Lesbók Morgunblaðsins - 29.02.1992, Blaðsíða 3
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjómarfulltr.: Gisli Sigurðs-
son. Ritstjóm: Aðalstraeti 6. Sími 6911QQ.
Hóras
Rómverska skáldlð Hóras telja fræðimenn og
bókmenntamenn að hafi verið vandaðasta
skáld Rómveija og þótt Iengra sé jafnað. Nú
hefur Helgi Hálfdanarson þýtt ljóð Hórasar
á íslenzku og heitir bókin „I skugga Iárvið-
ar“. Þetta er bókmenntaviðburður og af því
tilefni skrifar Siglaugur Brynleifsson um
þetta rómverska skáld.
Myndin er af málverki eftir Sígurð Þóri, myndlist-
armann, og verður meðal annarra á sýningu, sem
hann apnar í Norræna Húsinu í dag. Síðan Sigurð-
ur Þórir sýndi síðast, hefur hann dvalið um tíma
í Englandi, en yrkisefni hans er enn sem áður
fólk; bæði samband manns við náttúru og sam-
band manna á meðal, ekki sízt karls og konu.
Riode
Janeiro
þar sem Sykurtoppurinn og Kristsmyndin gnæfa
yfir, þar sem hálf milljón manna sólar sig í einu
á fögrum sumardegi á Copacabana, þar sem lík-
amsræktarfólkið og uppamir þjálfa sig á Ikamena,
þar sem sumir búa í pappakössum á gangstéttum
og bömin eru rekin út til að betla og fara siðan
að ganga sjálfala. Frá öllu þessu og mörgu fleira
£ Ríó segtr Oddný Sv. Björgvins.
JÓN ÞORLÁKSSON
Til Bjarna
Thorarensen
1. Tinda fjalla eg sé alla undir snjá;
til sín kallar Þorri þá.
Gamlan salla Gerðufalla grefur Bægisá
inter ultima
2. Bág er tíðin, bylur hríðin búkum á,
slær óhlífínn Þorri þá;
sálar híðin særir kvíðinn sinnisveikum hjá,
inter intima
3. Allt er dofíð á mér krofíð ofan í tá;
afl er rofíð fótum frá;
Eymstrum klofið ennishofið einn ber dimman slq'á
inter extrema
4. Dæmið galda dauða valda dólga frá,
mínum alda meiðslum á,
gigtin falda, kalda, kólíka mig þjá
inter alia
5. Fyrirgefíð fúlu kvefi fyllta skrá,
þerrið nefíð ei þar á!
Leggið bréfið loks og stefíð leppadruslum hjá
inter infimal
Jón Þoriáksson, (1744-1819) venjulega kenndur við Bægisá, var frá
Selárdal við Amarfjörð. Varð stúdent frá Skálholtsskóla og siðan prest-
ur, lengst á Ytri-Bægisá á Þelamörk. Merkur Ijóðaþýðandi, þýddi
m.a. Paradísarmissi Miltons og höfðu þýðingar hans mikil áhrif á form
og Ijóðmál íslenzkra 19. aldar skálda.
Iók um Heiðar Jónsson snyrti, sem
kom út fyrir jólin og kemur á
margan hátt skemmtilega á óvart,
er eftirfarandi málsgrein:
„Ég man ekki eftir að hafa
nema einu sinni verið beittur of-
beldi á mínu heimili, og það var
þegar ég stóð einhvetju sinni og
sagði í símann: „Ég þarf að passa í kvöld."
Um Ieið sá ég stjömur, þvi að Bjarkey gaf
mér einn léttan á vangann og tilkynnti mér
að ég passaði ekki mín eigin böm. En ég
heyri oft hjá karlmönnum að þeir líta á sig
sem ólaunaðar bamapíur ef þeir þurfa að
vera heima. Konur taka aldrei svona til orða.“
Það er rétt hjá Heiðari að konur taka ekki
svona til orða þegar þær eru að tala um sjálfa
sig, en fæstar eru eins skarpskyggnar og
eiginkona hans. Maður heyrir harðsvíruðustu
jafiiréttissinna spyija mennina sína hvort
þeir geti passað tiltekin kvöld og sömu konur
tala jafnvel um að mennirnir þeirra séu dug-
legir við að hjálpa til heima. Hjálpa hveijum?
Venjur eru lífseigar hvað sem breyttum
þjóðfélagsaðstæðum líður og tungumálið býr
yfir þeim galdri að geyma hughrif sem okkur
fer með tímanum að sjást yfir. Ef til vill er
það sérviska, en ég hef lengi undrast það,
að konur sem Iáta sig miklu varða að leið-
rétta ranghugmyndir um hlutverk kvenna, til
dæmis £ skólabókum og auglýsingum, skuli
ekki ergja sig yfír orðum eins og, ólétt, ófrisk,
þunguð og vanfær. Mér er það óskiljanlegt
að konur skuli sætta sig við svo neikvæða
orðnotkun um stórkostlegasta undur tilver-
unnar. Sýnu eðlilegra er að segjast eiga von
á bami, vera bamshafandi eða með bami.
Baráttan fyrir jöfnum rétti kynjanna tekur
á sig ýmsar myndir og tungumálið endur-
speglar oft viðhorf sem við vitum ekki að við
höfum. Rétt eins og undirvitundin sé að tala
af sér. Þegar ég var ung húsmóðir og las
dönsku blöðm, kom mér undariega fyrir sjón-
ir skilgreiningin á dönskum húsmæðrum. Þær
voru ýmist skilgreindar sem útivinnandi eða
„hjemmegaaende“ sem Iíklega mætti þýða
sem heimaverandi. Þá tíðkaðist það ekki hér
á landi að bæta þessari skýringu aftan við
húsmóðurtitilinn, enda var fremur óalgengt
að konur ynnu mikið utan heimilis. í dag er
skilgreimngin Iíka talin óþörf, en núna af því
Frelsi til
að það telst til tíðinda að þær geri það ekki.
En íslenskan sýnir þó húsmóður- og foreldra-
hlutverki þá virðingu að hér er talað um
heimavinnandi húsmæður, en ekki heimaver-
andi, þótt lítið fari fyrir virðingu í umræðum
manna í milli þegar þá vinnu ber á góma.
Ég þekki margar konur sem jafnréttisbar-
áttan hefur brunnið mjög á á liðnum árum.
Það er einkar forvitnilegt að fylgjast með
hvemig þær ala syni sína upp. Hvemig þær
eru oft viðkvæmari fyrir þeim en dætrum
sfnum, gera ekki til þeirra sömu kröfur, em
snortnar af þvi að finna að þeir hafa vissa
þörf fyrir þær sem feðumir geta ekki upp-
fyllt og stoltar yfir þeim sérstöku tilfinninga-
tengslum sem þessi þörf fæðir af sér. Þetta
er auðvitað ekki einhlítt, en ég verð æ sann-
færðari um að það sem oftast er skilgreint
sem jafnrétti kynjanna verður ekki til sem
afleiðing af uppeldi hinna jafnréttissinnuðu
mæðra. Miklu fremur að það verði eðlilegt
framhald af þvi að ungt fólk er ámm saman
hlið við hlið í námi eða úti á vinnumarkaðn-
um, með sömu möguleika og sömu tekjur
(vonandi), ákveður saman hvort eða hvenær
það eignast böm og hvemig það kýs að nýta
hæfileika sína og menntun.
Þrátt fyrir mikla ásókn kvenna ekki síður
en karla í góða menntun finnst mér maður
ennþá rekast á önnur viðhorf til menntunar
dætra en sana af hálfu margra foreldra. Það
þarf ekki mikla skarpskyggni til að greina
þann blæbrigðamun, einkum hjá feðrum. Þeir
gleðjast yfir góðum árangri bama sinna af
báðum kynjum, hafa metnað fyrir þeirra hönd,
en metnaðurinn er sýnu meiri og alvarlegri
fyrir hönd sonanna. Þeir em montnir af dætr-
um sínum en stoltir af sonunum. Þeir líta það
ekki sömu augum að sonurinn flosní upp úr
námi og dóttirin, jafnvel þótt hún sé betri
námsmaður. Svona hlutir eru aldrei sagðir
berum orðum og eru kannski ekki einu sinni
meðvitaðir, en blasa engu að síður víða við.
Því fer fjarri að allir hafi sama skilning á
hvað sé jafnrétti milli kynja. Besta skilgrein-
að velja
ing sem ég hef heyrt er slagorðið „Einstakl-
ingsfrelsi er jafnrétti í reynd“, en þá er eftir
að sættast á skilgreiningu um hvað sé ein-
staklingsfrelsi í reynd. Hjón eða fólk í sam-
búð virðast stundum telja það endurspeglast
í hnííjafnri verkaskiptingu á heimili og met-
ast af mikilli nákvæmni um hvort geri meira
af húsverkum og hvort sinni bömunum oft-
ar. Það er vitanlega saklaust meðan það
skemmir ekki heimilisfriðinn, en er engan
veginn vitnisburður um að meira jafnrétti ríki
á því heimili en öðrum. Þá væri samvinna svo
sjálfsagður hlutur að engum dytti í hug að
tala um hana, hvað þá að Iíta á hana eins
og reikningsdæmi sem þyrfti að gera upp.
í kvennabaráttunni hefur mikil áhersla
verið lögð á sjálfsvirðingu, sem ekki síst fæi-
ist í fjárhagslegu sjálfstæði og því að geta
séð fyrir sér sjálfur. Þess vegna gæti engin
kona með sjálfsvirðingu verið á framfæri
karimanns. Arangurinn af þessari baráttu
biasir við. Tvær fyrirvinnur em nú á fiestum
heímilum, en það virðist hins vegar ekki hafa
bætt kjörin mikið. Núna þarf tvær fyrirvinnur
þar sem ein dugði áður til að geta framfleytt
íjölskyldunni og margar konur (eða karlar)
sem vildu svo gjaman vera l’aunalausir fram-
kvæmdastjórar og foreldratæknar heima hjá
sér fremur en illa launaðir starfskraftar úti
í bæ, hafa ekki efni á því. Það er ekkí lengur
um val að ræða.
Sjálfstæði er mikilvægt hveijum og einum
og eins hitt, að geta séð fyrir sér sjálfur,
hvoru kyninu sem maður tilheyrir. Hins veg-
ar er það f mínum huga alveg jafn tengt
sjálfsvirðingu að geta séð um sig og geta séð
fyrir sér. Mér finnst að það hljóti að vera
jafn eftirsóknarvert fyrir karlmann að geta
séð um sig sjálfur og vera ekki upp á umönn-
un kvenna kominn með nauðsynlegustu bjarg-
ráð, eins og það er fyrir konu að geta fram-
fleytt sér. En ekki verður þess oft vart að
talað sé með lítilsvirðingu um bjargariausan
karimann. Miklu fremur að það þyki „sjarmer-
andi“ þegar karlmaður talar um það eins og
lýsandi dyggð að hann rati ekki í skápana í
eldhúsinu, kunni ekkert að elda, nema hvað
hann sjái um grillið á sumrin (nágrannamir
geta þá líka fylgst með og dáðst að leikn-
inni), þvottavélinni komi hann aldrei nálægt,
enda sé þvottahúsið umráðasvæði konunnar.
Það er greinilegt þegar maður hlustar á kari-
menn gefa sjálfum sér svona einkunnir að
þeim þykir þetta nokkuð glúrin frammistaða
og sist af öllu særir það sjálfsvirðingu þeirra
að vera algjöriega háðir umönnun kvenna.
Þeir geta klætt sig sjálfir og matast hjálpar-
laust og una því glaðir við sitt.
Það þykir ekki einu sinni hallæristegt, að
strákar, sem Ieika sér að hinum flóknustu
tölvukerfum, gera við reiðhjólin sín eða vél-
hjólin sjálfir og kunna jafnvel betur á mynd-
bandstækið en foreldramir, ráði ekki við að
þvo af sér íþróttaföt eða gallabuxur í sjálf-
virkri þvottavél. Til þess þarf að kunna á
einn takka á þvottavélinni og hitastillingu.
Vita að hvítt og mislitt er ekki þvegið saman
og ekki á sama hita. Flóknara er það nú ekki.
Konur bera mesta ábyrgð á að halda lífí í
þessum hjálparieysissjarmai Til dæmis tíðkast
það ef kona skreppur til útlanda að manni
hennar og bömum sé boðið í mat hingað og
þangað, meðan engum kæmi í hug að bjóða
konunni þótt maðurinn færi burt. Ég hygg
að það séu ekki kariar sem hvetja tO þessa.
Fremur konur.
Raunverulegt jafnrétti, sömu laun fyrir
sömu vinnu og frelsi til að vetja, varð fyrst
mögulegt með öraggum getnaðarvömum.
Fyrst þá gat kona skípulagt sitt líf á sama
hátt og kari. Og við erum alltaf að velja án
þess endilega að veita því athygli. Við veljum
ekki einungis námsbrautir og starfsvettvang,
heldur veljum við Iífi okkar farveg með vali
á notkun orða um það sem við erum að gera
og með viðbrögðum gagnvart litlu atvikunum
í hinu daglega lrfi. Með þvi mótum við um-
hverfi okkar meira en við erum okkur kannski
meðvituð um.
Um leið og það hlýtur að vera mikihrægt
fyrir konu að geta séð fyrir sér og kari að
geta séð um sig, er ekki endilega nauðsyn-
iegt fyrir þau að gera það. Þau geta valið
aðra verkaskiptingu ef það hentar þeim. Lyk-
ilatriðið er að þau velja sjálf og bera ábyrgð
á þvi vali. JÓNtNA MlCHALESDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29. FEBRÚAR 1992 3