Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.1996, Page 10

Raupað og rissað
Blesugróf
og Fj árborg
Texti og teikningar: Ragnar Lár.
Þ
EIR gerast æ færri borgarbúarnir
sem vita hvar Blesugrófin er, eða
var. Enn færri munu þeir vera sem
vita hvar Fjárborgin stóð. Þó eru
þessi svæði innan borgar- og bæjarmarka
Reykjavíkur og Kópavogs. Kannski er það
ofsagt að fáir viti hvar Blesugrófína er að
finna. Blesugrófin er á milli Breiðholtsbraut-
ar, Smiðjuvegar og Fossvogsdalsins. Arið
1963 lá hlykkjóttur vegur upp frá Suður-
landsbraut, framhjá gamla Fáksvellinum og
uppá Vatnsendahæð. Þar sem vegurinn fór
næst Elliðaánum lá afleggjari til austurs,
inn í malargryfjur sem þar voru og mótar
enn fyrir. Stálinu hefur verið jafnað niður
og sáð í melinn og eru þar hólar og hæðir
sem áður voru gryfjurnar.
Fyrstu árin eftir stíð byggðu menn hús
sín í óleyfi innan við bæinn, eins og það
var kallað. Fólkið sem flutt hafði á mölina
á stríðsárunum hafði holað sér niður á hin-
um ólíklegustu stöðum í bænum. Þegar
hermenn yfirgáfu braggana var óðar flutt
inn í þá. Húsnæðiseklan sá til þess að hvert
rúm var skipað. Yfirvöld bæjarins unnu að
því að útrýma því heilsuspillandi húsnæði
sem braggarnir voru taldir vera.
„Höfðaborgin" reis í öllu sínu veldi, svo-
kallað fátækrahverfi Reykjavíkur. En
Höfðaborgin dugði ekki til lausnar hús-
næðisvandanum. Þeir voru margir dag-
launamennimir sem þráðu það eitt að eign-
ast sitt eigið húsnæði, byggja það með eig-
in höndum, en það var engar lóðir að hafa
hjá bænum.
Þá urðu Smálöndin til, þar sem nú standa
stórbyggingar iðnaðar og verslunar,
skammt fyrir neðan Grafarholt. í Smálönd-
um ólust upp margir ágætir þegnar þjóðfé-
lagsins. Þar var einnig að finna fólk sem
náði sér aldrei á það strik, sem kallast beint,
samkvæmt mælikvarða þjóðfélagsútreik-
naðra reglugerða. Sömu sögu var að segja
um Blesugrófma.
í Blesugróf byggði meðal annarra
Tryggvi Emilsson, sá er ritað hefur einna
beinskeyttastar bækur um ævi og kjör lítil-
magnans á þessari öld. í dag er Blesugróf-
in orðin að eftirsóttri vin í eyðimörk borgar-
innar. Þar má í dag líta einhver indælustu
hús höfuðstaðarins, í vinalegu og náttúru-
Iegu umhverfi. En byggðin hófst með þeim
er reistu sér híbýli á þessum stað, í óleyfi
yfirvalda. Byggðu hús af vanefnum, yfir sig
og sína og voru sjálfstæðir í örbirgðinni.
Eins og gefur að skilja var byggingarstíllinn
af ýmsum toga. Fæst voru húsin teiknuð
fyrirfram og varla af dýrum teiknistofum
byggingameistara. Það kenndi því ýmissa
grasa í stíl og skipulagi. Smátt
og smátt mynduðust götur
og einfalt var að gefa
þeim nöfn. A-gata,
B-gata o.s.frv.
Aður en Breið-
holtshverfin fóru
að byggjast, áður
en algengt var að
menn legðu
leið sína inn og uppfyrir bæ, þá áttu fáir
aðrir erindi í Blesugróf en þeir, sem áttu
þar heima, eða erindi við íbúana.
Sá er línur ritar ók þó nokkrum sinnum
leiðina upp að Rjúpnahæð, eða Vatnsenda.
Einn dag í október 1963, var raupari á ferð
um þessa margræddu leið. Hann hafði
nokkru áður tekið eftir sérkennilegu húsi
sem stóð vinstra megin við Vatnsendaveg-
inn, þá farið var uppeftir. Reyndar lá af-
leggjarinn upp í malargryfjurnar skammt
frá þessu húsi, upp Elliðaárdalinn og með-
fram húsum á stangli, sem sum standa
enn. Upphaflega höfðu sum þessara húsa
verið sumarbústaðir, en eru heilsárshús í
dag, þ.e.a.s. þau sem enn standa. Húsið
fyrmefnda var afar sérkennilegt. Það virtist
byggt í nokkrum áföngum. Að nokkru leyti
var það úr torfi og gijóti en að öðm leyti
úr steinsteypu, eða múrhúðuðu timbri. Ekki
var nokkur leið að segja til um þann tíma
sem húsið var byggt. Það gæti svo sem
verið að það hefði verið byggt á dögum
Krists, ef maður vissi ekki af lestri bóka
og kennslu úr skóla að engin bygging hafði
risið á íslandi á þeim dögum.
En myndir þær sem sjá má
biblíusögum renna stoðum und-
ir þessa ályktun. Eitt var þó
ólíkt með byggingarlag-
inu á Blesugrófarhús-
inu og húsunum í biblíu- V
sögunum. Upp með sum-
um veggjum Blesugróf-
arhússins teygðu sig gras-
reinar, allt upp undir þak
sums staðar. Já, þetta
var mjög sér- * - v
kennilegt hús. ^ /
Á því vom að
minnsta kosti
tveir kvistgluggar,
en erfítt að átta sig á þvf
hvort húsið sjálft væri
ein, tvær eða þrjár hæð-
ir, vegna þess að engir
tveir gluggar voru í
sömu hæð. Kannski var húsið úr
timbri og múrhúðað, en óslétt var það að
utan og sérkennilegt.
Á þessum tíma, 1963, gerði raupari rissu
af þessu húsi og birtist hún með þessum
línum. Löngu seinna komst hann að því,
að listvefarinn Óskar Magnússon hafði búið
í þessu húsi ásamt konu sinni. Óskar hafði
byggt húsið með eigin höndum,.eins og svo
margir aðirir sem byggðu á þessum slóðum.
Þegar byggðin færðist nær og allt bann-
setta skipulagið byrjaði að eyðileggja bæ-
inn, sem nú er
áður
í FJÁRBORG 1964.
HUS Oskars
Magnússoimr í
Blesugróf,
1964.
7T w y
F > '// //
'// %
V// '» '//
bær og þar áður þorp - og þar áður bær,
var Óskari og hans spúsu gert að flytja úr
húsi sínu, til að rýma fyrir „skipulögðu"
svæði. Óskar gerði sér lítið fyrir og byggði
sér hús undir hraunkambi uppi á Hellis-
heiði, til þess að vera viss um að verða
ekki fyrir næsta skipulagi. Þar hélt hann
áfram að vefa sín þekktu teppi á meðan
kraftar entust. Bæði eru þessi veraldlegu
skjól alþýðulistamannsins fallin, en verkin
sem hann vann í þessum skýlum, reistum
af eigin höndum, þau lifa.
Þessu línum fylgir rissteikning af „póst-
húsi“ þeirra sem í Blesugróf bjuggu. Þrátt
fyrir allt virðist hið opinbera hafa séð fyrir
því að það „utangarðs-
fólk“ sem Blesugrófina
byggði, skyldi njóta póst-
þjónustu sem annað fólk.
Kannski hefur þetta ver-
ið ráðstöfun þess opin-
bera, til að geta örugg-
lega komið opinberum
rukkunum
til skila. Þó
svo að það
PÓSTHÚSIÐ í Blesugróf, 1964.

fólk sem átti sitt líf í þessum „afkima" borg-
arinnar, byggi í óleyfílegu húsnæði, greiddi
það sín gjöld til bæjarins. Sumir unnu hjá
sjálfum bænum, sumir á Eyrinni og aðrir
annars staðar. Það var auðséð á „pósthús-
inu“, að það hafði fleiri hlutverkum að
gegna. í húsinu voru greinilega íbúðir, tvær,
þijár eða fjórar. Múrhúðað timburhús,
tveggja eða þriggja hæða. Það var ekki svo
gott að segja til um það. Gluggarnir á
hæðunum stóðust ekki á. En gamla „srnelti"
skiltið sagði ótvírætt „Pósthús“. Fyrir utan
þetta hús stóð gamall pallbíll og mátti muna
sinn fífil fegri. Hann hafði greinilega staðið
þarna lengi og sást það best á því, að hjól-
in voru byrjuð að sökkva í jörðu, eða þá
að móðir jörð var byijuð að klæða þau græn-
um feldi. Hvar skyldi sá gamli pallbíll vera
í dag?
Skammt ofan og sunnan við Blesugrófina
var Fjárborgin. Þar sem hún stóð eru nú
virðuleg einbýlishús og tilheyra Smiðjuvegi
í Kópavogi. Þarna áttu þeir athvarf með
rollur sínar, sem ekki gátu slitið sig frá
búskaparvenjum sveitanna, en höfðu til-
neyddir flutt á mölina. Þarna byggðu þeir
fyrir nokkrar skjátur, hrófatildur úr ýmsum
efnum. Daglega fóru þessir „fjáreigendur"
inneftir að huga að sínu fé. Á vetrum var
leiðin oft löng fyrir þá sem bjuggu lengra
frá. Þeir létu það ekki á sig fá. Sannir fy'ár-
bændur setja ekki fyrir sig langan veg að
beitar- eða fjárhúsum.
Þegar voraði iðaði allt af lífí í Fjárborg.
Margur bæjarbúinn lagði leið sína inn í Fjár-
borg með börnin sín til að sýna þeim litlu
lömbin. Margur, núna miðaldra, borgarbú-
inn komst þarna í sín fyrstu kynni við litlu
lömbin og það líf sem skapast í lífsins fjár-
húsum.
Höfundur ér myndlistarmaður og kennari.
10