Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.1996, Side 7

I

\UUjM

fy/tí-'XH*$fÍ
KOTTURINN Randver, 1948.
elpa, 1974.
BIÐUKOLLUR, 1936.
EINAF
myndum Bar-
böru í Passíu-
sálmaútgáfu
Menningar-
sjóðs 1961.
KRYSUR (prestafífill), 1972.
þeim mikla gleði. Ef til vill eru það þessir textílar
Barböru, og undanfarar þeirra, veggmyndirnar í vest-
urbænum í Reykjavík (í Melaskólanum, Apóteki vest-
urbæjar og sundlauginni), verk sem eru í senn opin-
berrar gerðar og „framsæknari“ í sér en flest annað
sem hún gerði um dagana, sem auðveldast er að „selja“
nýrri kynslóð listunnenda, svo notað sé mál markaðs-
hyggjunnar. Fyrsta stóra veggmynd Barböru, Mela-
skólamyndin (1953), hefur raunar aldrei hlotið þá eftir-
tekt og umfjöllun sem hún sannarlega verðskuldar.
Gjörvallur veggurinn er margbrotið leiksvæði og opið
myndrými, þar sem mætast stílfærður veruleiki barna
og innri veröld þeirra. Aðeins einu sinni áður hafði
íslenskur myndlistarmaður gert jafn nútí-
malega veggmynd, það er, mynd sem ekki
var framlenging á hlutlægum veruleika
með tilheyrandi sjónblekkingu innbyggðri,
heldur virti fullkomlega lögmál og tak-
markanir veggflatarins - var veggskreyt-
ing í réttri merkingu orðsins. Hér á ég
við Saltfiskstöflunina, eina af veggmynd-
um Kjarvals í Landsbanka íslands. Eru
þó veggmyndir Kjarvals ekki alveg lausár
við eftirlíkingu fjarvíddar og þrívíddar.
Melaskólamyndina gerði Barbara eftir að
hún hafði dvalið veturlangt í París árið
1952, á blómaskeiði hinnar óhlutlægu
strangflatarlistar. í blaðagrein sem rituð
var um sýningu sem Barbara hélt árið
1955, ásamt Magnúsi Á. Árnasyni, eigin-
manni sínum, er haft á orði að myndlist
þeirra beri þess ekki merki að þau hafi
kynnst framúrstefnunni í París af eigin
raun. Sennilega var blaðamaðurinn að
gefa í skyn að myndlist þeirra hjóna væri
fremur gamaldags.
Það var ekki fyrr en löngu seinna að
menn áttuðu sig á að Barbara hafði öðl-
ast betri skilning á strangflatarlistinni en
flestir yngri starfsbræður hennar, sem
kokgleyptu forsendur hennar hráar. Þessi
skilningur Barböru birtist greinilega í
þeirri stílhreinu einföldun formanna sem
bera uppi veggmyndir hennar og staðsetn-
ingu þeirra í myndrýminu, svo og í ásaum-
uðum myndklæðunum sem fylgdu í kjölfar-
ið. Síðan er álitamál hvað frönsk konkretl-
ist með sinni huglægu hug-
myndafræði gat kennt lista-
manni sem hafði fyrir löngu
lært að meta myndlist Afríku-
þjóða og dáði verk Henrys Mo-
ore. Bæði veggmyndin í Ápóteki
vesturbæjar, sundlauginni og
ásaumuðu myndklæðin eru síð-
an skilgetin afkvæmi Mela-
skólamyndarinnar.
Með Aladdínnál
Það er hins vegar í framhald-
inu, í lopakembum sínum, sem
Barbara stígur veigamikið spor
til róttækrar nýsköpunar. Þar
notaði hún svonefnda aladd-
ínnál, og klippti og kembdi yfir-
borð lopans á marga vegu. Enn-
fremur hóf hún að bijóta upp
hefðbundinn jafnhliða myndflöt
og lét lögun verkanna ráðast
af sjálfu myndefninu, eða eins
og Björn Th. Björnsson segir:
„flöturinn er bókstaflega látinn
fylgja myndformunum eftir“.
Hvað vinnst við þetta? kynnu
menn að spyija. Jú, við þetta
rennur inntak og form verka
saman í eina heild, og um leið
áréttar myndlistarmaðurinn að
myndverk eru ekki og geta aldrei verið
endurspeglun veruleikans, heldur eru þau
ævinlega sköpunarverk með eigingildi, við-
aukar við þennan sama veruleika. Þetta
held ég að Barbara hafi ályktað ein og
óstudd af útlendum kenningum.
Hins vegar komust nokkrir bandarískir
listamenn, lærisveinar Marcels Duchamps,
að svipuðum niðurstöðum einmitt um þetta
leyti, í lok sjötta áratugar og við upphaf
þess sjöunda. Þótt það þyki ef til vill lang-
sótt, vil' ég í þessu sambandi nefna hug-
myndafræðileg málverk Jaspers Johns og
óreglulega löguð málverk Franks Stella.
Ekki tóku allir þessum ójafnhliða kembum
Barböru fagnandi. Björn Th. Björnsson,
sem fjallar um verk hennar af góðum skiln-
ingi í myndlistarsögu sinni (er þó, einn
íslendinga að ég held, ósáttur við túlkun
hennar á Passíusálmum), tekur svo djúpt
í árinni að afneitun hennar á ferhyrndum
myndgrunni hafi verið „vafasöm“, enda
var hann mjög hallur undir þá viðteknu
skoðun að hugtakið „myndskipun“ þýddi
fyrst og síðast „samræmi - eða átök
(myndformanna) við gefinn flöt“ (B.Th.Bj.
bls. 232). Hins vegar tóku erlend gallerí
þessi verk til sýningar og vöktu þau at-
hygli og aðdáun erlendra listunnenda.
Hér hefur á engan hátt verið reynt að
gera heildarúttekt á verkum Barböru
Árnason, aðeins drepa á nokkra þætti sem
verðskulda fyllstu athygli og nána skoðun
Vonandi bera íslenskar safnastofnanir og
listamannasamtök gæfu til að fylgja eftir
þeirri yfirlitssýningu á verkum hennar sem
nú fer í hönd í Gerðarsafni, Listasafni
Kópavogs.
Höfundur er listfræðingur.
Þjóðmálaþankar
Að standa
undir nafni
Meðal þess sem mér hefur oft fund-
isj, vanta upp á er að menn meini
það sem þeir segja og segi það
sem þeir meina. Hálfkæringur í
meðhöndlun laga og reglna er í mínum huga
skaðvænlegra en flest annað. Þegar verið er
að tala um agalaus ungmenni sem drekka
og dópa þá ættu menn að hugsa um hvaðan
fyrirmyndirnar koma. Hér á landi hefur það
tíðkast frá kristni að menn settu lög en fylgdu
þeim því aðeins að þeir kæmust ekki upp
með annað. Fjöldamörg dæmi eru um slíkt
og ótrúlega skrýtin. Sem dæmi má taka þeg-
ar menn fara í prófkjör til kosninga og tapa.
Hvað er gert? Jú, stofnaður nýr flokkur. Til
hvers er að taka þátt í lýðræðinu þegar mað-
ur virðir niðurstöður þess einungis þegar
maður sigrar?
Og íslendingar mótmæla oft með fótunum.
Þegar verðlag er óhagstætt þá smygla þeir.
Með slíkar fyrirmyndir er erfítt að læra að
vera löghlýðinn.
í svona samfélagi, þar sem menn segja eitt
í reglum og lögum en meina eitthvað allt
annað, eins og „það eiga allir (unglingar) að
fara að lögum en ekki ég“, er ekki von á því
að börnin hlýði. Eftir höfðinu dansa limirnir.
Þetta er það sem ég held að bijóti hvað
mest niður af öllu. Of oft er full mikill munur
á því sem er sagt og því sem gert er. Og
dæmin hrannast upp. Stjórnmálamenn lofa í
kosningum, en efna svo á annan veg. Verka-
lýðsleiðtogar gera samninga um batnandi iífs-
kjör sem batna minna en efni standa til um.
Þó er það ekki betra þegar siglt er undir
fölsku flaggi og menn þykjast vera að gera
annað en það sem er verið að gera í raun.
Ég man alltaf söguna um barnið sem fór í
skólann, hraðlæst og reiknandi og kom heim
vonsvikið vegna þess að það lærði ekkert
nýtt í skólanum.
Mér verður oft hugsað til þessa þegar ver-
ið er að mæra hryllingsmyndir, ofbeldi og
klám sem listsköpun, því oftast er um að
ræða söluvarning af grófustu gerð. Þegar
mynd sem kölluð var NBK - Natural Born
Killers var sýnd hér - glórulaust ofbeldi út
í gegn, þá var hún lofuð sem gagnrýni á
ofbeldið. I raun var það eina aðferð Olivers
Stone til að fá að sýna þá grimmd sem sú
mynd er hlaðin. Braveheart hefði verið ágæt-
is kennsluefni ef hún hefði verið stytt um
helming og meiri áhersla lögð á fólkið lifandi
en sundurhöggvið. _Eða þá listaverkið Pulp
Fiction - Reyfari. Ég játa það að hafa ekki
séð það, og liggur satt að segja ekkert á.
Miðað við lýsingarnar sem ég hef fengið frá
aðdáendum þessa listaverks þá sýnist mér
einungis vera á ferð hrein ofbeldismynd af
þeirri sortinni sem var einungis sýnd í felum
í Hafnarbíói í gamla daga. Nú hefur svo allt
fyllst af sjónvarpsstöðvum. Þær bjóða nú al-
deilis upp á lúxusinn, - áratugagamla þætti
sem hér eru sýndir sem eitthvað nýtt og flest
efni sem búið er að sýna á gömlu gufunni
fyrir löngu! Og slagurinn um gæðabíómynd-
irnar? Meðal annars afdankaðar blámyndir
sem heiðarlegir myndbandaleigarar höfðu
undir borði í eina tíð eða reynt hefur verið
að selja sem námskeið í kynlífi. Tæplega
held ég að Emanuelle-mellan geti hjálpað ein-
um eða neinum í að ná áttum á því sviði og
fremur minnir mig nú að Playboy sé einhliða
í framsetningu kennsluefnis um kynlíf.
Satt að segja örvænti ég stundum. Ekki
vegna ungdómsins. Ég nýt þess að umgang-
ast ungt fólk sem sýnir verulega meiri þroska
en jafnaldrar mínir gerðu á þess aldri, enda
ófáir þeirra dauðir úr sælulifnaði hippa-
tímans, áfengisneyslu, vímuefnum og kyn-
sjúkdómum, nú eða þá læstir varanlega inni
af því að þeir lifðu lifnaðinn af. En mér finnst
erfitt að hlusta á ráðamenn beija sér vegna
þess hve erfitt sé að taka á þessum og hinum
málunum.
Ef þeir vilja t.d. koma til móts við vímuefna-
vandann þá væri líklega best að: tryggja lög-
gæslunni fjármagn til að sinna raunveruleg-
um löggæslustörfum svo yfirvinnukvótarnir
klárist nú ekki fyrir páska; skattinum svigrúm
til að leita uppi þá sem hafa tekjustofna sem
ekki birtast á skattframtali; tollgæslunni svig-
rúm til að koma á raunverulega virku leitar-
kerfi gegn smygli; heilsugæslunni raunveru-
legt svigrúm til að meðhöndla hina föllnu;
skólakerfinu tækifæri til að efla forvarnir
niður allan grunnskólann (það er of seint að
„forveija“ framhaldsskólanema - þar þarf
annað til); félagsstarfi (íþróttum, félagsmið-
stöðvum o.s.frv.) tækifæri á að ná krökkunum
til sín og halda þeim þar, svo eitthvað sé nefnt.
Þetta þarf ekki að kosta svo mikið. Það
þarf bara að fjalla um það, meina það og
allir þurfa að vita að svo sé, í þetta sinn.
MAGNÚS þorkelsson
!
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13.APRÍL1996 7