Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.1995, Blaðsíða 10

S M A S A G A
Pílukast
Hann var að norð-vestan. Napur vind-
ur blés af hafi inn yfir Hafnarfjörð-
inn. Gusur af ísköldu sjávarlöðri
skvettust af og til upp á togara-
bryggjuna og snjófjúk þyrlaðist milli fískikass-
anna og gömlu bátanna á bryggjunni.
Rétt ofan við hana stóð nýlegt, en lítið veit-
ingahús, áfast sölutumi og bensínstöð. Það
sótti viðskiptavini sína í hóp verkamanna, er
unnu við höfnina og trillukarla, sem áttu báta
sína örugga í vari við togarabryggjuna. Þess
vegna hafði það fengið nafníð „Kænan“ og var
skreytt bátslíkönum, myndum og munum, er
minntu á sjó og sjósókn.
Að deginum til var veitingahúsið yfirleitt vel
sótt, a.m.k. þá daga, sem gaf á sjó og hægt
var að stússa kring um bátskeljamar, en á köld-
um skammdegiskvöldum þegar stormurinn
næddi frá hafínu var aðsóknin oft dræm. Veit-
ingamaðurinn reyndi þá ýmislegt til þess að
laða aðra gesti að staðnum til þess að fylla í
skörðin. Síðasta uppátæki hans hafði verið að
setja upp korkplötur með skotskífu fyrir pílu-
kast í eitt homið og annað, sem því tilheyrði.
Þetta virtist mælast vel fyrir, einkum hjá ungu
fólki, sem kom á kvöldin til þess að drekka
heitt súkkulaði og keppa sín í milli í pílukasti.
Aðsókn þess að staðnum hafði farið vaxandi
og sum kvöld mátti heyra hlátur þess og hvatn-
ingarhróp alla leið út á götu. Þannig var það
þó ekki þetta kvöld. Veðrið var svo kalt og leiðin-
legt, að flestir kusu að halda sig heima og kúra
framan við sjónvarpið eða hlusta á popp af
geisladiskum.
Það var því fátt um gesti á „Kænunni".
Nokkrir trillukarlar, sem höfðu skroppið niður
á bryggju til þess að fullvissa sig um að bátam-
ir þeirra væru öruggir og ekkert amaði að þeim,
sátu kring um hringlaga borð í miðjum salnum
og ræddu saman um bátana, garrann og gæfta-
leysið.
Ókunnur maður kom inn og settist einn sér
í homið hjá pílukastskífunni með ölkollu. Hann
var klæddur dökkum skokkgalla og víðri svartri
hettuúlpu, en hafði ekki brett hettuna niður svo
hún skyggði á andlitið. Það var áberandi svipm-
ikið, en magurt og föi húðin strekkt yfír andlits-
beinin. Augun voru leiftrandi dökk og sátu djúpt.
Augnaráðið hvasst og stingandi. Hendur hans
voru að nokkru huldar af víðum ermum úlpunn-
ar. Það, sem af þeim sást, sýndi þó að þær
vom sinaberar og sterklegar, en óvenju hvítar
eins og andlitið.
Hann gaf sig ekki að þeim, sem fyrir vom í
salnum, en sat einn útaf fyrir sig þögull og
íbygginn, eins og hann biði átekta. Komu hans
fylgdi kaldur gustur svo hún vakti athygli þeirra,
sem fyrir vora.
Það sljákkaði í samræðum við hringborðið
eitt andartak meðan þeir virtu komumann fyrir
sér, en brátt hvarflaði athyglin frá honum aftur
og samræðumar komust á skrið að nýju. Eng-
inn gerði sig líklegan tii þess að taka hann tali
að fyrra bragði.
Lágvær tónlist barst frá hátölumm viðtækis-
ins og myndaði bakgmnn fyrir raddir félaganna
við hringborðið. Ljósin í sainum vom deyfð, en
það loguðu kertaljós á hveiju borði og sköpuðu
notalegt andrúmsloft í salnum, andhverfu þess,
sem var utandyra.
Ungur, gelgjulegur maður klæddur leðuijakka
og bláum gallabuxum kom inn úr nepjunni.
Honum var auðsjáanlega kalt því það var í hon-
um hrollur þegar hann gekk að afgreiðsluborð-
inu og bað um heitt súkkulaði. Meðan hann
beið afgreiðsiu svipaðist hann um eftir sæti, en
settist síðan við borðið hið næsta aðkomumann-
inum.
Þjónustústúlkan kom að vörmu spori og færði
honum drykkinn. Ungi maðurinn flýtti sér að
súpa á heitu súkkulaðinu til þess að fínna ylinn
hríslast notalega um sig. Hann hvarflaði augum
yfír salinn í leit að kunnuglegu andliti, en kann-
aðist við engan.
Eftir að hafa dmkkið ofan í krúsina hálfa
stóð hann upp, gekk að kastpíluskífunni, losaði
nokkrar pílur úr hanni, tók sér stöðu við mark-
strikið og byijaði að kasta.
Hann var auðsjáanlega leikinn í íþróttinni því
flestar píiur hans lentu nærri miðju skífunnar.
Aftur gekk hann að skífunni, losaði pílumar og
reyndi á nýjan leik með enn betri árangri. Það
var augljóst að hann var býsna góður pílukastari.
Aðkomumaðurinn var farinn að gefa honum
gætur út undan hettunni. Það var sem ungi
maðurinn fyndi augnaráð hans hvíla á sér því
hann leit i áttina til hans. Augu þeirra mættust
andartak. Það fór aftur hrollur um unga mann-
Eftir JÓHANNES
BERGSVEINSSON
inn eins og kuldanepjan úti hefði aftur náð til
hans. Hann gekk að borðinu þar sem krúsin
með heitu súkkulaðinu stóð og fékk sér vænan
sopa. Aftur streymdi yiur frá drykknum út í
æðar hans.
Hann sneri sér að aðkomumanninum og
ávarpaði hann: „Hefur þú áhuga á að koma í
pílukast"?
„Gæti haft það.“ Rödd aðkomumannsins var
lág og fremur dimm. „Ef við spilum upp á eitt-
hvað sem skiptir máli“.
„Hér spilum við aldrei upp á meira en það,
hver skuli borga næsta umgang af súkkuiaði",
sagði ungi maðurinn, „en ef þú vilt spila er ég til
í að leggja undir krónu fyrir hvert stig þótt það
sé kannske ekki mikið."
„Ég spila aðeins upp á upplýsingar."
„Hvemig þá?“
„Vinni ég, þá svarar þú mínum spumingum.
Vinnir þú, þá svara ég þínum."
„Það hljómar undarlega. Hvað ætli svo sem
ég viti, sem þér er akkur í?“
„Þetta er spuming. Reyndu að vinna leik og
spurðu svo.“
Hik kom á unga manninn. Það mátti sjá kvíða
og forvitni vega salt innra með honum.
Trillukarlamir við hringborðið vom hættir að
tala saman og famir að hlusta. Aðkomumað-
urinn leit til þeirra. Um leið og augu hans
mættu augum þeirra litu þeir undan, en samtal-
ið við hringborðið hófst þó ekki að nýju. Undar-
lega ógnþmngin spenna ríkti í salnum.
Loks sagði ungi maðurinn: „Þetta er geggjað,
en ég held nú samt að ég slái til og pmfí einn
leik. Vilt þú kasta fyrst eða á ég að gera það?“
Aðkomumaðurinn reis á fætur og gaf honum
til kynna með bendingu að hann skyldi hefja
leikinn. Hann dró upp úr vasa sínum lítið svart
hylki með ágreyptri mynd af stundaglasi. Þaðan
tók hann þijár oddhvassar pílur með kolsvörtum
stélfjöðram.
Ungi maðurinn kastaði fyrst. Hann hallaði
sér fram yfír markalínuna og langir, gelgjulegir
handleggir hans sveifluðust fram og aftur með-
an hann miðaði pílunum af ýtmstu nákvæmni.
Hann hitti vel, en aðkomumaðurinn hitti betur.
Pílur hans klufu loftið með ógnarhraða og hæfðu
miðdepilinn hver á eftir annarri með þungum
smellum.
„Ótrúlegt," hrópaði ungi maðurinn upp yfir
sig með aðdáunarhreim í röddinni. „Hvemig
fórstu eiginlega að þessu?"
„Þetta er spurning. Ég vann núna og þú átt
að svara minni spumingu. Þú getur reynt að
vinna næsta leik og þá svara ég þinni spumingu."
„Geggjað maður. Hvemig er þá spumingin?“
„Ert þú Gaflari?"
„Já. Auðvitað er ég Gaflari." Það var ekki
laust við að í röddinni gætti nokkurs stærilætis.
„Ég, pabbi, mamma og meir að segja afí og
amma, við emm öll fædd hér í Hafnarfirði og
höfum hvergi annarsstaðar búið. En hvað kemur
það þér við?“
„Það er önnur spuming. Viltu spila upp á
hana?“
Ungi maðurinn samþykkti þegjandi, en nú
kastaði aðkomumaðurinn fyrst. Aftur þutu pílur
hans allar þijár eins og örskot beint í miðdepilinn.
„Þú ert með ólíkindum.“ Að þessu sinni mátti
greina í rödd hans geig, blandinn undran og
aðdáun. „Þú vinnur einnig þennan leik. Það er
til einskis fyrir mig að kasta því ég næ aldrei
svona kasti.“
„Þá svarar þú minni spumingu."
„Hvemig er hún?“
„Veist þú hvar Gamli-Hansen býr?“
Auðvitað vissi hann það. Enginn raunvemleg-
ur Gaflari hefði getað komist hjá því að vita
að Gamli-Hansen bjó í litla, gamla húsinu sínu
niður við sjóinn vestur undir Hvaleyrarholtinu.
Þar hafði hann búið einn svo lengi sem elstu
menn mundu. Allt fólk unga mannsins talaði
um hann sem „Gamla-Hansen“. Pabbi og
mamma gerðu það og líka afí og amma. Það
var næstum eins og enginn vissi aldur hans eða
ræki minni til þess, að hann ætti afkomendur
eða ættingja. Gamli-Hansen var arfsögn, sem
hver einasti sannur Gaflari hafði heyrt og kunni.
Hvaða erindi gat þessi ókunni maður átt við
Gamla-Hansen?
„Ég er að bíða eftir svari við spumingunni
minni.“
Það var einhver ógnvænlegur þungi í rödd-
inni, næstuM eins og illur fyrirboði. Atti hann
annars úrkosta en að svara spumingu aðkomu-
mannsins? Hann hafði vissulega lagt undir í
spilinu og tapað. Spumingin var í sjálfu sér
ósköp sakleysisleg, en samt fann hann til sekt-
arkenndar vegna þess að vera nauðbeygður til
þess að svara henni.
„Já, víst veit ég hvar Gamli-Hansen býr.“
„Gott. Nú skora ég á þig í einn leik enn. Ég
sé að þú hefur ágimd á pílunum mínum. Þú
mátt nota þær, en ég nota hinar. Vinnir þú leik-
inn eignast þú pílumar, en vinni ég leikinn fylg-
ir þú mér til Gamla-Hansen."
Víst hafði hann ágimd á þessum frábæm
pílum. Það hiaut að vera að einhveiju leYti þeim
að þakka hve stórkostlegum köstum aðkomu-
maðurinn náði. Ekki væri ónýtt að geta montað
sig með svona fínt sett af pílum í næstu keppni.
Innra með honum toguðust á óljós, ógn og eftir-
vænting.
Hvað gat þessi ókunni maður viljað Gamla-
Hansen? Varla nokkuð illt. Ætti hann ekki að
slá til? Einhverja vinningsvon hlaut hann að eiga
fyrst hann fékk að nota þessar frábæm pílur.
Enn setti að honum hroll. Hann kallaði á þjón-
ustustúlkuna og bað um aðra krús af heitu súkk-
ulaði.
„Ég slæ til, en þetta verður síðasti leikúr-
inn,“ sagði hann einbeittur um leið og hann
rétti höndina eftir pílum aðkomumannsins. Þess-
ar svörtu pílur vom undarlega kaldar viðkomu.
Jafnframt fylgdi snertingunni við þær annarleg
kennd, líkt og væra þær hlaðnar einhverskonar
dularfullu og ógnvekjandi afli.
Hann tók sér stöðu við marklínuna. Þrátt
fyrir heitt súkkulaðið hríslaðist kaldur hrollur
niður eftir bakinu á honum. Hann hallaði sér
fram um leið og hann gætti þess, að standa fast
í báða fætur. Svo sveiflaði hann handleggjunum
fram og aftur þar til hann hafði náð ömggu
miði. Þá kastaði hann.
Sér til furðu og ánægju sá hann hveija píluna
af annarri hitta miðdepil markskífunnar. Loksins
hafði hann unnið leik. Það hlaut að vera þessum
frábæm pílum að þakka. Nú yrðu þær hans
eign. Það lá við að hann hrópaði upp af fögnuði.
Aðkomumaðurinn lét sér hvergi bregða. Hann
sótti pflumar þijár. Síðan gekk hann frá þeim
í hylkinu og stakk því í úlpuvasann. Þá tók
hann sér stöðu við marklínuna og hóf að kasta
pflum hússins, hverri af annarri, í átt að skífunni.
Sú fyrsta hitti miðdepilinn nákvæmlega í
miðju. Onnur hitti endann á þeirri fyrstu og
klauf legginn á henni í miðju. Sú þriðja hitti
seinni píluna á sama hátt og klauf legginn á
henni einnig.
Hvorki ungi maðurinn né nokkur annar í
salnum hafði áður séð slíka leikni í pflukasti.
Hann trúði varla sínum eigin augum. Það kom
kjánalegur svipur undmnar og vonbrigða á and-
lit hans. Honum fannst eins og hann hefði ver-
ið svikinn og hafður að ginningarfífli af loddara.
„Ég vann,“ sagði aðkomumaðurinn, en það
gætti hvorki stolts né ánægju í röddinni. Hann
sagði það eins og hann væri að lýsa yfir ein-
hveiju, sem væri alveg sjáifsagt og óhjákvæmi-
legt. „Og nú fylgir þú mér til Gamla-Hansen,"
Að svo mæltu tók hann þéttu taki um upp-
handlegg unga mannsins og stýrði honum í átt
til dyranna.
Allra augu fylgdu þeim eftir. Það var ekki
fyrr en þeir vora alveg komnir í hvarf að sam-
ræður hófust á ný við hringborðið.
Úti beið frostköld nepjan og nísti merg og
bein. Þeir hröðuðu för sinni fram með sjónum.
Ungi maðurinn var með það efst í huga að
afgreiða snarlega þetta ógeðfellda veðmál. Hann
þráði það eitt að losa sig við fómnautinn annar-
lega og komast inn í hlýjuna. Hvaða hugsanir
og tilfínningar bærðust í bijósti aðkomumanns-
ins varð ekki ráðið af svip hans, en fasið benti
til þess, að hann þyrfti sem fyrst að ljúka er-
indi, er lengi hefði lent í undandrætti.
Unga manninum kom á óvart hve myrkrið
varð svart þegar bryggjuljósin vora að baki.
Dökkir éljaklakkar huldu himininn og hvergi
grillti í tungl eða stjömur. Sjálft hafið virtist
úfíð og svart. Nokkmm sinnum hrasaði hann
um steina eða aðrar ójöfnur. Aðkomumaðurinn
var stöðugri á fótunum. Hann gekk hröðum,
öraggum skrefum eins og hann sæi gegn um
myrkrið. Andlit hans sást illa vegna hettunnar,
sem slútti fram yfír ennið, en eitt sinn, þegar
hann leit í átt til unga mannsins, var sem brynni
annarleg glóð í augum hans.
Þeir nálguðust nú litla húsið hans Gamla-
Hansen. Það kúrði í vetrarmyrkrinu dökkt og
drungalegt. Hvergi var ljóstým að sjá í glugga.
Ungi maðurinn fann til léttis. Hann taldi sig
nú hafa lokið þessu ógeðfellda erindi, sem vinn-
ingsvonin hafði lagt honum á herðar. Um leið
þyrmdi yfir hann næstum ólýsanleg skelfíng,
sem hratt og örugglega læsti sig um hveija
taug, hvern vöðva og hveija kjúku í líkama hans.
Einhvers staðar í undirvitundinni bærði á sér
óljós minning, glefsur úr draugasögu, sem hann
hafði heyrt sem bam, en hafði gleymt að mestu.
Sagan fjallaði um sendingu, sem einhver hafði
magnað upp endur fyrir löngu og notað til þess
herðablað úr dönskum manni. Sá hafði víst sent
drauginn hafnfírskum kaupmanni, sem eitthvað
hafði prettað hann. „Hér býr Gamli-Hansen,“
stundi ungi maðurinn upp og benti skjálfandi
fingri á litla, gamla húsið. Um leið og hann
ætlaði að snúast á hæl og hlaupa til baka greip
aðkomumaðurinn föstu taki í handlegg hans og
þvingaði hann til þess að bíða.
„Ungi rnaður," sagði hann. „Þú hefur staðið
vel við þinn hlut gagnvart mér. Þess vegna
ætla ég að beiðast eins greiða af þér í viðbót.
Hann er sá, að þú kveðjir nú duglega dyra hjá
Gamla-Hansen. I staðinn lofa ég þér því, að það
skal líða langur tími þar til fundum okkar ber
saman á ný.“
Skelfingin hafði svipt unga manninn öllu viðn-
ámi. Hann þorði ekki að neita að verða við bón
þessa óhugnanlega félaga, snaraðist að húsdyr-
unum og kvaddi nokkram sinnum rösklega dyra.
Um leið og hann heyrði Gamla-Hansen koma
að hurðinni tók hann á rás og hljóp allt hvað
fætur toguðu, hrasandi og dettandi í myrkrinu.
Aðeins einu sinni leit hann við rétt í svip. Þá
sýndist honum hann sjá aðkomumanninn hefja
upp hægri handlegginn eins og til þess að munda
og kasta pílu. Augnabliki síðar heyrði hann svo
óhugnanlega skerandi vein, að hvorki fyrr né
síðar heyrði hann annað eins. Smám saman fjar-
lægðist það og dó út, eða dmkknaði í ýlfri
stórmsins, sem þyrlaði köldum snjógusum í and-
lit hans.
Nokkmm dögum seinna las hann í dagblöðum
að Gamla-Hansen væri saknað. Þrátt fyrir eftir-
grennslan lögreglu, leit skáta og björgunarsveit-
armanna, hafði ekkert til hans spurst. Mynd af
herðablaði úr kind eða manni birtist með frá-
sögninni í Dagblaðinu. Kastpfla með svörtum
stélfjöðmm stóð föst í beininu. Þess var getið,
að þetta gamla og fúna bein hefði fundist við
húsdyr Gamla-Hansen, en af honum sjálfum
fyndist hvorki tangur né tetur. Ekki hefði held-
ur tekist að hafa upp á neinum ættingja hans.
Hann rámaði allt í einu f að hafa séð þess
getið í þjóðsögum, að „einbeina draugi" yrði
ekki fyrirkomið nema með því móti að hitta
beinið með oddjámi. Það væri hins vegar ekki
á allra færi. Þó myndi „sá máttugi með ljáinn"
eiga létt með það.
Ungi maðurinn lagði frá sér Dagblaðið. Það
læddist að honum sá granur, að sjálfur myndi
hann verða langlífur.
Höfundur er læknir í Reykjavík.
10