Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1992, Blaðsíða 9

Guggenheimsafnið. Bygging Franks Lloyds Wrights þótti í fyrstu fáránleg, en
þykir nú mikið dýrmæti. Aftur á móti þótti mörgum hin nýja viðbygging fjar-
stæðukennd.
Nýja útibúið í SoHo eftir Arata Isozaki.
framhjá listaverkunum eftir því sem tilefni
og aðstæður leyfðu. Þessi snilldarlega hug-
detta, sem hefði verið hámark móðgunarinn-
ar, komst aldrei í framkvæmd, en listamenn
töldu sér engu að síður nóg boðið og undir
forustu ekki minni stórkarla en de Konn-
ings, Philips Gustons og Robert Motherwells
fordæmdu þeir bygginguna opinberlega og
lýstu henni yfir sem óhæfri til sýningarhalds.
VlÐBYGGING VELDUR UPP-
NÁMI
Með viðbyggingu Gwathemey og Siegels
hefur orðið nokkur bót á sýningaraðstöð-
unni, en þó ekki mikið miðað við alla fyrir-
höfnina og tilkostnaðinn sem hún hefur haft
í för með sér. Satt að segja má það í raunnni
furðu gegna hvað þessi látlausa blokk, sem
skýtur hálf feimnislega upp kollinum fyrir
aftan upprunalega húsið, hefur valdið miklu
uppnámi og er ekki laust við að það hvarfli
að manni að verið sé að breiða yfir eitthvað
meira og alvarlegra mál með öllum látalátun-
um. Nýju sýningarsalirnir gera safninu
reyndar kleift að viðra umfangsmeiri málverk
og skúlptúra í fyrsta skipti, þar á meðal
samtímalist sem hefur tilhneigingu til að
vera í stærri kantinum. Þrátt fyrir háa loft-
hæð eru þeir engu að síður einkennilega
þröngir og flangir og koma vart að öðrum
notum en að veita smá innsýn inn í þann
gloppótta lager sem safnið á af verkum frá
því eftir síðari heimsstyijöldina. Til að bæta
gráu ofan á svart hefur lyftu verið komið
fyrir á miðjum hliðarveggnum á hverri hæð
með þeirri afleiðingu að fólkstraumurinn sem
berst upp með henni raskar stöðugt sjónlínu
áhorfandans og spillir þannig fyrir skoðun
verkanna.
Vankantarnir á nýju álmunni eru þó ekki
alfarið arkitektunum að kenna þar sem þeir
urðu að glíma við þrengsli og miklar bygg-
ingafræðilegar hömlur. Ráðamenn létu samt
slíkar takmarkanir lítið á sig fá og færðu
einfaldlega út kvíarnar með því að opna á
sama tíma útibú í SoHo á Manhattan eftir
japanann Árata Isozaki, sem m.a. hefur
teiknað Samtímalistasafnið í Los Angeles.
Segja má að helsti kosturinn við SoHo-úti-
búið sé að ólíkt Stóra-Gugga „þvælist" arki-
tektúrinn þar ekki fyrir myndlistinni. Þetta
nýja húsnæði, sem er í laginu eins og tvískipt-
ur gámur, býður auk þess upp á möguleik-
ann að gera mun skilmerkilegri úttekt á ein-
staka listamönnum og stefnum (hver salur
er sjö metra hár og yfir 66 metra langur og
hefur sýningarpláss safnsins við þetta næst-
um þrefaldast, frá rösklega 14 þúsund upp
í 36 þúsund fermetra, þannig að í heild hef-
ur það núna til umráða meira en 48 þúsund
fermetra). En mikið vill meira og hefur nú
samningur verið undirritaður við baska um
að koma upp „leppsafni" í Bilbao á Spáni
árið 1996. Þetta verður þó aðeins fyrsti liður-
inn í listrænni landnámstöku Guggenheim-
stofnunarinnar, því að í bígerð er einnig að
koma á fót „míní-Guggum“ í Salzburg í
Austurríki, Tókýó í Japan, North Adams í
Massachusetts í Bandaríkjunum og Varese á
Ítalíu, fyrir utan Peggy Guggenheim í Fen-
eyjum sem þegar hefur hafið starfsemi sína.
Krens Veit meira Um PEN-
ingaEnList
Potturinn og pannan á bak við allar þess-
ar breytingar er fjármálavitringurinn og
undraráðgjafinn Thomas Krens, er tók við
stjórnartaumum safnsins af nafna sínum
Thomas Messer fyrir fjórum árum. Krens,
sem er af hinu nýja forstöðumannakyni og
er viðskiptafræðingur að mennt, hefur enga
gráðu í listfræði — sem í sjálfu sér þarf ekki
að koma að sök — en er aftur á móti þeim
mun fróðari í öllu er varðar peningaöflun,
rekstur og kynningarstarfsemi. Þegar kapp-
inn settist undir forstjórastýrið var hann
heldur ekkert að dedúa við hlutina og setti
sér strax það þrefalda takmark að auka við
eign safnsins á listaverkum eftir síðari heims-
styijöldina, sjá til þess að endurbæturnar á
byggingu Wrights næðu fram að ganga og
nýta sér frægðarljóma stofnunarinnar sem
tálbeitu til að koma á fót útibúum í bæði
Asíu og Evrópu.
Til að ná fyrsta markmiðinu gerði Krens
sér lítið fyrir og seldi þijú heimsfræg mál-
verk í eigu safnsins árið 1990 og notaði
ágóðann til þess að festa kaup á listaverka-
eign ítalska greifans Giuseppe Panza er sér-
hæft hafði sig í mínimalistunum. Þessi ein-
kennilega söfnunaraðferð fór ekki fram aðf-
innslulaust, ekki síst vegna þess að mörg
þeirra 210 verka sem Guggenheim-safnið
fékk í sinn hlut eftir að hafa pungað út
tæpum 1,7 milljarði króna voru í formi frumr-
issna (sjá greinar eftir undirritaðan íu Les-
bókinni frá 12. og 19. janúar 1991). Spurn-
ingin sem brennur því á vörum allra vantrú-
aðra og íhugandi manna er hvernig Krens
ætlar að fara að fjármagna hin markmiðin
sem hann hefur sett sér og hefur þegar tek-
ist að hrinda að hluta til í framkvæmd. Ef
Krens hikaði ekki við að selja dýrustu perlur
safnsins til að kaupa hugmyndir að listaverk-
um sem rissaðar höfðu verið á pappír, af
hveiju ætti hann þá að skirrast við að grípa
til sömu ráðstafana til þess að greiða fyrir
viðbygginguna og nýja útibúið í SoHo. Kostn-
aður vegna þessara framkvæmda er áætlaður
nema 3,7 milljörðum króna og ekki nokkur
leið að sjá hvernig hægt er að brúa þessa
skuldasúpu án þess að hreinsa enn frekar til
í hinni svokölluðu „varanlegu" listaverkaeign
safnsins. Raunar koma baskar til með að
greiða 1,2 milljarða króna fyrir þau forrétt-
indi að fá að flagga Guggenheim-nafninu,
sem dregst frá upphæðinni, og eitthvað má
búast við að aðsóknin að því á Manhattan
muni aukast, en ef almenningur ætti alfarið
að sjá um að greiða fyrir brúsann þyrfti safn-
ið að laða til sín yfir 800 þúsund áhorfendur
á ári, sem yrði næstum helmings fjölgun frá
því sem áður hefur verið.
Allt umstangið sem skapast hefur í kring-
um Guggenheim-safnið væri þó kannski varla
í frásögur færandi ef ekki væri meira í húfi
en smávægilegar lagfæringar á heimsþekktri
byggingu. Að selja skærustu perlur listasög-
unnar úr augsýn almennings í myrkrakomp-
ur einkasafnaranna er í sjálfu sér nógu ógn-
vekjandi tilhugsunarefni, en þessi nýja út-
þenslupólitík er ekki síður alvarleg þróun og
boðar varla á gott, eða eins og listrýnir viku-
blaðsins Village Voice komst að orði, myndi
aðeins algjör listbjálfi geta litið á stofnunina
einungis sem safn. Okkur ætti því að vera
óhætt að stíga eitt skref aftur á bak og skoða
hlutina í aðeins víðara samhengi.
SÖFNIN UNDIR í SAMKEPPN-
INNI
í byijun síðasta áratugar vöknuðu forráða-
menn nútímalistasafna við þann vonda draum
að öll mótandi nýbreytni var komin í hendurn-
ar á galleríistum, stjórnendum tvíæringa og
annarra listsamkunda og þeir voru hættir
að vera virkir aðilar í umræðu líðandi stund-
ar. Það sem vakti þá upp af þessum væra
blundi hafði þó ekki fyrst og fremst með
fræðimennsku að gera heldur peninga: vegna
síhækkandi verðs á verkum liðinna meistara,
sem tugfaldast höfðu í kostnaði á örfáum
árum, voru söfnin ekki lengur í stakk búin
að viða að sér mikilsverðum staksteinum í
sögu myndlistarinnar. Efnahagssprengingin
í upphafi áratugarins og sá gríðarlegi telq'uaf-
gangur sem við það skapaðist leiddi til þess
að moldríkir einkasafnarar og stórfyrirtæki
víðsvegar um heim, ekki síst í Japan, tóku
að ausa peningum í listaverk í fjárfestingar-
skyni og til að ljá starfsemi sinni virðulegan,
alþjóðlegan menningarblæ. Afleiðingin var
sú að verðið skaust upp og söfnin urðu stöð-
ugt oftar undir í samkeppni uppboðshúsanna
um bestu bitana, þar til að lokum var svo
komið að þau höfðu ekki efni á að verða sér
út um eitt einasta verk sem verulegu máli
skipti. Ekki hjálpaði heldur að breytt skatta-
lög árið 1987 urðu þess valdandi að lista-
verkaeigendur skrúfuðu næstum alveg fyrir
gjafir sínar til safnanna vegna niðurfellingar
á þeim sérstöku ívilnunum sem þeim hafði
áður hlotnast fyrir snúð sinn.
Fyrsti mótleikur safnráðenda við þessu
andstreymi var að fá lánuð verk úr hirslum
samstarfsbræðra sinna og efna til risastórra
yfirlitssýninga, eða „blockbuster-shows" eins
og þær eru kallaðar hér ytra, en þær settu
eitt helsta kennimerki sitt á listalíf níunda
áratugarins. Jafnframt því tóku þeir að ráða
til sín fjármálaspekúlanta, ekki síður en list-
fræðinga, er kunnu lag á að mjólka aura út
úr hinum ríku og fá fyrirtæki til að styðja
við bakið á sýningahaldinu gegn veglegum
auglýsingum í katalógunum er básúnuðu
góðvild og andlega göfgi þessara aðila. Þann-
ig renndi t.d. Metropolitan-safnið á sínum
tíma fyrir þá stóru með eftirfarandi beitu:
„Mörg tækifæri standa þeim fyrirtækjum til
boða á sviði almenningstengsla, sem styrkja
við starfsemi safnsins og hinar fjölmörgu
sérsýningar þess. Það hefur margsýnt sig
og sannað að slíkur stuðningur getur reynst
frumleg og spamaðarsöm lausn við að ná
góðum árangri í markaðssetningu, einkum
og sér í lagi ef ríkisstjórnir eiga í hlut eða
um viðkvæm alþjóða- og neytendasamskipti
er að ræða“.
VIÐSKIPTARIS AR AÐ FEGRA
Ímynd SÍNA
Margir risafiskar létu ekki segja sér tvisv-
ar og gleyptu agnið og veiðimanninn með,
því þeim var ljóst að með þessu móti gæti
þeim ekki einungis tekist að fegra ímynd
sína og fengið almenning frekar á sitt band,
rétt eins og með aðstoð við Ólympíuleikana
eða peningagjafa til líknarmála, heldur gátu
þeir einnig hylmt yfir þá hluta starfsemi sinn-
ar er talist gætu í hæsta máta vafasamir.
Þetta átti einkum við um fyrirtæki sem höfðu
hagsmuna að gæta í þriðja heiminum, voru
að reyna að koma ár sinni fyrir borð á hinum
nýju mörkuðum Austur-Evrópu, sem þá fyrst
höfðu tekið að opnast, eða voru með puttana
á kafi í vopnabraski og vildu þvo sér um
hendurnar á altarisklæði listarinnar. Sem
dæmi að nefna þá kostaði olíufélagið Mobil,
sem er einn stærsti bandaríski fjárfestinga-
raðilinn í Suður-Afríku, alfarið tröllaukna
sýningu er bar yfírskriftina „Fjársjóðir Fom-
Nígeríu" og gerð var út af örkinni af Metro-
politan-safninu árið 1980, en á sama tíma
seldi Mobil eldsneyti til bæði hersins og lög-
reglunnar er sá um að halda uppi aðskilnaðar-
stefnunni með oddi og sverði. Svipað er að
segja um annan nafntogaðan velunnara safn-
anna, hollenska rafeindafyrirtækið Philips,
sem á yfir sex milljarða í eignum í Afrflcu
og hefur meira en 2.000 blökkumenn hjá sér
þar í vinnu. Philips meinaði ekki eingöngu
þeim svörtu frá læri í útvarps- og sjónvarps-
viðgerðum. Það framleiddi líka mest allt af
rafeindainnvolsinu í stríðþyrlurnar sem seldar
vom til hinnar hvítu stjómar Ian Smiths í
Zimbabwe og sá um að útvega suður-afrísku
lögreglunni flarskiptabúnað þrátt fyrir yfir-
lýst hafnarbann Sameinuðu þjóðanna. Þá
má geta þess að á meðan þýski súkkulaði-
kóngurinn Peter Ludwig, sem talinn er með
áhrifamestu söfnumm í heimi í dag, var að
reyna að blíðka stjórnir „austantjaldsríkj-
anna“ og fá þær til að leyfa sér að setja upp
verksmiðjur í löndum sínum keypti hann
grimmt verk eftir þarlenda listamenn og kom
þeim á framfæri í Vestur-Evrópu og Banda-
ríkjunum. Niðurstöðuna af þeim málaumleit-
unum mátti m.a. sjá á síðum listtímaritanna,
sem þakin vom í áróðursgreinum fyrir so-
véskri eftirhermulist er hafði ekkert nýtt
fram að færa Vesturlandabúum.
Söfnin högnuðust ekki síður á þessum við-
skiptum en fyrirtækin og um miðjan áratug-
inn var svo komið að mörg þeirra höfðu jafn-
vel slegið stærstu fótboltafélögunum við hvað
vinsældir og aðsókn snerti, en þá tók aftur
að syrta í álinn. Ástæðan fyrir fækkun um-
fangsmikilla yfírlitssýninga var einfaldlega
sú, að tryggingakostnaðurinn varð fljótlega
nánast óviðráðanlegur, þannig að söfnin sáu
sér ekki annað fært en að draga saman segl-
in að miklu leyti þrátt fyrir stuðning fyrir-
tækjanna. Safnráðendur tóku þess vegna að
leita á önnur mið, sem vom þeim reyndar
ekki með öllu framandi, því þeir höfðu þegar
tekið að dorga þar dálitlu áður.
Fram undir 1980 létu flest söfn sig mest
litlu varða þær hræringar sem áttu sér stað
í samtímalistalífinu og leituðust aðallega við
að fylla upp í listasögulegar eyður með kaup-
um á gömlum verkum fremur en splunkunýj-
um. Nútímalistasafnið í New York, sem
stofnað hafði verið næstum gagngert til að
koma bandarísku expressjónistunum á fram-
færi á sínum tíma, hafði dregið mörkin ein-
hvers staðar við poppið; Metropolitan-safnið
hélt sig langt aftur í öldum og Guggenheim-
safnið lét sig eiginlega eingöngu gamla ab-
straktið varða. Þegar forstöðumennimir átt-
uðu sig á að þeir voru ekki lengur færir um
að geta keypt sögufræg verk fóru þeir í
auknum mæli að leita á náðir lifandi lista-
manna. Gallinn var hins vega sá, að söfnin
höfðu sérfræðinga á sínum snærum sem vissu
hversu oft Picasso hafði farið á fyllerí árið
1929 en þekktu aftur á móti oft fjarska lítið
til þess sem var að gerast í samtímalistinni.
Til að ráða bót á málinu tóku þessar stofnan-
ir að ráða til sín yngri og „djarfari" listfræð-
inga, sem höfðu alla nýjustu straumana á
hreinu, og er óhætt að segja að á níunda
áratugnum hafi átt sér stað mesta upstokkun
í annálum listasafnanna frá því eftir síðari
SJÁ NÆSTU SÍÐU
I
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. DESEMBER 1992 9