta leiksins og með-
al annars lögð í munn lokaorð leiksins, og
mun það nokkuð hafa spillt fyrir gengi
leiksins á seinni árum, þegar dönskukunn-
áttu hrakar með degi hveijum. Má kannski
á þessum leikslokum finna, að höfundur
hefur ekki heldur haft yfirlegutíma fyrir
verk sitt í þetta sinn.
En þegar á allt er litið má segja, að
með þessu verki hafi íslendingi í fyrsta
skipti tekist að skapa listrænt þroskað leik-
verk. Úr þessu er íslenskri leikritun æt-
landi líf.
. Höfundur er fyrrverandi þjóðleikhússtjóri og
núverandi dagskrárstjóri hjá Sjónvarpinu.
KRISTJÁN J.
GUNNARSSON
Leiðrétting
sögunnar
íslenska þjóð,
þú löngum stundum þér lékst
við lifandi orðin
og marga andvana böguna.
Hér áður og fyrrum
þú aldregi við það fékkst
að upplýsa þjóðarmorðin
og hreinskrifa söguna.
En nú er svo komið
að dolfallin heimsbyggðin
hefur daglega orð á
hvernig þú rússneska björninn
hirtir til ögunar.
Og þóað við Litháum
þekkjum ei haus eða sporð á
var þetta samt frækilegt afrek
og leiðrétting sögunnar.
Við heitum á ykkur,
hugdjörfu íslensku Jónar,
að hvergi látið þig deigan síga
og missið ei sjónar
á því að enn eru frumbyggjar
álfu nokkurrar heftir.
í Westrinu villta
er örlítið viðvik eftir.
Með vísun til alþjóðaréttarins
Rauðskinnar land sitt eiga,
reykja skal friðarpípu
og eldvatnið teyga
með Sioux og Cherókí.
Alþing nú þegar yfirlýsi því
— þótt Ameríkönum trúlega mið-
ur líki -
að Indíánarnir eignist sitt land á
°ý -
og Island það viðurkenni
sem sjálfstætt ríki.
Af ættjörðu Rauðskinna
innrásarliðið víki.
Höfundur er fyrrverandi skólastjóri og
fræðslustjóri.
Fyrirspurn
í Lesbók Morgunblaðsins 26. október sl.
birtist grein eftir Guðmund G. Þórarinsson
um rithöfundinn Stefan Zweig. í grein þess-
ari stendur: „Eftir að hafa helgað líf sitt
ritun bókmenntalegra verka, lifði hann það,
að öll verk hans á frummálinu voru brennd
og því aðeins til í misgóðum þýðingum. ”
Vill ekki greinarhöfundur skýra nánar,
hvað hann á við með þessum orðum.
Friðrik Þorvaldsson, Akureyri.
Svar við fyrirspurn
í ævisögu sinni segir Stefan Zweig á ein-
um stað:
„Ekki grunaði mig, að bækur mínar yrðu
brenndar og bannfærðar. ..” og síðar í
sömu setningu: „ .. . árangur af þrotlausu
starfi mínu í þijátíu eða fjörutíu ár yrði
máður út með öllu ...”
Hér er sterkt tekið til orða, en hér er
Stefan Zweig að lýsa hugsunum sínum og
tilfínningum.
Annars staðar segir rithöfundurinn í
ævisögunni frá bók, sem honum var send
frá Insel-forlaginu. „Það var skrá um bæk-
ur mínar og útgáfur þeirra á öllum tungu-
málum. Þetta var heil bók og ekkert tungu-
mál vantaði, hvorki búlgörsku, fínnsku,
portúgölsku, armensku, kínversku né mar-
atti. Orð mín höfðu borist út meðal fólks á
blindraletri, hraðrituð og með hvers konar
kynjastafrófi...”
Hví segir þá Zweig, að árangur af þrot-
lausu starfi hans í þijátíu eða fjörutíu ár
hafi verið máður út með öllu? Lengi má
deila um, hversu vel unnt sé að koma lista-
verki til skila í þýðingu. Sumir telja að það
sé ekki hægt og þá sérstaklega, ef fjallað
um er ljóð.
Ef til vill og raunar líklega er Zweig eitt-
hvað slíkt í huga, er hann notar þessi sterku
orð.
Ég leyfi mér að álykta, þegar Zweig seg-
ir, að ekkert tungumál vantaði í þýðingarn-
ar, að þær væru misgóðar. Sumar eru meist-
araverk. En ef tekin eru öll tungumálin
fullyrði ég að fullyrðing mín er rétt, að
þýðingarnar séu misgóðar og mun líklega
fáum finnast felast í því áfellisdómur.
Guðm. G. Þórarinsson.
urriki
IHÁTTÚRUNHAR
ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON
náttúrustemmur
SIGMUNDUR ERNIR RUNARSSON
ij öf ná±túriiiim\enda
og íjóðavina
Afhverju hefjast eldgos? - Hvenær lýkur þeim? • Hvenær
urðu jöklarnirá íslandi til? • Geta steinar læknað? • Er
gagn af stjörnumerkjum? • Hækkar f sjónum? • Hvað
eru loftsýnir? • Er hættulegt að búa hér? • Erskóg-
rækt til gagns? • Viljum við eina milljón ferðamanna?
Fjaliskverkin
skilvinda veðurs
heitt regn
úr hléum síðasta logns.
Svörin færðu'
vandaðri 9
nýstárlegn boK
12