Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1996, Blaðsíða 3

E
E m
LESBOE
1m) [ö) [r] [5] [u] ® E B B [5] b oo ® d)
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Bjartur
í Sumarhúsum er á ferðinni í athyglisverðri grein
eftir bandaríska bókmenntagagnrýnandann Brad
Leithauser og birtist hún í fyrra. í greininni sem
heitir „Mikil bók lítillar þjóðar“, segir Leithauser
frá fyrstu kynnum sínum af bókinni, sem hann
hefur síðan lesið margsinnis og telur að sé með-
al stórvirkja í bókmenntasögunni.
Carmina
burana jinagnað tónverk Carls Orff, sem Is-
lenzka Óperan hefur flutt í vetur, er samið við
„djarfa" latneska texta, sem urðu til í klaustrinu
Benediktsbæ við rætur Alpaíjallanna syðst í
Þýzkalandi. Þar var áningar- og samkomustaður ,
á þjóðleið yfir fjöllin og frá þessum merkisstað,
sem enn er hægt að sjá og heimsækja, segir
Þorsteinn Magnússon.
Hernám
Bretar settu sig niður í Kaldaðarnesi eftir her-
námið í mai 1940, því þar var góð aðstaða til
flugvallargerðar. Bærinn Kálfhagi lenti inn á
svæði hersins og daglegt líf tveggja fjölskyldna
gerbreyttist, ma.a þurfti nú að hafa sérstaka
gassa til að komast á engjarnar. Greinin er eftir
Asdísi Guðmundsdóttur.
ÓLAFUR JÓHANN SIGURÐSSON
Úr kennslustofu
Á tjaldi liðins tíma biitist oss
eitt tákn, eitt orð um betra líf á jörð:
Menn þyrpast saman, reyna að feta fram,
og ferill hefst í átt til þessa tákns.
Sótt er gegn broddum blárra sverða og spjóta,
barizt og varizt. Hopað. Aftur sótt
gegn ýgum her. Og ennþá fossar blóð,
enn drekkur moldin benjaregnið heitt
og valkestir á tímans tjaldi hlaðast.
En tárin, harminn, dauðans myrku kvöl
fær enginn skráð. „
Og öll var þessi nauð
af orði sprottin, tákni um betra líf,
sem krafðist djarfrar sóknar fram - um fet.
Finnið á vorum dögum þann sem skilur
að eitt sinn varð að heyja hjörvaþing,
svo heimtur yrði réttur, er vér njótum
sem lofts og vatns.
Slík nauðsyn er hann öllum.
Ólafur Jóhann Sigurösson; 1918-1988, var frá Torfastöðum í Grafningi
og telst einn helzti raunsæishöfundur hér eftir seinni heimsstyrjöld. Hann
var mikilvirkur rithöfundur og hlaut bókmenntaverðlaun Norðurlandaráös
1976. Auk skáldsagnanna gaf hann út tvær Ijóðabækur.
Sælir eru
hógværir
Sá sem hefur valið sér það
lífsstarf að kenna ungling-
um þarf oft að þræða ein-
stigi. Hann á að uppfræða
en ekki innræta. Skoðanir
mínar á mönnum og mál-
efnum, stjórnmálum, mat-
aræði, íþróttum og eilífðar-
málum koma nemendum mínum ekkert við
og ég tel mig alls ekki hafa umboð til að
predika þær yfir þeim í bland við setninga-
fræði og hugmyndaheim íslendingasagna.
Þó hef ég þar eina heiðarlega undantekn-
ingu. Ég segi hiklaust við nemendur mína
þegar það á við: Temjið ykkur ekki hroka.
Hann ber nefnilega vott um heimsku og
heimsk viljið þið ekki vera!
Það kemur stundum svolítið skrýtinn
svipur á unglingana þegar þeir heyra þessa
kenningu. I hugum þeirra flestra er nefni-
lega ekkert samasemmerki milli hroka og
heimsku. Þeir telja að þeir einir hreyki sér
hátt sem geri það gott og hafi allar forsend-
ur til að láta aðra líta upp til sín. Sumum
beri jafnvel bláköld skylda til þess að vera
nokkuð góðir með sig. - Menn sem gera
það gott eru ekki heimskir því að þeir hafa
haft vit á því að koma ár sinni fyrir borð
og láta taka eftir sér. Það skiptir máli að
eftir manni sé tekið, annars má hann sín
einskis og sá sem ekki skilur það hlýtur
að vera meira en lítið heimskur. - Ein-
hvern veginn á þessa lund hugsa margir
krakkar þótt þeir þori ekki að væna kennar-
ann sinn um heimsku af ótta við afdrifarík-
ar afleiðingar.
Lýsingarorðið heimskur hefur sam-
kvæmt Islenskri orðsifjabók merkinguna
heima alinn eða reynslulítill. Þar að baki
býr sú hugsun að heimskingi sjái ekki út
fyrir heimahaga sína og einblíni á sinn litla
sjóndeildarhring þar sem hann sjálfur er
miðdepill. Þrátt fyrir alla upplýsingatækni
nútímans er til urmull af slíku fólki. Ég
vona að ég verði ekki sökuð um hroka þó
að ég taki svona sterkt til orða. Þetta fólk
er oft svo blindað af eigin ágæti að það
lætur hiklaust rigna upp í nefið á sér og
vaggar sér af sjálfsánægju þegar það tíund-
ar eigin afrek, greinir frá atgervi sínu til
líkama og sálar og blæs sig jafnframt út
í vandlætingu yfir orðum og verkum ann-
arra. Auðvitað getur þetta verið svolítið
skondið. En það er ekki bara hlægilegt
heldur aumkunarvert þegar menn telja sig
ekki geta leyft sér vissa framkomu af ótta
við að falla niður af stalli. Hjá mörgum er
það sáluhjálparatriði að halda ákveðnum
staðli í bílaeign, klæðaburði eða kunningja-
hópi. Sumir eru svo litlir karlar eða kerling-
ar að þeir afneita ættingjum og gömlum
vinum af ótta við að þeir skaði þá ímynd
sem þeir hafa burðast við að koma sér
upp. Aðrir geta ímyndað sér hvernig fólki
líður í hjarta sínu sem lætur stjórnast af
svo lítilmótlegum þörfum.
Þörfin fyrir einhvers konar stöðutákn
hefur sjálfsagt fylgt mannkyninu frá upp:
hafi vega og alltaf hafa einhveijir fundið
leiðir til að hefja sig upp yfir sauðsvartan
almúgann. En þessi þörf er orðin að hálf-
gerðri fíkn og verður því ákafari eftir því
sem fleiri telja sig eiga möguleika á að
klífa metorðastigann. Mér finnst hún end-
urspeglast í þessu töfraorði - ímynd sem
iðulega heýrist í upplýsingaþjóðfélagi okkar
og í henni felst álíka gáfuleg iðja og lit-
greining heilla stjórnmálaflokka eða kok-
hreysti um kynlíf og nautnir. Yfirleitt er
hún þó ekkert annað en skrautlegar umbúð-
ir utan um lítið sem ekkert og þegar þær
fara að trosna er fátt um fína drætti. Þetta
skilja margir sem komnir eru til vits og
ára en unglingarnir okkar standa berskjald-
aðir gagnvart blekkingunni og þess vegna
lenda þeir oft á hálum ís og láta glepjast
af fagurgala. Þeim hættir því til að snúa
nefinu upp í loft, þenja sig af sjálfsánægju
vegna velgengni {námi eða góðra aðstæðna
og það er þetta sem ég vil vara þá við.
Nú telja sjálfsagt margir að svona mál-
flutningur beri vott um það metnaðarleysi
og dýrkun meðalmennsku sem einkenni
íslenska kennara og komi í veg fyrir að
afburðanemendur fái að njóta sín. Því fer
þó fjarri. Að sjálfsögðu ber góðum kennara
að efla heilbrigðan metnað meðal nemenda
sinná, brýna fyrir þeim að nýta hæfileika
sína og vinna vel. En hann á líka að stuðla
að aukinni sjálfsvirðingu þeirra og umburð-
arlyndi gagnvart öðrum. Sá sem brunar
eftir menntaveginum með eintómar ágætis-
einkunnir í farteskinu hefur að sönnu unn-
ið vel en engin trygging er fyrir því að
hann vinni vel í framtíðinni og láti gott af
sér leiða. Hann er kannski svo upptekinn
af eigin afrekum að hann hefur aldrei
mátt vera að því að líta í kringum sig og
sýna öðrum samkennd. Hann hefur kannski
veigrað sér við að vinna hópverkefni með
öðrum af ótta við að þeir dragi hann niður
í einkunnum. Þessi maður er stöðugt á
verði um að einhver setji blett á ímynd
hans og rjúfi þann þrönga sjóndeildarhring
sem hann hefur reist í kringum sig. Sam-
kvæmt orðsifjafræðinni er þetta heimskur
maður og heimskan á eftir að koma honum
í koll í framtíðinni. En til að forðast allan
misskilning og rangtúlkanir ber að taka
fram að þessi dapurlega mynd á alls ekki
við alla þá sem hafa náð afburðaárangri í
námi. Sem betur fer hafa margir þeirra
öðlast andlegan þroska sem hefur gert
þeim kleift að nýta hæfileika sína sjálfum
sér og öðrum til góðs.
Fáir hafa orðað mannleg sannindi betur
en Jesús Kristur og eftir því sem tíminn
líður verður mér hugstæðara eftirfarandi
úr Fjallræðunni: - Sælir eru hógværir því
að þeir munu landið erfa. Ugglaust hafa
margir talið þessi orð örgustu öfugmæli
því að sá hógværi er í fljótu bragði öðrum
ólíklegri að komast til vegs og virðingar.
En þegar grannt er skoðað kemur hér allt
heim og saman. Sá sem er hógvær gerir
sér grein fyrir eigin takmörkunum og tran-
ar sér ekki fram. Hann vinnur störf sín í
kyrrþey og gerir sér far um að rækja þau
af alúð. Hann lætur verkin tala. Smám
saman ávinnur hann sér traust og velvild
samferðafólks síns því að honum kemur
ekki í hug að troða ofan af því skóinn held-
ur lætur það njóta sannmælis og eigin verð-
leika. Og vegsemd hans eykst eftir því sem
hrokagikkir heltast úr lestinni.
Af þessum sökum held ég að við kennar-
ar bijótum engin lög um hlutleysi þegar
við vörum nemendur okkar við hroka og
heimsku því að slíkt er andhverfa þeirrar
menntunar og víðsýni sem við viljum veita
þeim. Það eru þeir sem eiga að erfa landið.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. FEBRÚAR 1996 3