Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1992, Blaðsíða 3

[m] [o] [S |ö] [u] @ [b] 0 [*| ® [5] Q] (n) H!
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Mann-
réttindi
eru þrenns konar, skrifar Atli Harðarson, heim-
spekingur, í tilefni mannréttindadagsins 10. des.:
Náttúruleg, borgaraleg og félagsleg. Sum mann-
réttindi eru siðferðileg, önnur eru hálflagaleg og
hálfsiðferðiieg og tryggja mönnum að þeir geti
notið náttúrulegra réttinda.
Forsídan
Myndin er eftir flæmska málarann Hieronimus Bosch,
1450-1516, sem túlkaði í myndum sínum á ógnvekj-
andi en hrifandi hátt stöðu mannsins í heiminum,
veikleika hans og hégóma. Myndin heitir „Heyvagn-
inn“, máluð 1485-90, og það er hluti hennar, sem hér
er prentaður. Á hliðarvængjum er annarsvegar himna-
ríki og hinsvegar víti, en miðhlutinn með heyvagninum
er afar sérkennileg „allegóría" eða táknmynd fyrir
mannkynið. Kóngar, keisarar og páfinn koma ríðandi
á eftir heyvagninum, sem fiskmenni, eða dýrmenni
draga. Á tímaskeiði fbrmbyltingarinnar fyrr á öldinni
voru margir sem ekki kunnu að meta Bosch, en nú
fer vegur hans og virðing vaxandi.
Öræfin
eru ekki fremst á óskalista erlendra ferðamanna og
þeir verða afskaplega þreyttir eftir að hossast yfir
Sprengisand, skrifar Gunnlaugur Eiðsson, sem verið
hefur leiðsögumaður. Hann telur af fenginni reynslu,
að gestir okkar vilji miklu fremur sjá byggðir og
mannlíf og að þeir fái mest út úr leiðinni frá Reykja-
vík austur að Höfn í Homafirði.
T. S. ELIOT
Örninn svífur
Helgi Hálfdanarson þýddi
Örninn svífur um hávegu himins,
Bogmaður með hunda fylgir ferli hans,
Ó þrotlaust hverfiflug hnitaðra stjarna,
Ó þrotlaus nauðbundin hringrás árstíða,
Ó heimur vors og hausts, fæðingar og dauða!
Endalaus hringur hugsjónar og framtaks,
Endalaus hugkvæmni, endalaus tilraun,
Veitir þekkingu hreyfmgar, en ekki kyrrðar;
Þekkingu máls, en ekki þagnar;
Þekkingu orða, og fávizku um Orðið.
ÖIl vor þekking ber oss nær fávizku vorri,
ÖII vor fávizka ber oss nær dauðanum,
En í nálægð dauðans engu nær Guði.
Hvar er það Líf sem vér höfum glatað í líferni?
Hvar er sú vizka sem vér höfum glatað í þekkingu?
Hvar er sú þekking sem vér höfum glatað í kunnáttu?
Hringrás himintungla í tuttugu aldir
Ber oss fjær Guði og nær Duftinu.
•~v
Tomas Stearns Eliot, 1988-1965, var bandarískt Ijóðskáld, leikskáld og
gagnrýnandi. Hann varð brezkur ríkisborgari 1927. Eliot telst brautryðj-
andi á sviði nútíma Ijóðagerðar og einn helzti áhrifamaður í enskum bók-
menntum eftir 1920. Bókmenntaverðlaun Nóbels hlaut hann 1948.
B
B
Fötin skapa
ekkert
Nú fyrir skömmu horfði
ég á þátt í sjónvarpinu
mínu þar sem einn af
forsvarsmönnum Sam-
bands íslenskra sam-
vinnufélaga var kallað-
ur til viðtals vegna nöt-
urlegrar stöðu þess fyr-
irtækis. Spyrillinn var ungur maður sem
spurði viðmælanda sinn nokkurra spurninga
af miklum þjósti og reyndi síðan alit hvað
hann gat til að koma í veg fyrir að hann
gæti svarað. Viðmælandinn reyndist að þessu
sinni prúðmenni þótt hann bæri sig að sönnu
illa er hann komst ekki að með svör sín.
Þessi ungi maður er síður en svo eins-
dæmi. Á undanfömum árum hefur talsvert
kveðið að sjónvarpsmönnum sem vaka yfir
viðmælendum sínum eins og hrægammar eða
reiðir hanar, uppbelgdir af eigin mikilleik og
leyfa aumingja gestunum varla að komast
að með nauðsynlegar upplýsingar sem áhorf-
andinn á heimtingu á.
Nú gæti maður auðvitað hugleitt þá þver-
sögn sem í því er fólgin er starfsmaður upp-
lýsingamiðils leitar út fyrir stofnun sína og
býður til sín gestum til að leysa úr ákveðnum
vandamálum, en kappkostar síðan að beina
athyglinni að sjálfum sér með heldur dónaleg-
um framíköllum og hallærislegum athuga-
semdum.
En kannski liggur svarið í augum uppi.
Ótrúlega margir virðast halda að það sé ein-
mitt hlutverk spyrla að hleypa viðmælendum
sínum sem minnst að heldur láta sem mest
á sjálfum sér bera, drýldni sinni og ókurt-
eisi. Ég held að þetta sé spurning um sjálfsí-
mynd sem hefur fest í sessi. Það er nefnilega
staðreynd að ákaflega auðvelt er að búa til
ímynd og selja síðan eins og hveija aðra
vörur til manna sem ekki hafa staðfestu til
að hugsa sjálfstætt. Manngerðir festast í
sessi og tísku rétt eins og gallabuxur og ilm-
vötn, umræddur sjónvarpsmaður var bara
að leika hlutverk sem honum finnst hæfa
spyrli. Þegar allt kemur til alls má kannski
segja að í raun réttri sé þetta ein birting
umbúðasamfélagsins svonefnda.
Sjálfsagt er enginn svo grænn lengur að
hann haldi að innihald skipti á vorum dögum
jafnmiklu máli og umbúðimar. Daglega sann-
færumst við um það að ekkert skiptir meira
máli en umbúðimar — það sem okkur sjálfum
er pakkað inn í auk alls þess sem við nötum
og neytum.
Umbúðir okkar mannanna em ekki lengur
einungis það sem við klæðumst, húsin sem
við búum í, bílamir sem við ökum. Umbúðir
okkar em ekki síður staða okkar í samfélag-
inu, fólkið sem við sjáumst með, skemmti-
staðimir sem við sækjum, það sem við borð-
um og drekkum og öll framkoma okkar í
samskiptum við aðra.
Þannig getur umbúðasamfélagið með læg-
víslegum hætti, þegar því tekst best upp,
skapað ákveðnar manngerðir sem hlýða í
einu og öllu tilteknum boðum og bönnum sem
þeim eru send með ýmsum hætti, t.d. gegnum
auglýsingar. Að launum fá manngerðirnar
aðdáun þeirra sem hugsa á sömu nótum —
en minni lotningu þeirra sem sjá í gegnum
svindlið. '
Ég varð sérlega undrandi þegar mér barst
fýrir skömmu í hendur bæklingur einn frá
einu tískuhúsi bæjarins. Þar hafði ég keypt
nærbuxur á Hauk son minn og rauða þver-
slaufu handa Magna vini mínum í afmælis-
gjöf. Þetta olli því að ég telst nú til þeirra
smekkmanna þjóðarinnar sem verðlauna skal
með bókinni góðu.
Ekki hafði ég blaðað lengi í bókinni er ég
fann að skapið var farið að ýfast — hvað
stundum verður, því miður.
í bókinni eru að sönnu sýnd gríðarsnotur
fot og inni í þeim fötum aldeilis gullfallegt
fólk. Hefst ritið á því að sýnt er hvernig
þetta undurfríða og vel klædda fólk eyðir
tíma sínum frá mánudagsmorgni fram á
aðfaranótt sunnudags.
Klukkan 8.20 kemur fáklædd konan sér
kyrfilega fyrir ofan á elskuga sínum full-
klæddum næstum og togar í doppótt BOSS-
bindi hans og snýr upp á í leiðinni — og ég
held að ég sé enn að öfunda manninn enda
bindið augljóst penistákn. Og svo líður vikan
við það að skipta um föt, kyssast, stara
dreymandi upp í loftið og vinna pínulítið.
Þannig eru hjúin stödd við Ráðhúsið í Reykja-
vík kl. 12.00 á fimmtudegi við kossaiðju og
verð ég sérstaklega að dást að þeim fyrir
það þar sem ég finn nefnilega fyrir alveg
óvenjulegu náttúruleysi í námunda við það
undur byggingarlistarinnar.
Síðan líður föstudagurinn við hesta-
mennsku og kelerí í hlöðu einni í iðjagrænni
toðu en laugardagurinn fer í kampavínssupl
í glæsilegu umhverfi með fleira fólki, fríðu
og fallega klæddu.
Allt er þetta góðra gjalda vert. Okkur er
einfaldlega sýnd veröld hinna ungu, ríku,
fallegu og hressu sem allt geta sem við get-
um ekki.
Margt í riti þessu hlýtuf að fara alvarlega'
fyrir bijóstið á þeim sem ekki hugsa á stein-
aldarvísu. Þar rísa hæst aldeilis ótrúlega
kauðskar lýsingar þeirra sem telja skal til
draumaprinsa og -dísa. Einkum er mér hug-
leikinn kaflinn um karlmenn þá sem teljast
einhvers virði að mati tískUhússins. Kafli sá
heitir „Svona vill konan hafa þig“. Og nú
bið ég ykkur, lesendur góðir, að halda ykkur
í eitthvað naglfast.
Þar er karlmanninum ráðlagt að hafa blá
eða brún augu, eiga skutbíl, eitt eða tvö
böm af fyrra hjónabandi, bæði eldri en 10
ára, eiga aðlaðandi föður en ljóta móður, að
bera ör nokkur, hafa mikið hár eða lítið og
í því skýra liti, eiga föt fyrir eina og hálfa
milljón, hafa fremur stóran og gildan skaufa
og skarta líkama sem er grannur og þjálfað-
ur ofan mittis, hafa stinnan rass og stíf læri
og vera ómenntaður eða hámenntaður, vera
himinhár frá jörðu eða dvergvaxinn, hafa
minnst 180.000 kr. á mánuði í tekjur og eiga
von á arfi, hafa mígreni og þjást af þung-
lyndi, en gæta þess að fá ekki gyllinæð.
íbúðin, sem karlinn skal eiga, er sérkenni-
leg; hún samanstendur af tveimur baðher-
bergjum með verönd og engum garði og hlýt-
ur þá að vakna sú spurning hvar allir fata-
skápamir eiga að vera.
Það er ekki árennilegt að líta í eigin barm
eftir lestur þennan um hinn seljanlega mann.
Maður gengi ekki út á útsölu, ekki brunaút-
sölu, ekki á síðasta degi útsölu, varla í Kola-
portinu. Mér finnst því engin goðgá þótt ég
mælist til þess að umrædd tískuverslun hefji
samtundis framleiðslu og sölu á BOSS-haus-
pokum til notkunar fyrir þá sem ekki stand-
ast kröfurnar og geta því varla látið sjá sig
á almannafæri. Mér sýnist það vera mestallt
karlkynið og sölumöguleikar því miklir á slík-
um pokum.
Það er varla von að umrædd tískuvöru-
verslun eigi upg á pallborðið hjá konum um
þessar mundir. í umræddu riti er margundir-
strikuð sú hugmynd um konuna sem ég hélt
að væri löngu búin að ganga sér til húðar.
Kvenmynd ritsins okkar á sér ekkert annað
takmark í lífinu en að giftast, með illu eða
góðu. Ferlegasta ógæfa þessara kvenna er
sú að giftast ekki. Óvinur konunnar númer
eitt er karlinn sem ekki vill kvænast. Bækl-
ingurinn okkar bregst við allri þessari óham-
ingju með því að kenna konum mörg og
lævísleg ráð til að koma karlinum í hnapp-
helduna þar sem hann er best geymdur.
Bæklingur þessi er kennsluefni um margt
og hreint ekki alvondur. Ég lærði það t.d.
að brókin sem ég keypti handa syni mínum
heitir boxer og fleira get ég nefnt sem ekki
er ónýtt í ritinu, t.d. grein eftir Óttar Guð-
mundsson lækni sem er svo skemmtileg að
hún getur bætt fyrir marga delluna í ritinu.
Ég held líka að ég hefði látið margt óátalið
ef vandað mál og stíll hefði komið við sögu
sem því miður er ekki raunin.
Hallærisskapurinn verður einfaldlega of
áberandi og þá verður maður ósjálfrátt
mæddur og miklar fyrir sér þroskaleysi
mannskepnunnar og skrifar grein sem þessa.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. DESEMBER 1992 3