Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.1995, Blaðsíða 7
ORMSEYJARFERJAN lögst að bryggju eða því sem eftir er af henni. Rúss-
neski herinn braut niður vita eyjarskeggja og bannaði þeim að taka fram báta
sína. Svæðið umhverfis eyjarnar var bannsvæði og íbúarnar að miklu leyti ein-
angraðir allt fram á síðustu ár.
FISKIBÁTUR á leið til hafnar í Haapsaiu. Vandi sjávarútvegsins felst meðal
annars í þvi hve gamlir bátarnir eru. Eftir áratuga bann við sjósókn á eigin
bátum þurfa Eistlendingar einnig að glíma við skort á þekkingu og reynslu.
MARÍA Murman létti sér Iífið með því
að spila á sitruna sína þegar hún hafði
misst af tækifærinu til að flýja land
áður en rússneski herinn kom. Hún
var ein af þremur Eistlands-Svíum á
Ormsey sem urðu eftir en fyrir heims-
styijöldina síðari bjuggu hátt á þriðja
þúsund Eistlands-Svíar á eynni.
kom til baka vildi ég læra en það var ómögu-
legt eftir að hafa verið i Síberíu." Ervin-
Johan fékk heldur ekki að snúa heim: ,Nuckö
var lokuð og ég fékk ekki að fara heim til
að heilsa upp á fjölskylduna." Hann segir
að nokkur þúsund sænskættaðir Eistlend-
ingar séu enn í landinu en færri en tíu tali
Eistlands-sænskuna gömlu. Nýlega kom út
í Svíþjóð barnabókin ,Den lánga lánga res-
an“ eftir Rose Lagercrantz og Ilon Wik-
land, sem þekktust er fyrir að myndskreyta
bækur Astrid Lindgren. Þessi bók hefur
vakið mikla athygli enda lýsir Wikland þar
uppvexti sínum hjá ömmu sinni í Haapsalu,
áhrifum styijaldarinnar á litla stúlku og
flótta hennar á fiskibáti yfir hafið til Svíþjóð-
ar. Myndirnar í bókinni eru bæði átakanleg-
ar og hrífandi og á þeim þekkir maður hús-
in í Haapsalu og áttar sig loks á því hvaðan
fyrirmyndir Wiklands að litlu litríku tréhús-
unum og bóndabæjunum eru komnar.
María Murman Á Ormsey
Ormsey er fjórða stærsta eyjan við strend-
ur Eistlands. Þangað er siglt á litlum báti
frá Haapsalu enda hafnaraðstaðan léleg,
bryggjan brotin og Rússar brutu niður vit-
ann sem eyjarskeggjar voru að reisa fyrir
hernámið. Ibúum var bannað að taka fram
bátana sína. Á Ormsey hefur verið fjöl-
mennt sænskt samfélag frá miðöldum eins
og mörg örnefni bera vott um. Þar er að
finna ,Austurgrunne“, ,Storstaingrunne“,
og ,Prestviik“. En af um 2.500 Eistlands-
Svíum urðu aðeins þrír eftir. Allir hinir flúðu.
Einn þessara þriggja Eistlands-Svía býr í
Suðurbæ. María Murman er 84 ára gömul
en tekur enn á móti gestum, segir þeim
sögu sína og spilar á sitru og syngur. Mar-
ía ætlaði að flýja eins og allir hinir þótt
maðurinn hennar væri í burtu með Rauða
hemum. Bróðir hennar fór með alla sína
fjölskyldu á fiskibáti skömmu fyrir jól 1943
og komst yfir við illan leik. María pakkaði
aleigunni niður í stóran kistil og hélt til
Haapsalu. Þegar hún ætlaði um borð í feij-
una var henni sagt að hún yrði að skilja
kistilinn eftir eða bíða eftir næstu feiju.
María vildi ekki skilja allt við sig og ákvað
að bíða. Hún beið í tvær vikur og allan tím-
ann stóð kistillinn tilbúinn á bryggjunni.
,Stóri hvíti báturinn kom aldrei," segir
María. Rússarnir vom þegar komnir fyrir
utan skeijagarðinn svo flóttaleiðin var lok-
uð. María sneri heim með kistilinn, sem enn
stendur í stofunni hennar, og skömmu síðar
var bryggjan sem hún beið á sprengd í loft
upp. Svo margir flúðu frá Ormsey að heilu
þorpin stóðu tóm. í stað íbúanna settust
stríðsflóttamenn að í nokkrum húsanna. I
vetrarhörkunum kom fyrir að fólk bjó í hluta
hússins og reif hinn helminginn niður í eldi-
við. Þegar húsið var næstum búið flutti fólk
í næsta hús. Þannig voru mörg þorp eyði-
lögð. Önnur voru rifin til að rýma fyrir sam-
yrkjubúum. Aðeins örfáir dæmigerðir Eistl-
ans-sænskir bæir eru eftir. Af um hundrað
íbúum Suðurbæjar var María ein eftir. Hún
minnist þess hve erfitt það var á veturna
að ganga niður í bæinn og sjá engin ljós.
,Þá settist ég og spilaði og söng,“ segir
María og brosir. Eiginmaður Maríu kom
heim í stríðslok. Síðan hann dó árið 1984
hefur hún lengst af búið ein en síðustu árin
hefur atvinnulaus sonur hennar verið henni
til aðstoðar. Það er greinilegt hve tónlistin
er Maríu mikils virði. Hún handijatlar 60
ára gamla sitruna af ástúð og töfrar fram
úr henni ljúfa tóna. María hefur spilað allt
sitt líf og meðal annars leikið fyrir dansi.
Þegar hún leikur og syngur lagið um hina
ótrúlega fallegu Ormsey sem engin mun
geta gleymt, verða gestirnir að taka undir.
Heimsókn til Vesturlandsins og eyjanna úti
fyrir ströndinni mun seint gleymast. Fyrir
utan ótrúlega náttúrufegurð má sjá og finna
menjarnar um grimmilega sögu þessarar
aldar. Eftirminnilegast er samt fólkið, gest-
risni þess, vingjarnleiki og bjartsýni. Kaire
Reiljan-Reuter, blaðakonan unga á Laane
Élu, fyrsta sjálfstæða héraðsfréttablaði
landsins, vill hvergi búa annars staðar en á
Vesturlandinu. Hún er meira að segja bjart-
sýn á að tíminn græði sárin eftir samskipt-
in við Rússana. .Fleiri og fleiri af mínum
kunningjum eiga rússneska vini,“ segir hún.
Ef eitthvað eitt einkennir landið núna, þá
er það stöðug uppbygging. Sumt er endur-
byggt, annað er nýtt en margt kemur aldr-
ei aftur. Þannig er lífið.
Höfundur er blaðamaður og stjórnarmaður í
Norræna blaðamannaklúbbnum. Greinin er
afrakstur ferðar hans um Eistland ásamt nokkr-
um öðrum klúbbfélögum.
íslensk saga tileinkuð
tónskáldinu Jóni Leifs
Eftir Elísabetu Kristínu Jökulsdóttur
Einu sinni var kona sem hafði
ekki sofið hjá í háa herrans tíð.
Loks ákvað hún að taka af skar-
ið og á viðkvæmu augnabliki
fékk hún augastað á einum sem var til
iess fallinn að bijóta ísinn með. Konan
vildi gera athöfnina eftirminnilega loksins
iegar hún léti til skarar skríða og stakk
uppá því að þau myndu gera það í búning-
um og á sérstökum stað. Svo hún fór í
hvítan brúðarkjól með slöri og hann fór
svartan smóking, setti upp pípuhatt og
stakk á sig segulbandinu. Síðan paufuð-
ust þau gegnum úfið hraun og ofaní eld-
gamlan eldgíg. Konan breiddi þar úr dýj-
amosanum en maðurinn stillti á upp-
töku með eldgosadrunum og svo elskuð-
ust þau af mikilli ástríðu. Þá kom fljúg-
andi flugvél en parið heyrði ekki í flugvél-
inni útaf samfarastununum sem runnu
saman við eldgosadrunurnar. Flugvélin
var í útsýnisflugi fyrir erlenda ferðamenn
og leiðsögumaðurinn brá skjótt við þegar
hann sá samferðamenn sína missa andlit-
ið og sagði án þess hvorki að blikna né
blána í hljóðnemann: There we see Ice-
landic people make love in a volcano as
they always do when they just got marri-
ed.
* Þarna sjáum við íslenskt par að elskast
ofan í eldgíg eins og tíðkast eftir brúð-
kaupið.
Hörmungar saga
eða konan með hugmyndirnar
Eg þekkti einu sinni konu sem var
alltaf svo hrædd um að það
kæmi eitthvað fyrir. Hún hélt
hún myndi lenda í bílslysi, flug-
vélin hennar myndi hrapa, og það yrði
jarðskjálfti eða eldgos einhveija nóttina
þegar þjóðin væri í fastasvefni. Hún óttað-
ist ef hún færi á sjóinn sykki skipið með
manni og mús, ef hún færi í leikhúsið
kæmi upp eldur og hún myndi troðast
undir í þvögunni, að innbrotsþjófur myndi
drepa hana í einskæru fáti þegar hún
kæmi fram í rósótta sloppnum því hún
hefði vaknað við þruskið. Hún óttaðist að
ef hún færi út að borða, myndi standa í
henni, hún blánaði upp og augun stæðu á
stilkum og það yrði hennar banabiti og
ef hún færi út að ganga myndi hún hrasa
og höfuð hennar skella í götuna og heilinn
leka út um allt og lítið barn sem yrði vitni
að því myndi aldrei jafna sig. Hún var
hrædd um að fá hjartaslag í heita pottinum
eða gervitungl hrapaði á hauSinn á henni
og brotajárnið myndi kljúfa hana í herðar
niður.
Þess vegna fann ég fyrir undarlegri til-
finningu, það var næstum því sorg, þegar
ég frétti að hún hefði dáið í svefni eina
nóttina.
Höfundur er rithöfundur í Reykjavík.
BARBARA KÖHLER
Án heitis
Franz Gíslason þýddi
Ég æfi einveruna og ég held ég
hafi
náð býsna langt.
Ég tala við tungumálið, stundum
svarar það.
Stundum svarar líka einhver
annar.
Ég reikna ekki með að verða
skiiin.
Stærðfræði er ekki mitt fag.
í Mýrdal
Þetta er svört strönd og ekki
myndhverfing
eins langt og augað eygir
þetta hvíta milli skýs og fjaiis er
jökullinn yfir eldfjallinu þetta gula
hérna
melgresi frá í fyrra og
þetta rauða þarna Franz Gíslason
reddressed
sagði Gyrðir og Gunnar og Njáll
riðu hjá
fyrir svona þúsund árum.
Landnám
Landið nam mig í storminum
í slyddunni við
lokaðan veginn að mið-
punkti jarðar við enda veraldar
þar sem hjólbarðinn sprakk filman
slitnaði
allt hætti eitthvað byrjaði
með nístandi kulda.
Gott sagði bílstjórinn
gott að þú ert með hníf.
Reykjavík,
Café Paris
A fimm mínútna fresti dettur
flugvél
úr hraunbreiðum himinsins
(ég sá þessi regnský fyrst
ofanfrá í aðfluginu var enn ekki
neitt til
að bera saman við) frá
Austfjörðum
frá Vestfjörðum landið lagar sig
eftir himninum og sjávarföllunum
jörðin hérna er þunn hreyfanleg
himna
yfir eldinum gegnum rúðurnar
þrengja sér
drunur skrúfuhreyflanna
og rigningin er eins og kvikmynd
sem þau horfa á: drykkjumenn og
löngunarfullir
sæfarar loftfarar ferðafólk
og yfir borgarísjökum í
camparíglasinu stranda
blá augnaráð úr brúnum augum
aðflug
bross lendingin er mjúk.
Barbara Köhler fæddist í Þýska alþýðulýðveldinu og gaf út fyrstu Ijóðabók sina Deutsches
Roulette 1991. Hún kom hingað til lands haustið 1993 og birtust þýðingar á nokkrum Ijóða
hennar í tímaritinu Bjartur og frú Emelía nr. 11. Ljóðin hér að ofan eru úr nýrri Ijóðabók
Blue Box sem kom út á þessu ári. Hún býr í Duisburg.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. OKTÓBER 1995 7