Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1996, Blaðsíða 5

Ljósm. Vigfús Sigurgeirsson.
SÍÐASTI kennarafundur Kristins Ármannssonar rektors árið 1965. Hann situr við enda borðsins og Einar Magnússon
viðtakandi rektor við hlið hans. Aðrir á myndinni eru f.v.: Ólafur Hansson, Hörður Lárusson, Þóroddur Oddsson,
Guðrún Helgadóttir rektorsritari, Magnús Finnbogason, Sigurkarl Stefánsson, Örnólfur Thorlacius, Björn Bjarnason,
Guðni Guðmundsson og Magnús G. Jónsson. Á veggjum má sjá málverk af rektorunum Jens Sigurðssyni, Bjarna Jóns-
syni og Sveinbirni Egilssyni.
Ljósm. Morgunblaðið/RAX.
MENNTASKÓLINN og umhverfi hans 1983.
NEMENDUR ganga til skólasetningar í Dómkirkjunni árið 1965.
Bekkir skólans voru fyrsta árið aðeins þrír,
en þeim fjölgaði í fjóra á næsta skólaári.
Dvalarár nemenda í skólanum voru þó frá
byrjun oftast sex, því að þeir voru tvö ár í
efri bekkjunum. Skólasveinar skiptust í
heirriasveina, þ.e. þá sem þjuggu í heima-
vist og bæjarsveina þ.e. Reykvíkinga.
Heimavistin var með því sérkenni, að piltar
sváfu í skólanum, en höfðu þar ekki fæði.
Þeir urðu því að leita eftir „kosti“ eða fæði
úti í bæ og vera sífellt á þönum frá skóla og
í bæinn í „korterum“ eða frímínútum.
Heimavíst með þessu sniði var í skólanum
fyrstu 50 árin eða til 1897. Vegna þessara
skólahátta voru samskipti við bæjarbúa
náin, sveitapiltar voru í kynnum við fjöl-
skyldur í bænum. í þakklætisskyni fyrir
þetta buðu skólapiltar bæjarbúum á leiksýn-
ingar sínar, á skólaballið og aðrar skemmt-
anir.
SÖNN OG RÖKSAMLEG
Frummenntun
Reglugerð fyrir Reykjavíkurskóla frá
1850 hefst á þessum orðum:
„Það er ætlunarverk hins lærða skóla að
veita lærisveinum þeim, sem honum eru á
hendur faldir, þá tilsögn, er leiða megi til
sannrar og röksamlegrar frummenntunar,
og jafnframt með fróðleiksauka og eflingu
sálargáfnanna búa þá á þann hátt, sem
bezt má verða, undir enn fremri menntunar-
framfarir í prestaskólanum eða bókiðnir við
háskólann í þeim vísindagreinum, er hver
þykist laginn til“.
Samkvæmt ofannefndri reglugerð þurftu
nýsveinar við inntökupróf að sýna kunnáttu
í íslenzku, dönsku, latínu, sögu, landafræði
og stærðfræði. Þetta eru sömu greinarnar,
sem mest voru kenndar í skólanum, íslenzka
og danska í peðri bekkjunum, en latína og
gríska í efri bekkjunum. Meðal annarra
kennslugreina .voru hebreska fyrir þá, sem
hugðu á inngöngu í Prestaskólann. Hinir
skyldu læra nýju málin. Þýzka og franska
höfðu lengi meira vægi í skólanum en enska.
Einkum fékk franskan mikinn byr með nýrri
reglugerð frá 1877. Samkvæmt henni skyldi
hún kennd í öllum bekkjum skólans. Var
það gert vegna mikilla fiskveiða Frakka við
Island og þeirrar nauðsynjar, að íslenzkir
embættismenn gætu átt samskipti við
Frakkana. Frönskukennsla var þó minnkuð
aftur 1883.
Með reglugerðinni frá 1877 var eftir föng-
um reynt að láta Reykjavíkurskóla sam-
svara því, sem tíðkaðist í dönskum lærðum
skólum eftir lögum um kennsluna þar frá
1871. Aherzlan á frönskukennsluna sýnir
þó, að Reykjavíkurskóli var ávallt að sumu
leyti sniðinn eftir þörfum íslendinga. í einu
mjög mikilvægu atriði var alls ekki farið
eftir dönsku lögunum, og það var í því, að
skólanum var ekki skipt í máladeild og
stærðfræðideild eins tíðkaðist í Danmörku
frá 1871. Sú breyting varð ekki í Reykjavík-
urskóla fyrr en 1919. Þegar breytingarnar
frá 1877 voru að fullu komnar til fram-
kvæmda veturinn 1879-80 voru komnir sex
bekkir í skólann og stúdentarnir frá 1880
voru hinir fyrstu, sem þreyttu burtfararpróf
úr 6. bekk.
STÚLKURÍSkóla
Fram til 1904 voru einungis piltar reglu-
legir nemendur í Reykjavíkurskóla. Frá
1886 var konum raunar heimilt að ganga
undir árspróf 4. bekkjar og burtfararpróf,
en aðeins ein kona gekkst undir þessi próf
bæði og lauk þannig burtfararprófi frá skól-
anum. Það var Elinborg Jacobsen árið 1897.
Það var hins vegar Laufey Valdimarsdóttir,
sem sat fyrst kvenna í skólanum í sex ár
og lauk þaðan stúdentsprófi árið 1910. Hún
var dóttir kvenréttindakonunnar Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur. Aðeins um 20 stúlkur
luku stúdentsprófi á árunum 1910 til 1923,
og á þeim árum var ekki alltaf stúlka í stúd-
entahópnum. Frá 1924 hefur það hins veg-
ar ávallt verið svo og stúlkum smám saman
fjölgað hlutfallslega.
SKÓLANUM BREYTT 1904
Árið 1904 var skólanum breytt í almenn-
an menntaskóla, og var aðalbreytingin fólg-
in í því, að hann skiptist nú í tvær sjálfstæð-
ar deildir, gagnfræðadeild og lærdómsdeild,
og tók nám í hvorri þeirra 3 ár. Gagnfræða-
deildinni lauk með gagnfræðaprófi, sem
ekki átti endilega að vera inntökupróf í
lærdómsdeildina, en varð það í raun hjá
langflestum. Af 248 nemendum, sem luku
gagnfræðaprófi á fýrstu 10 árum þess,
1907-16, fóru 232 í lærdómsdeildina. Þaðan
luku menn nú stúdentsprófi og var hið fyrsta
háð árið 1910. Fram undir það var fremur
talað um burtfararpróf en stúdentspróf.
Eftir 1904 var áfram inntökupróf í skólann.
Ekki var þó lengur inntökupróf í latínu,
enda var kennsla í þeirri grein nú stórlega
minnkuð og kennsla í grísku felld niður.
Frá 1904-28 voru engar fjöldatakmark-
anir á þeim, sem staðist höfðu inntökupróf-
ið, en með haustinu 1928 var fjöldi þeirra,
sem teknir voru inn í 1. bekk bundinn við
25. Þáverandi kennslumálaráðherra setti
þessar reglur til þess að koma í veg fyrir,
að íslenzkir embættismenn og menntamenn
væru allir Reykvíkingar, og þá einkum
„broddborgarabörn bæjarins". Reyndar er
líklegt, að þessi ráðstöfun hafi haft þau
áhrif, að broddborgarabörnin komust frekar
inn í skólann en önnur börn, því að brodd-
borgararnir gátu keypt dýra einkakennslu
handa sínum börnum til undirbúnings undir
inntökuprófið. Fjöldatakmörkunin stóð, á
meðan inntökuprófi var beitt, en það var
afnumið með fræðsiulögunum frá 1946.
ÁHRIF FRÆÐSLULAGANNA
FRÁ 1946
Árið 1946 voru settir nýir lagabálkar um
fræðslumál í landinu. Með þessum lögum
skyldi gagnfræðadeild hverfa og skólinn
eins og aðrir menntaskólar í landinu vera
með fjórum ársbekkjum. Námið var sameig-
inlegt í fyrsta bekknum eða þeim sem svar-
aði til 3. bekkjar í Reykjavíkurskóla. í 4.
bekk skiptist það hins vegar í máladeild og
stærðfræðideild og fólk lauk stúdentsprófi
úr 6. bekk eins og áður. Til þess að komast
inn í 3. bekk þurftu nemendur að ljúka
því, sem kallað var miðskólapróf bóknáms-
deildar í gagnfræðaskóla með tilskilinni lág-
markseinkunn. Þetta próf gekk venjulega
undir nafninu landspróf. Það var unnið af
svokallaðri landsprófsnefnd, en í henni sátu
reyndar margir kennarar við Menntaskólann
í Reykjavík. Hver nefndarmaður samdi próf
í sinni grein og fór yfir það. Prófgreinar
voru 9: íslenzka, íslenzkur stíll, danska,
enska, stærðfræði, eðlisfræði, náttúrufræði,
landafræði og saga. Landsprófið var hugsað
sem lýðræðisleg breyting til þess að gera
sem flestum nemendum -víðs vegar af land-
inu kleift að komast í menntaskóla, ef þeir
höfðu til þess námsgetu. Vegna þessara
breytinga hafa frá haustinu 1949 aðeins
verið fjórir bekkir í Menntaskólanum í
Reykjavík, og síðasti árgangur, sem verið
hafði í skólanum í 6 ár brautskráðist 1953.
Þó að tveir bekkir væru skornir af skólanum
1949 fór nemendafjöldi sífellt vaxandi.
Nemendur voru um 450 árið 1950, um 700
árið 1960 og fóru yfir 1.000 skólaárið
1965-66.
REGLUGERÐ FRÁ 1971
Sú skipan, sem nú er á kennslu í Mennta-
skólanum í Reykjavík, hvílir á lögum og
reglugerð um menntaskóla frá 1971. Þess
ber að visu að gæta, að nefnd innan skól-
ans, svokölluð páskanefnd, samdi tilögur
um breytingar á kennslunni, sem tóku gildi
haustið 1969. Þar skipti mestu máli, að
máladeild í 5. bekk var skipt í latínudeild
og nýmáladeild og stærðfræðideild í eðlis-
fræðideild og náttúrufræðideild. Var þetta
gert í anda þeirra hugmynda, sem þá voru
uppi um aukið valfrelsi í skólum. Eftir að
reglugerðin frá 1971 gekk formlega í gildi
tóku stjórnendur skólans nokkuð að hugsa
eftir þeim línum, sem þar voru lagðar um
kjarnagreinar, kjörgreinar og valgreinar.
Þessi skipting hefur þó aldrei verið mjög
sterk í ásýnd skólans vegna þess, að hann
var áfram bekkjarskóli, þar sem erfitt er
að koma við miklu vali.
Lokaorð
í byrjun skólahalds í Reykjavíkurskóla
var sett fram það markmið að stefna að
„sannri og röksamlegri frummenntun".
Ohætt mun að fullyrða, að fast hafi verið
haldið fram þeirri stefnu eftir því mati, sem
stjórnendur og kennarar skólans höfðu á
því á hveijum tíma, hvað fælist í þeim orð-
um. Á 19. öld töldu menn, að það væru
tungur fornþjóðanna, sem kæmu ungu fólki
til þroska, en á okkar öld hafa þjóðtungan,
heimsmálin og raunvísindi verið talin líkleg-
ust til þess að fólk fengi „sanna og röksam-
lega frummenntun“. Á þessum sviðum hafa
áherzlur Reykjavíkurskóla legið, hann hefur
ekki sinnt sérhæfingu, ekki boðið upp á
mikinn fjölda námsgreina, en reynt að búa
nemendur undir „menntunarframfarir" eða
„bókiðnir" við háskóla, í þeim vísindagrein-
um „er hver þykist laginn til“, svo að notað
sé orðalag frá 1850.
Höfundur er menntaskólakennari.

*
>
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1 JÚNl 1996 5