Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1995, Qupperneq 6

4*
STÓRMYND Glasunovs, „Eilífa Rússland“ er sögulegt yfirlit, en um leið aðvörun og ábending til allra þjóðernissinnaðra Rússa. Stærðin er 3x6 metrar.
Ein milljón manna kom
á sýningu Glasunovs
ILJA SERGÉVITS Glasunov er svo frægur málari í
sínu stóra föðurlandi, Rússlandi, að frægð vest-
rænna myndlistarmanna í sínum heimalöndum er í
samanburðinum eins_ og einhver hégómi sem ekki
tekur að tala um. Áþreifanlegasta sönnunin fyrir
Glasunov er dáður af
þjóð sinni og hann er
þjóðernisstefnan holdi
klædd, málari sem sífellt
er að benda löndum
sínum á glæsta fortíð og
hinar skelfilegu og
síendurteknu ógnir
sögunnar.
í
[
!
!
!
þessari staðhæfingu er sú staðreynd að
nýlega kom ein milljón sýningargesta á
sýningu hans í Moskvu. Þar á meðal voru
flestir sem máli skipta í stjórnmálum Rúss-
lands og í þeim hópi voru bæði Yeltsín og
Sírínovskí.
Glasunov er 64 ára og að eigin sögn
„rússneskur aristokrat“. Hann snobbar
síst af öllu niður á við, heldur gengur
hann með silkibindi og í jakkafötum af
fínustu gerð. Hann nýtur frægðarinnar og
segir: „Fólkið elskar mig, - stjórnmála-
menn, ballerínur og rithöfundar jafnt sem
stúdentar og gleðikonur."
Fjögur ár voru liðin frá síðustu sýningu
hans, þegar hann hélt risastóra sýningu
fyrir tilstilli borgarstjórans í Moskvu, Yuri
Lushkow. Ekki dugði minna undir sýning-
una en húsakynni hins fyrrverandi kon-
unglega reiðskóla, í næstu húsum við
Kreml. Sýningin var talin menningarvið-
burður ársins og málaranum var tekið með
kostum og kynjum, sjónvarpstökufólk frá
mörgum löndum kom til að mynda, og
auðvitað þurftu bæði Yeltsín og vandræða-
barn rússneskra stjórnmála, Sírinovskí, að
láta sjást að þar sem „maður fólksins“
sýnir, þar eru þeir einnig.
Glasunov er ekki beint þekktur fyrir
hlédrægni og í hans huga er enginn vafi
hver er langbeztur: „Nefnið mér einn rúss-
neskan myndlistarmann sem betur tjáir
hugsunarhátt og hagsmuni Rússlands; sem
betur getur brugðið upp mynd af Guðs
heimi en ég get, sem skilur kjarna góðs
og ills svo gersamlega“, segir hann.
Hvernig fer hann að því og hvað er það
sem bæði alþýða manna, menntamenn og
stjórnmálamenn í Rússlandi meta svo mik-
ils. Því er hægt að svara með einu orði:
Þjóðernishyggja. Glasunov málar risastór-
ar, táknrænar myndir sem sýna mikilfeng-
leik rússneskrar sögu og rússneskra af-
burðamanna - en einnig lífsháskann og
voðann sem sífellt þjakar þjóðina og er
aðallega af manna völdum. Þar ber innrás-
ir Napóleons og Hitlers hátt en „ísöldin"
mikla var heimatilbúin; nefnilega byltingin
1917 og 70 ára ógnarstjóm kommúnista.
ILJA Sergévits Glasunov.
Þjóðernishyggja Glasunovs er blönduð
með symbólisma, táknhyggju. í flestum
mynda hans er stríð; annaðhvort allt undir-
lagt, eða þá að átökin eru gefin til kynna
með eldi, reykjarbólstrum og orrustuflug-
vélum út við sjóndeildarhring. í einu
stærsta verki sínu til þessa, sem ber titil-
inn „Hið eilífa Rússland" eru hinir dauðu,
þ.e. gengnar kynslóðir, yfirgnæfandi. I
kringum krossfestan Krist á miðri mynd-
inni er fjöldi stórmenna úr sögu Rúss-
lands, þar á meðal keisarar, og allmargir
heilagir menn með geislabaug. Þeir eru í
einskonar skrúðgöngu, sem skáldið Leon
Tolstoy, lengst til hægri, virðist stjóma.
Yfir hann ber ísöldina; helfrosið fólk og
fangabúðir ásamt Lenín, Stalín og fleiri
kommúnistaleiðtogum á yfirreið. Annað
er torráðnara svo sem nakin kona meðal
Mongóla. Ungur drengur í forgrunni, sem
virðist vernda viðkvæman gróðursprota,
sýnist vera táknmynd hins unga Rúss-
lands, sem á að baki þessa tröllauknu sögu.
í myndum Glasunovs eru oftast afar vel
skiljanlegar táknmyndir og alþýða manna
í Rússlandi getur þessvegna með góðu
móti „lesið“ þær og verið með á nótunum.
Megintema málarans er baráttan milli hins
góða og hins illa. Táknmynd framtíðar
Rússlands og um leið hins góða er gjarnan
ungur, ljóshærður maður, sem brýzt áfram
að hluta til nakinn. Nærri honum er synd-
in, tákngerð með ungri konu, en ungi
maðurinn lítur ekki við henni. Hann er
aríi, - samkvæmt skoðun Glasunovs eru
Rússar hinir hreinu aríar. Hetjumóðurinn
minnir óneitanlega á sósíal-raunsæið sem
Stalín kom á og átti að lofsyngja hinn
stritandi verkamann, eða myndir af Lenín
á fjöldafundum. Munurinn er þó sá, að
myndir Glasunovs eru af skáldskaparleg-
um toga í aðra röndina; hann fer stundum
að ekki ósvipað og Erró. Útkoman verður
í plakatstíl, eða eins og Erró segir, eithvað
sem náskylt er blaðamennsku. Þó skilur
með þeim Glasunov og Erró, að Rússinn
er sífellt að predika. Hann sér óvini í
hveiju horni. Einn eftirlætis óvinur hans
er til að mynda Frímúrarareglan.
Ekki dvelur Glasunov einvörðungu við
hörmungar fortíðarinnar. Hann sér að-
steðjandi hættur úr vestri eftir fall kom-
múnismans. í gríðarstórri mynd frá síð-
asta ári, sem ber yfirskriftina „Vaknaðu 1
Rússland", hafa Vesturlönd hneppt föður- 1
landið í þrældóm og allt er til sölu, fólkið i
líka. En ungi maðurinn, aríinn, er vel á '
verði með biblíuna í annarri hendi en byss-
una í hinni.
Myndin vakti óróa sem er heldur óvenju-
legt með myndlistarverk á vorum dögum.
Frjálslyndir blaðamenn í Moskvu stimpl-
uðu Glasunov sem fasista. Hann fékk ákúr-
ur í erlendri gagnrýni einnig, en það herti
hann aðeins í afstöðu sinni: „Á meðal vor
eru and-rússnesk öfl sem ekki vilja sjá
hina rússnesku vitund í mynd“, sagði hann.
Glasunov er áróðursmaður og heldur oft
ræður á ferðalögum meðáTlanda sinna og
þykir laginn á ná upp stemmningu; heimt-
ar gjarnan lögsókn gegn „and-rússneskri
hegðun“ og uppsker þá mikið lófatak.
Glasunov fæddist í Leningrad 1930 og
sem barn upplifði hann víti þýza umsáturs-
ins um borgina í síðari heimsstyijöldinni.
Það bjargaði lífi drengsins að honum var
komið út í sveit, en eftir stríðið fór hann
í málaraskólann sem kenndur er við rúss-
neska málarann Repin. Þar var honum
kennt að mála í sósíal-realískum stíl sam-
kvæmt flokkslínu kommúnista. í þeim
flokki rakst Glasunov ekki og þróaði sinn
stíl brátt í átt til meira sjálfstæðis og ein-
földunar sem stundum minnti á rússneska
íkona. í skólanum þóttu koma í ljós óvenju-
legir teiknihæfileikar hans.
Síðan 1957 hefur Glasunov búið í
Moskvu. í þeirri menningarlegu „þýðu“
sem talað var um í stjórnartíð Nikita Krús-
séfs, leyfði Glasunov sér að gagnrýna
sovézka samfélagið í myndum sínum,
mildilega þó. Þegar hann gekk lengra,
meðal annars með þvi að lofa fortíðina í
myndum og mála trúarleg yrkisefni, var
hann kominn útaf gráa svæðinu og engan
opinberan stuðninga að hafa; harðlínu
I
6