Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1992, Page 22

Þeir una glaðir við
sitt á Asoreyjum
Líkt og Miðgarðsormur liggur Atlantshryggurinn
svo nefndi, sem er brotalöm á jarðskorpunni,
allt norðan frá Jan Mayen um ísland og teygir
sig og hlykkjast suður um Atlantshaf, þar sem
hann skýtur kryppunni upp úr yfirborði sjávar
ísland á það sameiginlegt
með Asoreyjum, að
báðar eyjamar em á
Atlantshryggnum og á
báðum er eldvirkni. En
þótt Asoreyjar séu aðeins
brot af stærð íslands, eða
2.350 ferkm, býr engu að
síður helmingi fleira fólk
þar en á íslandi.
„Miðgarðsormur er í hinum djúpa sæ,
er liggur um öll iönd. “
„Hann liggur í miðju hafi og bítur í
sporð sinn.“
(Gylfaginning.)
Eftir STURLU
FRIÐRIKSSON
á stöku staðl. Á einni þessari kryppu eru
Asoreyjar. Eyjar þessar liggja um 1.400 km
í vestur frá Portúgal og þaðan eru 3.000 km
til Labrador. Má því til sanns vegar færa
að þær séu úti í reginhafi. Tekur rúma tvo
tíma að fljúga þangað frá Lissabon. Þær
liggja frá 36°55 til 39°55 norðlægrar breidd-
ar og 25° til 31° 16 vestlægrar lengdar. Eru
þær því um 24 gráðum sunnar en Island og
örlítið vestar í hafinu. Alls eru eyjamar að-
eins um 2.350 km2 að flatarmáh. Eru þær
níu talsins auk smærri eyja og skeija. Þær
eru dreifðar í þremur klösum og liggja fímm
þeirra miðsvæðis. Tvær litlar eyjar eru að-
skildar, vestast í hópnum, og ein stærsta
eyjan, San Miguel, liggur austast. Eyjarnar
eru allar myndaðar við eldvirkni á Atlants-
hryggnum. Þar eru eldgos tíð og jarðskjálft-
ar eru kunn fyrirbæri. Jarðefni eru þar hraun
og gjóska af ýmsum tegundum, gerð úr
svörtu basalti.
Ein af ástæðunum fyrir áhuga mínum á
eyjunum var að fá tækifæri til að skoða eld-
ey nokkra, sem varð til við gos 1957 í hafínu
vestur af eynni Faial. Hlóðst hún upp úr
gjalli líkt og Surtsey, en varð að lokum land-
föst og myndaði höfða vestan á eynni. Áður
höfðu oft orðið sjávargos við Asoreyjar, svo
sem á árunum 1638, 1720, 1811 og 1867.
í júní 1811 urðu menn t.d. vitni að sjávar-
gosi vestan við San Miguel-eyju. Myndaðist
þar eldey, sem var nefnd Sabrina, en sú
eyja hvarf í sæ nokkru síðar. Úti fyrir strönd-
inni eru á stöku stað varanlegri eldeyjar, svo
sem við þorpið Vila Franca, er þar baðstaður
inni í eldgígnum. Víða er sæbratt ofan af
mörg hundruð metra háum eldkeilum. Á
öðrum stöðum er nokkuð undirlendi á grónum
hraunbreiðum.
Við hjónin ferðuðumst þama um eyjamar
í um hálfs mánaðar skeið í nóvember fyrir
rúmu ári og kynntum okkur staðhætti. Um
sögu eyjanna er margt vitað, en einnig eru
til óljósar sagnir og þjóðsög^ur aftan úr grárri
fomeskju um að þama hafí verið byggðar
eyjar eða jafnvel stærra land.
Atlantis var þjóðsagnaeyja, sem átti að
vera til úti í Atlantshafí. Getur Plató þeirrar
eyjar í ritum sínum og telur að egypskir
prestar hafí sagt Sóloni frá þessu landi, sem
væri fyrir vestan Gíbraltarsund. Hafði þama
verið voldugt konungsríki níu þúsund árum
fyrir fæðingu Sólons. Atlantis á að lokum
aið hafa sokkið í sjó og aðeins skeijagarður
átti að bera vitni um foma staðsetningu eyj-
anna. Þama átti að vera velferðarríki og lýstu
mörg miðaldaskáld staðnum sem mikill Para-
dís. Fundist hafa peningar frá Karþagó á
eyjunni Corvo, sem gæti bent til þess að
þangað hafi verið siglt á árunum nokkm
fyrir Kristbúrð. Eyjar vom einnig merktar á
arabískum kortum frá 12. öld þama úti í
hafí. Vom þær einkenndar með haukum, en
Azor þýðir einmitt haukur á portúgölsku.
Eyjar á þessu svæði eru síðar skráðar vand-
lega á kortum frá ámnum 1351 sem Geiteyj-
ar eða Brazil-eyjar og 1375 sem San Zorse
og var talið að sjómenn frá Genúa hefðu þá
vitað um eyjarnar. Til þess að staðfesta eyja-
fundinn sendu Portúgalar að lokum út leið-
angur undir fomstu Gonzalo Velho Cabral.
Kom hann þangað 1432 og nefndi austustu
eyna Santa María. Árið 1444 settist hann að
á San Miguel. Alfons V. konungur Portúgala
gaf síðan frænku sinni, hertogafrúnni af
Burgundy, eyjuna Faial. Námu þá Flæmingj-
ar land á þeirri eyju og var hún um tíma
nefnd Flæmingjaeyja. Kólumbus kom til þess-
ara eyja og vom þær síðan notaðar sem stikla
í sæferðum yfír til Ameríku. Síðar urðu þær
áfram viðkomustaður fyrir skip eða áfanga-
staður fyrir sæstreng milli heimsálfanna og
loks millilendingarstaður fyrir flugvélar.
Þarna var reist ein fyrsta veðurathugunar-
stöð á Atlantshafi. Á heimstyijaldarámnum
vora þarna bækistöðvar bandamanna og
byggðu þeir flugvöll þar í seinni heimsstyij-
öldinni.
Helmingi Fleiri En
ÍSLENDINGAR
Portúgalar settust þarna að í upphafi, en
fólkið varð bæði fyrir áhrifum af Flæmingjum
og síðar Bretum og Frökkum, sem heijuðu
þar um strendur. Eyjarskeggjar hafa sína
sérstæðu siði og tala mállýskur sem einkenna
einstaka eyjar. íbúar eyjanna, sem em nú
um 300.000 að tölu, em rómversk-katólskir,
mestmegnis af portúgölskum ættum. Kirkju-
byggingar af gotneskri gerð em helstu og
stæðilegustu minnismerkin og mannvirkin á
eyjunum. Kirkja heilagrar Maríu á San Migu-
el-eyju er dæmigerð fyrir hvemig notað er
grágiýti til byggingar. Byggingarlist og öll
menning og tunga er portúgölsk, með nokkr-
um séreinkennum eyjabúa. Lifa þeir á fisk-
veiðum og landbúnaði. Em allgóð fískimið
við eyjarnar, þar sem veiða má túnfísk,
markríl og þorskfíska, en einnig vom hval-
veiðar stundaðar þaðan fram á síðustu ár.
Em nú sýndar menjar um þessar veiðar í.
hvalstöðvum og söfnum, en hvalveiðum hefur
verið hætt.
Á Asoreyjum er mikil gróðursæld og þar
er víða mikið blómahaf. Hortensíur vaxa þar
hvarvetna og einnig má sjá asalíur og kamel-
íur, en í uppmnalegu flómnni fundust aðeins
um 478 tegundir æðri plantna. Þar af vom
um 400 tegundir evrópskar, en örfáar af
amerískum uppmna. Þegar eyjamar fundust
voru þær þaktar mnnagróðri, einkum af eini-
tegundum, beitilyngi og sedrusviði. Runnar
em enn algengir meðfram vegum og notaðir
í fjölda limgerða um allar eyjar. Síðan hafa
menn flutt inn mikið af plöntum, sem þrífast
vel í þessu eyjaloftslagi. Hafa verið reyndar
tegundir stærri tjáa til viðarframleiðslu og
skjóls, en auk tijáa hafa komið plöntur, sem
breiðst hafa óðfluga út um landið, svo sem
engifeijurt ættuð frá Tíbet. Þar vaxa einnig
tijáburknar og fura virðist nema þar land á
bem hrauninu. Þarna er nú ræktaður nytja-
skógur, einkum af japönsku greni og Crypto-
mería, en einnig vaxa þarna_ ýmis lauftré
ágætlega vel: Eucalyptus frá Ástralíu, hesli-
hnot frá Evrópu, aspir, drekatré og araucar-
iur. Garðagróður er þar fjölbreyttur og garð-
rækt er stunduð af portúgalskri og enskri
hefð.
Ávaxtarækt er mikil á eyjunum. Bananar
og ýmiskonar sítrasaldin voru ræktuð þar
og flutt út, einkum fyrir enskan markað.
Einnig vora terannar fluttir inn og var te
framieitt þar mikið um tíma. Ananas er nú
ræktaður í gróðurhúsum og þykir ágæt vara.
Grasrækt er samt algengust og þýðingarmik-
il fyrir búskap bændanna. Má segja að eyjarn-
ar séu grænar a,f grasi. Ávalar hæðir eldgíga
eru allar grasi grónar og ákjósanleg beiti-
lönd. Beitt er á tún og engi en einnig slegið
um hásumar og hey geymt úti undir svörtu
plasti og látið súma til vetrargjafar fyrir
búpening, sem er asnar, hross, geitur, kind-
ur, kýr og svín. Af villtum dýmm fluttust
snemma inn kanínur, mýs og rottur og fjöldi
fugla, svo sem ýmsir hænsnfuglar, sem era
margir hafðir til veiða en aðrir sem alifugl-
ar. Landnemar komu með nautgripi og nú
Kúahagar á Asoreyjum eru afgirtir með limgerðum. í baksýn sést fjallið Pico
snævi þakið.
Kirkjur eru skreyttar með grágrýti, þar
á meðal þessi, kirkja Heilagrar Maríu.
era hvarvetna ræktaðar kýr af Holsteinkyni.
Bændur sjást vera að mjólka úti í haga. Era
þeir þar með véldrifín mjaltatæki og aka
þaðan mjókurbrúsum eða reiða þá að mjólk-
urstöð. Era þar á eyjunum gerðir frægir
ostar, sem seidir era úr landi.
17 Stiga Meðalárshiti
Auk ávaxta er ræktað grænmeti til fóðurs
og fæðu. Sér maður víða akra af fóðurrófum
og menn við uppskerastörf á rófnaökram.
Einnig er ræktaður maís og er komið þurrk-
að á trönum. Þá era þar jarðhnetur á ökram,
en einnig var hveiti ræktað á tímum landa-
fundanna og selt suður til Afrfku. Þama á
eyjunum er ræktaður lágvaxinn vínviður, sem
hafður er jarðlægur. Era sérstakar vínteg-
undir frá Ásoreyjum bæði af hvítu og rauðu
víni en einnig er gert koníak (Verdelho), sem
frægt er fyrir það að hafa verið á borðum
Rússakeisar. Ýmsar kryddjurtir rækta eyjar-
skeggjar og eitt sinn voru þeir frægir fyrir
litunargrös, svo sem indigójurtina „Isatis
tincturia".
Mikið er enn unnið með handverkfæram
og er hrossum beitt fyrir plóg og kerrar, en
korn er malað í vind- eða vatnsmyllum. Heim-
ilisiðnaður er algengur og vandaðir dúkar
era gerðir úr ull og hör, en einnig er unnið
flos til bólstrunar úr burknategund nokkurri
(Dicksonia culcita). Matargerð fer víða fram
í opnum ofni inni í neðsta hluta reykháfsins.
Eldri hús era úr hlöðnum steini og era ekki
endilega þiljuð að innan. Nú er ferðaþjónusta
nokkur og er reynt að laða að ferðamenn,
en mörg gisihúsanna standa auð yfir vetrar-
mánuði og sum stærri hótel virðast jafnvel
vera ónotuð allt árið og er rekstur margra
þeirra í molum. Veðráttan er umhleypinga-
söm. Þrátt fyrir annálað Asoreyjaháþrýsti-
svæði rignir þama mikið og vindar blása títt
af öllum áttum. Meðalhiti ársins er um 17°C
og allt árið er þar fremur hlýtt úthafsloft-
slag, enda leikur hlýr Golfstraumurinn um
eyjarnar.
Asoreyjar era mikil eldfjallasvæði og jarð-
vegur geymir þykk vikur- og öskulög. Þessi
eldfjallajarðvegur er samt nokkuð fijósamur
og virðist allt vaxa þar og dafna sem gróður-
sett er í gjallið. í fomum vikurlögum eru
sums staðar sjáanlegar holur og för eftir
Vínviður er ræktaður á milli gijót-
garða, sem hlaðnir eru úr hraungijóti
og mynda þeir flókið kerfi sumstaðar,
sem rninnir á völundarhús.