Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1993, Blaðsíða 3

TEgpng
11 io] æj íöj Sl Si H il; S U [»] [D [1S1
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
íslendingar
eru í vanda staddir, telur Jónas Pálsson fyrrv.
rektor Kennaraháskólans í grein sem hann
skrifar, og ennfremur að hættumerki megi
víða greina. Flokkshagsmunir séu settir ofar
þjóðarhagsmunum, en völd og vegtyllur
fáeinna einstaklinga skipti meira máli en velferð
almennings.
Wagraer
verður á Listahátíð 1994 í Reykjavík, því
fyrirhugað er að setja upp valda kafla úr
Niflungahringnum. Þetta risavaxna óperuverk
er að hluta byggt á efni úr Eddunum og um
tengingu Niflungahringsins við íslenzkar
fornbókmenntir skrifar Árni Tómas Ragnarsson
læknir.
Lowell
Fimmta bandaríska ljóðskáldið sem Sverrir
Hólmarsson kynnir í Lesbók er Robert Lowell,
sem lézt 1977. Þessum kynningum hafa fylgt
þýðingar Sverris á nokkrum völdum ljóðum
skáldanna og eru þýdd ljóð eftir Lowell bæði
i rammanum á bls 3, svo og með greininni
á bls 10.
Stíll
húsgagna, er heiti á ríkulega mynds-
kreyttri bók eftir Helga Hallgrímsson,
húsgagnaarkitekt. Þetta er menningar-
sögulegt efni, sem blaðamaður Lesbókar
hefur litið á og rakin er þróunin allt frá dögum
Forn Egypta og fram til 1960.
Skúnkatími
(handa Elizabeth Bishop)
Sverrir Hólmarsson þýddi
Enn hefur einbúinn ríki hér á eynni
vetursetu í sínu fábrotna húsi;
ærnar hennar eru á beit út með sænum.
Á biskup fyrir son. Ráðsmaður hennar
er hreppstjóri hér í bænum.
Hún er gengin í barndóm.
Hana fýsir ákaft
í vítt yfirstéttarrými
Viktoríutímans,
og kaupir upp alla
kumbalda niður að sjó
og lætur þá falla.
Hér er allt í lægð —
við misstum sumarmiljónerann okkar,
sem var eins og klipptur út úr verðlista
frá L.L. Bean. Og humarkarlar keyptu
hraðsiglarann hans á uppboði.
Rauðrefslitur leggst yfir Bláhæð.
í dimmu að næturlagi
kleif Fordinn minn upp hauskúpuhæð;
ég kíkti á ástarbíla, hlið við hlið
þar sem kirkjugarðurinn tekur við.. .
Hausinn á mér er ekki í lagi.
Bílútvarp jarmar
„Love, 0 Careless Love.. “ I eyrum mér
snöktir illskan um allan blóðsins veg
einsog ég væri að kyrkja hann . . .
Helvíti, það er ég;
enginn er hér —
nema skúnkar sem stunda næturyrkju,
snuðra í tunglskininu eftir æti.
Þeir feta á þófum eftir Aðalstræti:
hvítar rákir, rauð augu af mánans eldi
undir kalkturni sem hefst í háu veldi
Þrenningarkirkj u.
Ég stend við mitt hús
á baktröppum og næturloftið bergi —
skúnkamamma með ungahóp er í öskutunnu að grafa
stingur oddmjóum haus í krús
af sýrðum rjóma, lætur skottið lafa,
og hræðist hvergi.
Robert Lowell var bandarískt skáld, d. 1977, og visast hér til greinar um
hann og Ijóðaþýðingar eftir Sverri Hólmarsson á bls 10.
Grimmd og viðkvæmni
vegast á
mínum huga hefur oft verið bjart
í kringum ijúpnaskyttur. Einkum
vegna þess að meir hefur þurft
að leita að þeim en nokkrum öðr-
um sem ég man. Þó eru þær ekki
eingöngu til skemmtunar.
Um daginn kom skotveiðifé-
lagsformaður i sjónvarpið, kapp-
samur náungi en átti í vök að veijast. Ein-
hveijir grátkallar vildu spilla fyrir ijúpnaslátr-
un. Eg hjó eftir því að hann kallaði rök and-
stæðinganna alltaf tilfinningarök. Ekki sagði
hann beinlínis að ijúpnaskyttirí leysti flestan
vanda. En það var a.m.k. bundið alvöru-
þrungnum hagsmunum, vísindunum til dæm-
is, og engum hégóma. Ég heyrði gjörla hvað
formaðurinn sagði, en þótt dónalegt sé þá
trúði ég ekki einu orði. Mér fannst allan tím-
ann eins og hann væri að þýða úr einu máli
á annað og færi ónákvæmlega með. í raun-
inni væru hans rök líka tilfinningarök, hvað
sem hann kallaði þau. En samkvæmt þýðing-
unni vörðuðu ijúpnaveiðar eiginlega þjóðar-
hag og skyttumar voru hugsjónamenn.
Þetta getur átt við um fáeina sérvitringa.
En væri ijúpnaskyttirí eins og hvert annað
þjóðþrifaverk, þá yrði að ráða menn til þess.
Eg held ég viti hvað þessir kallar eru áð
gera. Þeir eru að drepa fugla. Ég held þeir
séu undir sömu sök seldir og hatursmenn
þeirra, ijúpnavinirnir: Þeir gera þetta af til-
finningaástæðum. Það hrærir harðasta hjarta
þegar þeir eru spurðir í fullri einlægni, hvort
þeir geti ekki bara farið út í sveit og notið
náttúrunnar. Spurningin er svo fyndin. En
einkum er hún óþörf. Þeir njóta náttúrunnar
út i æsar. Hún fær veður af þeim, kippist
við, leggur á flótta, og þeir skjóta hana. Ég
held að fáir njóti hennar meir.
Hvað er nú verið að amast við þessu? Ríf-
um við ekki í okkur miklu gáfaðri og tilfinn-
inganæmari dýr en ijúpur, svo fremi sem
aðrir fást til að sálga þeim? í því máli stend-
ur enginn maður traustum fótum nema gras-
bíturinn. Ég veit ekki betur en matreiðsla og
listát séu orðin ein vinsælasta lífsfylling i
öllum siðuðum löndum. Við viljum að vísu
ekki sjá þegar maturinn er tekinn af lffí og
setjum í lög að það skuli gert á mannúðlegan
hátt. Það er að segja þannig, að okkur verði
ekki bilt við þegar við fréttum hvemig farið
var að. Sá maður þykir úrhrak sem ekki hef-
ur skælt yfír dánum spörfugli. Hins vegar
gæti verið óhentugt til frásagnar að gráta
dauða hænu. Allt er málið sem sagt blandið.
Ef við flettum upp i 1. Mósebók sjáum við
að Guð segir gott þegar hann er búinn með
landslagið og dýrin, en harla gott þegar hann
er búinn að bæta okkur við. Þetta hefur stig-
ið okkur til höfuðs. Sfðan hefur málið snúist
um það hvemig við gætum haldið reisn okk-
ar óskertri og helst aukið hana. Okkur hefur
þá eðlilega orðið starsýnt á muninn á okkur
og hinum dýmnum. Allt hefur verið tínt til.
Við einir gátum hlegið, eldað mat, trúað á
guð og skrifað bækur. Og í þetta sóttum við
rétt okkar til að nota öll önnur dýr eftir þörf-
um. Að vísu vantaði eitthvað á okkur. Árist-
óteles bendir á það, í heiðarleikans nafni, að
maðurinn sé eina skepnan sem ekki geti blak-
að eyrunum. En því hefur lítt verið haldið á
loft. Hér reið á að tína saman eiginleika sem
bentu til yfirburða. Þá höfum við stundum
látið okkur lítið nægja. — Það er trúa mín
að maðurinn sé eina dýrið með hnúð í miðju
andliti, segir í 18. aldar riti. Það var eitt
markmið dýrafræðinnar að komast að því
hvar hveiju dýri bæri að standa í tignarstiga
sköpunarverksins. Maðurinn átti sinn stað
vísan. Þessi mannremba ræður enn mestu í
viðhorfum okkar til annarra dýra og er sæmi-
legast að kannast við það.
Rjúpnaskyttur eru nútímamenn, hvort sem
þær koma úr dreifbýli eða þéttbýli. Þegar þær
fara til ijúpna eru þær að svala þörfum, sem
ættu að mega kallast frumstæðar án þess
nokkur móðgaðist, og æfa íþróttir sem ekki
koma lengur að neinum notum í daglegu lífi
hér á landi. Persónulegar veiðar eins og
ijúpnaveiðar hafa jafnan styrkt mig í þeirri
trú að lítið hafi gerst frá því að við fórum
urrandi um skóginn og bruddum bein. Sið-
menningin felst í því að byssumar hafa batn-
að og dýravinum fjölgað.
Að vilja fullsiða mannkynið er fallega hugs-
að. Og líklega mundi það duga okkur íslend-
ingum til þeirrar frægðar sem við þráum svo
átakanlega, ef okkur tækist að útiýma dráps-
fýsn. En þetta kann að dragast. Á hinn bóg-
inn getum við reynt að velja okkur menn-
ingu. Við frábáðum okkur hnefaleika á sínum
tíma. Vafalaust hefði almenn boxkunnátta
sett svip á þjóðlífið og bókstaflegan á suma.
Svo liðu tuttugu ár þar til vamirnar bmstu
og inn fóru að flytjast sjálfsvamaríþróttir og
myndbönd og hugmyndin að sparka í liggj-
andi mann, og þá fór sem fór. Nú gætum
við bannað ijúpnaveiðar. Við gætum bannað
aðrar veiðar en fiskveiðar. Við gætum farið
sjálfboðaferðir upp um fjöll og gefíð gömlum
ijúpum liknarsprautur til að náttúran næði
ekki að ganga frá þeim með sínum köldu
ráðum. Friðunarmenn gera yfírleitt ekki at-
hugasemdir við það hvernig villt dýr drepast,
svo fremi sem þau fara ekki af manna völd-
um. Vandlætingin er geymd mönnum, þar
eð ekki þýðir að skamma náttúruna. En auð-
vitað má ekki kasta hugsjóninni þótt erfitt
sé að rísa undir hræsninni.
í þessu máli eru öll rök tilfinningarök. Hér
vegast á grimmd og viðkvæmni. Rjúpnaskytt-
ur eru að sækjast eftir veiðinautn. En vilja
ekki kannast við það, sumar af vondri sam-
visku, sumar af hreinræktaðri karlmennsku.
Nú leyfíst þeim að drepa sér til hressingar
eins og öðrum leyfist að ganga á fjöll. Kannski
þetta sé heilsugæsla þegar öllu er á botninn
hvolft.
ÁSGEIR ÁSGEIRSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. OKTÓBER 1993 3