Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1994, Blaðsíða 10

J
JERZY FICOWSKI
Bréf til Marc Chagall
Geirlaugur Magnússon þýddi.
I.
Hversu leitt, herra minn, að þér þekkið ekki Rósu Gold
döprustu rósina gullnu.
Sjö ára aðeins var hún í stríðslok.
Sá hana aldrei
en hún lítur aldrei af mér.
Tvisvar bráðnaði á þeim snjór
tvöþúsund sinnum birtist dauðinn
sexáraaugum Rósu Gold.
Bróðir minn hljóp út um nótt, drakk vatn úr polli og dó. Við grófum hann um nótt út í skógi. Og
einu sinn fór frændi út úr byrginu en kom aldrei aftur. Við vorum í felum í 18 mánuði þar til
Rússarnir komu. Þá gátum við ekki lengur gengið og við erum enn með auma fætur. Svo er
Rósa alltaf döpur og grætur oft og vill ekki leika sér með öðrum krökkum.
Hversu gott, herra minn, að þekktuð ekki Rósu Gold
Liljubeður elskendanna hefði horfið í logann.
Bogi grænklædda fiðlarans skorið hann á háls.
Kirkjugarðshliðið grotnað eða hrunið undan múrsteinsbrotum.
Liturinn brennt strigann.
Því síðasta hryllilegasta ópið
er ávallt einskær þögn.
Hversu leitt, herra minn, að þekktuð ekki Frikka
Móðir hans fæddi hann skömmu fyrir stríð.
Nú vill hann helst vera síld, með eigið salt
eða fluga sem suða má að vild.
Því honum var látin í té tilvera smá.
Bakvið skáp dreymdi hann lauk
nokkur furða að skyldi gráta af slíkum draumi!
Sat bakvið skápinn. Kæmi einhver var ég þægur og hijóður, ég hafði aldrei komið út í sólskinið.
Ég faldi mig undir iúsugri sæng. Þannig yrði það alltaf hélt ég. Þau sögðust ætla til Czestochowa
og skilja mig eftir. Ég ætlaði að fara að gráta en þá datt mér hug, þegar þatu eru farin kæmi
ég framundan skápnum.
Hversu gott, herra minn, að þekktuð ekki Frikka
sem þóttist vera köngulóarvefur bakvið skáp.
Litla stúlkan situr í grænum glugga.
TeketiIIinn í Vitebsk bullar gegnum árin.
Rýkur úr svefndrukknum olíutýrum.
Vængjuð síld af himnum blessar markaðstorg.
Hví skyldi nokkur trúa á Frikka?
Ekki er Frikki almáttkur Guð.
II.
Og stundum kom mamma og fór með mig á annan stað þar sem ég varð að kalla mömmu, frú.
' Stundum gleymdi ég að kalía mömmu frú og þá varð mamma voðalega reið. En það var erfitt
fyrir mig að venjast því, svo erfitt, að öðru hvoru varð ég að hvísla í eyra mömmu, mamma,
mamma, mamma. Og þá spurði ég: Mamma, þegar stríðið er búið, má ég þá kalla þig mömmu
upphátt.
Þetta eru erindi úr nýjasta testamentinu
með sex milljón brunnum kortum
en þeir sem lifðu af speglast
í rauðum stjaka eldsins.
Og einnig vitnisburður hluta
í rakaraspegli
stækkar og stækkar skeggúfinn óttinn
í stærri og stærri hringjum
sem gárist í gruggugu grænu vatni
og sprengi upp aðra heima.
Engin speglun þeirra varir.
Mynd: Kate Kollwitz.
Teikning af ungum gyðingadreng
í fangabúðum þýskra nasista.
Sendi yður herra Chagall
eitt agnarbrot úr þeim spegli
sem liggur nú djúpt
í árhringjum liðinnar tíðara"
innan um haug af beinum
sem væri kært ofurkært
að þegðum um þau að sinni
og þyldum yfir þeim
hárri röddu
orðið mamma
Bamið var afarhrætt við dauðann. Það kúrði sig upp að móður sinni og spurði: Mamma , meiðir dauðinn mig
mikið. Móðirin sagði grátandi: Nei, aðeins smástund — og þá skutu þeir þau.
Rísa nýjar eyðimerkur
sandar Majdenek og Sobibór
auðnir Treblinka og Belzec
þar sem vindurinn gnauðar hinstu hvíld
ekki yfir tinnu, gljásteini, sandsteini
muldum í kvörnum fornra hafa
heldur kalki og ösku
mannkynsins muldri í mold.
Ég, maðurinn, ég, jarðarbur.
Ég þeirra óbrenndi bróðir
sé þig enn, herra minn, og hanann þinn blindan
standa vörð á sorphaug mennskrar iðju
og rísa upp úr öskunni
á hinsta degi eyðileggingarinnar
III.
Þar sem útrýmingarbúðirnar stóðu hafast við ránsfiokkar leitandi að gulli í öskulögum brenndra
fanga.
/ myrkrinu rennur askan
gegnum sívalning stundaglersins.
Og allt um kring má enn greina
síðustu andvörpin.
Stundum lýsist nóttin upp
af upprisinni stjörnu
gulltönn dreginni upp úr ösku.
Og sem í sjónhending hirtist
eitthvað sem líkist höndum
löðrandi rauðu.
í dag þekki þessa lófa
flekklausir sem obláta
þeir klöppuðu fyrir þeim lestum
sem fluttu Rósu Gold og Frikka handanvið skápinn
fluttu þau burt hinsta sinni
eftirlétu þá látnu.
Ég held að finni frið
muni mæta þeim að nýju
urnvafinn tryggu skjóli
þinna torræðu lita
herra Chagall
Ljóðið er þýtt úr pólsku úr Ijóðabókinní Qdczytanie Popiolow (Lesið í ösku) eftir Jerzy Ficowski. Hann
er fæddur í Warszawa 1924 og allkunnur sem Ijóöskáld, smásagnahöfundur og ritgerðasmiður. í
Ijóöabókinni Lesið í ösku fjallar hann um örlög pólskra gyðinga, einkum barna, á hörmungartímum
síðari heimsstyrjaldar, líkt og þessu í Ijóði sem hér er þýtt, vitnar hann gjarnan til bréfa og dagbóka
gyðingabarna sem fundust að loknu stríði.
Þýðandinn býr á Sauðárkróki.
10