Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1995, Blaðsíða 6

50 ár frá Stríðslokum í Evrópu II
Friður í Evrópu
eftir nær sex
ára hildarleik
Að byrja nýtt líf í rústunum: Þannig litu flestar borgir Þýzkalands út þegar
stríðinu lauk. Myndin er tekin í Niirnberg, þar sem verið hafði eitt sterkasta
vígi nasistaflokksins.
viðlíka fjöldi og hann hafði sjálfur látið skjóta
ofaní skotgrafir á fjórða áratugnum - og það
eigin landsmenn.
Stalín leit á sóknina inn í Þýzkaland sem
stund hefndarinnar. Sú hefnd átti að bitna á
öllum jafnt, hermönnum, óbreyttum borgur-
um, konum og börnum. Og Stalín hafði dygg-
an stuðning í röðum hersins við þetta verk.
Óhæfuverkin sem unnin voru á óbreyttum
borgurum voru ekkert annað en stríðsglæpir.
En fyrir þá glæpi þurftu Rússar ekki að svara;
sekur er sá einn sem tapar.
Þýzku „eftirleguherirnir" sem Rússar áttu
að uppræta voru í Austur-Prússlandi. Með-
fram vegum sefn þangað lágu voru nú sett
upp skilti þar sem á stóð: „Hermaður rauða
hersins: Þú ert núna á þýzkri grund; stund.
hefndarinnar er runnin upp!“
Þótt fátt sé ótrúlegt þar sem stríð geisar,
eru frásagnir þeirra þýzku borgara sem af
lifðu hreint ótrúlegar. Þama átti að fara fram
helför fólksins og að því verki var gengið
með hrollvekjandi afköstum. Á vegunum var
sægur af flóttafólki sem hélt á bömum og
pinklum. Á það var ekið og það kramið und-
ir skriðdrekum. í heilu bæjunum var allt kvikt
skotið; þar vom helzt eftir gamlalmenni, kon-
ur og börn. í bænum Nemmersdorf höfðu
margar konur verið afklæddar og síðan kross-
festar við hurðir og dyrakarma; neglt í gegn-
um hendur þeirra. Sumstaðar var þeim smal-
að saman og svo komu hermenn og liðsfor-
ingjar með skammbyssur og sóttu þær til
nauðgana. Svipaðar aðfarir Serba í Balkan-
skagastríðinu að undanförnu eru engin ný-
ung.
Þrátt fyrir allt komst fjórðungur milljónar
Austur-Prússa undan; sumir landleið, aðrir á
bátum eða glæfralega leið yfir þunnan ís á
Frisches Haff. ísinn hélt ekki skriðdrekum
en skotið var á fólkið úr lofti. Þessi helför
náði hámarki á Nehrungrifi með ísinn á aðra
hönd en hafíð á hina. Allir voru örmagna;
sumir sálguðu sér sjálfír og frávita mæður
vörpuðu börnum sínum í sjóinn. Þeir hörðustu
komust loks um borð í skip; þar var sankað
saman 7 þúsund manns, en sovézkur kafbát-
ur sökkti því og öðru skipi með 3500 flótta-
mönnum. Aðeins 1 þúsund flóttamenn kom-
ust af. Það er út af fyrir sig merkilegt að
þessi óseðjandi grimmd og hefndarþorsti rúss-
neska hersins gagnvart óbreyttum borgurum
hefur farið frekar hljótt; um það hefur ekki
verið mikið skrifað.
TÍÐINDIÁ VESTURVÍG-
STÖÐVUNUM
Við skildum þar við heri bandamanna í
síðustu Lesbók, að þeir höfðu rofíð hina frægu
Siegfried-línu og stefndu á Rínarfljót. Morg-
unblaðið segir frá því 3. marz, að níundi her-
inn er kominn að Rín og degi seinna eru
skriðdrekar bandamanna í Köln, segir blaðið,
og borgin að mestu í rúst. Það er kraftaverki
líkast að hin gotneska dómkirkja stendur.
Bandamenn höfðu haft sérstakar áhyggur
af því að komast yfir Rínarfljót; þar var búizt
við gífurlega harðri mótspyrnu. Þegar til til
þess kom að taka þetta skref síðla marzmán-
aðar, reyndust viðbrögð þýzka hersins aðeins
„sýndarmótspyma" eins og það var orðað.
Svo mjög var þá af honum dregið.
Áhlaup Annars brezka hersins og þess
Níunda bandaríska undir stjórn Montgomerys
á norðurvængnum var kröftugt og gekk alveg
eftir áætlun. Herirnar héldu yfir fljótið á vél-
bátum við Wesel í skjóli loftárása og stór-
skotahríðar. Gífurlegir birgðaflutningar
fylgdu fast á eftir og notaðar til þeirra allar
þær fleytur sem fundust. Flotbrýr voru settar
upp og herirnir voru búnir að koma sér vel
fyrir eftir 2-3 daga og það án þess að telj-
andi mannfall yrði.
Sunnar á vígh'nunni gerði Þriðji bandariski
herinn atlögu undir stjórn Pattons, sem lét
alla aðstoð frá stórskotaiiði eiga sig, en kom
liði úr 5. herdeild sinni yfir fljótið við Oppen-
heim; heilt lið komst þar yfir án þess að skoti
væri hleypt af. Og rúmum 30 km. sunnar fór
lið úr Sjöunda bandaríska hernum yfír Rín.
Um framsókn heijanna yfir fljótið hefur síðan
verið talað sem sjaldgæft fyrirbæri; flóknar
hemaðaraðgerðir þar sem allt gengur að ósk-
um. Og þegar lýkur marzmánuði hafa herir
bandamanna á valdi sínu sex allstór svæði á
320 km langri víglínu.
RUHR-HÉRAÐ í HERKVÍ
Eisenhower setti fram þá hernaðaráætlun
að láta tvo heri hefja tangarsókn, norðan við
og sunnanmegin við Ruhr-hérað og freista
þess að einangra það og króa þar inni þýzkan
her. Ruhr-héraðið var sérstaklega mikilvægt
hemaðarlega. Á 5 þús. ferkm. svæði voru
75% af iðnaði Þýzkalands saman komin; þar
em iðnaðarborgirnar Essen, Diisseldorf og
Dortmund og aðal kolanámusvæði landsins.
Um 5 milljónir manna unnu þar við bræðslu-
ofna og verksmiðjur; þar á meðal voru hinar
frægu Krupp verksmiðjur sem séð höfðu Þjóð-
verjum fyrir fallbyssum í tveimur heimsstyij-
öldum, þar á meðal „Stóru Bertu“, sem var
eitt frægasta vopn fyrri heimsstyijaldarinnar.
Þetta umhverfi var yfírfullt af sóti og reyk
en þýzka hemaðarvélin sótti afl sitt þangað.
Þessvegna var mikilvægast af öllu á þessu
stigi að taka Ruhr. Fyrir hersafnaði Þjóð-
veija í Ruhr réði Model, sá yngsti af marskálk-
um þýzka hersins og í miklu áliti hjá Hitler.
Ruhr-sókn bandamanna hófst í dögun 25.
marz. Gagnstætt sókn á beinni víglínu hófu
nú tveir herir Bandaríkjamanna tangarsókn
til austurs, annar sunnanvið og hinn norðanv-
ið Ruhr-héraðið. Á suðurvængnum varð að
heyja harða orrustu um borgina Limburg við
SS-fjallahersveit og var henni nánast útrýmt,
enda höfðu SS-menn þýzka hersins svo illt
orð á sér fyrir margvíslegan fantaskap, að
þeir voru frekar skotnir en teknir til fanga.
Stundum komu upp skondin tilvik. Banda-
rísk liðsveit lenti óvart í sjálfheldu; þýzkur
her umkringdi hana, en menn töluðust við
og þeir þýzku buðu þeim amerísku að gefast
upp og vera teknir til fanga. „Allt í lagi“,
sögðu Kanar,„en það hefur enga þýðingu; þið
eruð nefnilega sjáfir umkringdir og verðið
bráðlega teknir til bæna“. „Jú, en við þurfum
að gefa yfirboðurum okkar skýrslu. Og þá
er betra að segja að við höfum tekið ykkur
til fanga og svo bíðið þið bara héma í smá
tíma þangað til félagar ykkar koma“. Og á
það var sætzt.
Ifyrri grein um stríðslokin í Evrópu, sem birtist í síð-
ustu Lesbók, var greint frá því að eftir áramótin
1945 og fram eftir febrúar fór Rauði herinn geyst
vestur eftir Austur-Evrópu og lagði undir sig miklu
meira land en herir bandamanna á vesturvígstöðvun-
Hér segir í stuttu yfirliti
frá síðasta kafla og
endalokum annarrar
heimsstyrjaldarinnar í
Evrópu. Hann hefst með
því að herir bandamanna
komast yfir Rín,
umkringja Ruhr-héraðið
og gera fjölmenna þýzka
heri óvirka. Hámarkið og
endapunkturinn er
orrustan um Berlín sem
er til lykta leitt skömmu
eftir að Hitler fremur
sjálfsmorð.
um. Þar hafði orðið kyrrstaða um tíma og
menn voru ekki alveg sammála um aðferð;
hvort leyfa ætti Montgomerý tangarsókn á
norðurvængnum eða að sótt yrði fram jafnt
á allri víglínunni.
Rússar voru aðeins 160 km frá Berlín
og ekki annað sýnna en þeir brunuðu áfram
og yrðu langt á undan bandamönnum að
taka borgina. Hitler varð sjálfur til að jafna
þetta misvægi; hann lét hluta þýzka hersins
á vesturvígstöðvunum halda austur á bóginn
til að standa betur að vígi gagnvart Rúss-
um. Þá gerðist það að Stalín fékk eftir-
þanka, nýlega kominn heim af Yalta-ráð-
stefnunni. Hann fyrirskipaði Zhukov yfir-
hershöfðinga sínum, sem var ásamt öðrum
helztu herforingjum Rússa að undirbúa
sóknina til Berlínar, að hætta við þau áform
í bili. Stalín hafði áhyggjur af því að óuppr-
ættir þýzkir herir væru orðnir aftan við
meginherinn. Hann vildi fara varlega; hefur
óttast að þessir þýzku herir kæmu aftan
að sínum mönnum og umkringdu þá.
Stríðsglæpir
rauða Hersins
Svo er að sjá af ýmsu því sem skrifað
hefur verið að afstaða Rússa annarsvegar og
Breta, Bandaríkjanna og Frakka hinsvegar
til þýzku þjóðarinnar, hafi verið ólík. Banda-
menn töldu sig fyrst og fremst eiga í stríði
við Hitler og nasistaklíku hans. Þeir litu ekki
á konur og börn í Þýzkalandi sem réttdræpan
skríl, heldur fólk sem hefði búið við ok nasista-
stjómar Þriðja ríkisins.
Stalín hafði oft látið í ljós þá skoðun, að
Bretum og Bandaríkjamönnum hefði svo sem
ekkert blætt í stríðinu á móti Rússum, sem
misst höfðu 20-30 milljónir manna eftir inn-
rás Hitlers í Rússland. Reyndar gleymdi Stal-
ín þá að láta þess getið um leið, að þetta var
Útrýmingarbúðir voru frelsaðar og þýzkum borgururum úr nágrenninu var
gert að skoða hryllinginn. Þeir þóttust ekkert hafa vitað, en höfðu þó lengi
fundið einkennilega lykt.