Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.1995, Blaðsíða 4

I
UPPAHALDSGRIPURINN, Dodge Cnrry AII, árg. 1940, bíll sem enn er í
toppstandi. Þann 3. okt. sl. hafði Ingólfur átt hann í 50 ár.
DRATTARVÉL af gerðinni Fordson Major, árg. 1947. Hún kom í safnið á
Yztafelli frá Kálfborgará í Bárðardal.
BÍLASAFNIÐ
T YZTAFELLI
egar ekið er þjóðveg-
inn norður eftir
Köldukinn í Suður-
Þingeyjarsýslu, blasir
við bærinn Yztafell á
hægri hönd. Þetta er
þjóðkunnur bær vegna
þess að þar var Sam-
band íslenzkra samvinnufélag stofnað
árið 1902 á heimili Sigurðar Jónssonar
bónda þar. Hann var einn af forkólfum
samvinnuhreyfingarinnar, auk þess sem
hann varð bæði þingmaður og ráðherra.
Frá þessum stofnfundi er til ágætt mál-
verk eftir Karen Agnete Þórarinsson. En
allt er í heiminum hverfult og Sambandið
er ekki lengur til. Aðeins stendur í Yzta-
felli há steinsúla til minningar um stofn-
fundinn og hún sést einnig af veginum.
Það sem er þó mun fyrirferðarmeira
og vegfarandinn tekur strax eftir er feyki-
stórt samsafn bíla, sem eru allt frá því
að vera uppgerðir og fagurlega útlítandi
niður í hræ sem búið er að hirða úr flest
nýtilegt. Hér er hinsvegar ekkert skilti
til leiðbeiningar ókunnum vegfaranda og
því eðlilegast að líta svo á að hér sé að-
eins einkamál þess er safnað hefur bílun-
um_ saman. Enda er það svo.
Áður en ég kom að Yztafelli í sumar
og sá þetta sjaldgæfa safn með eigin
augum, hafði mér skilizt að þarna væri
sláandi og risavaxið dæmi um sjónmeng-
un af rusli. En ég sá það ekki þannig.
Það sem við blasir, ef maður gerir sig
heimakominn og labbar umhverfis reitinn,
er stórmerkilegt safn bíla frá því fyrr á
öldinni; bíla sem nú eru hvergi til annars-
staðar og enginn hefur haft rænu á að
halda til haga. Meðal þess sem hægt er
að finna í safninu í Yztafelli er eftirfar-
andi:
Ford vörubíll, árgerð 1929 og
Chevrolet vörubíll, árgerð 1946, fyrsti
siýóbíll Guðmundar Jónassonar, upphaf
jeppamenningarinnar með Ford herj-
eppa frá 1942, Willysjeppum, Rússaj-
eppum og Land-Roverum. Þar er
Dodge Weapon pickup árgerð 1942;
einnig dæmigerðar amerískar drossíur,
ekki færri en þijár af árgerð 1955 og
Ford Thunderbird af árgerð 1966. Þar
er Reo Studebaker hertrukkur, Dodge
Weapon árgerð 1942 og Dodge Carry
All, árgerð 1940 og ættaður frá norska
hernum. Einnig Bedford hertrukkur,
árgerð 1942, Mack kranabíll árgerð
1953, Benz Unimog árgerð 1953.
Þar að auki er nokkrar dráttarvélar, sem
urðu „þarfasti þjónninn“ þegar hestaverk-
færatímabilinu lauk á árunum eftir stríðið.
Ein þeirra er Fordson Major 1947 og hef-
ur verið heldur vígalegur á járnhjólum
með gadda. Búnaðarsamböndin áttu þess-
konar traktora sem fóru mili bæja með
plóg og herfi á þeim árum þegar bændur
reyndu að bijóta sem mest land til ræktun-
ar og enginn endir virtist á útþenslunni.
Síðan varð. þróunin í verktækninni eins
og skriða; Farmall A og Ferguson heimilis-
dráttarvélar leystu vagnhestana af hólmi
og bændur urðu manna ákafastir í að
kaupa nýja tækni og ný verkfæri. Jafn-
framt virðist svo sem afar fáir hafi haft
hugsun á því síðar meir, að þarna var
atvinnusagan að líða hjá. Þjóðminjasafnið
Ljósm/Lesbók: Atli Vigfússon; Laxamýri.
INGÓLFUR Kristjánsson, bílabóndi
í Yztafelli, er bæði kunnáttumaður
og kóngur í ríki sínu innan um alls-
konar gamla bíla og vélar, sumt
verðmæta safngripi.
og byggðasöfnin eiga ekki nema brot af
því sem þar ætti að vera úr samgöngu-
og atvinnusögunni frá liðnum áratugum.
BÍLAR OG BÚSKAPUR
Sá sem heiðurinn á af bílasafninu er
Ingólfur Kristjánsson, bóndi á Yztafelli
III, en jafnframt bifvélavirki með langa
reynslu í þeirri grein. Hann er þó ekki
Þingeyingur, heldur Reykvíkingur að upp-
runa; fæddur í Reykjavík 1921 og alinn
þar upp. Hann var einmitt á réttum aldri
Wá
FORD-vörubílI, árg. 1938. Þó aðeins væri hann búinn 85 hestafla vél, er
hann búinn að skila sínu hlutverki vel, en að vonum orðinn þreytulegur og
þarfnast uppgerðar. Þessi bíll kom aðYztafelIi frá Auðnum í Oxnadal, en
áður er líklegt að hann hafi verið í eigu steypustöðvar á Akureyri.
RÚSSAJEPPL GAS 69, árg. 1971. Fyrsti eigandi hans var Þorbjörn Arnodds
son á Seyðisfirði og var þetta síðasti bíllinn sem hann hafði í ferðum. Þessi
glæsilega yfirbygging sem gefur jeppanum nokkuð ókunnuglegan en mjög
virðulegan svip, var smíðuð hjá Vélaverkstæðinu Víkingi á Egilsstöðum þeg-
ar bíllinn var nýr.