Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1996, Blaðsíða 3
LESBÖK MOltUMSI VnSIXS - Ml NMM./I IS I IIt
26. TÖLUBIAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Forsíóumyndin
er af bjggingfunni Rotunda í Yokohama í
Japan. I húsinu eru blokkaríbúðir og arki-
tektinn heitir Riken Yamamoto. Tilefnið er
spjall við Gunnhildi Gunnarsdóttir sem var
við framhaldsnám og störf í Japan í hálft
fjórða ár og segir frá þeirri lífsreynslu, svo
ogjapönsku samfélagi í samtali við Lesbók.
Minnið
urðu menn að treysta á áður en lög voru
færð á bók. Við þær aðstæður skipti munn-
leg framsaga miklu, segir Sigurgeir Guð-
jónsson, sem skrifar um formála í Járnsíðu
og Jónsbók.
Tóbak
var óþekkt utan Ameríku fyrir daga Kól-
umbusar og raunar var það ekki fyrr en
öld síðar að Evrópumenn lærðu að reykja
af Indíánum. Stuðlað var að reykingum,
því þær voru taldar flestra meina bót og
gera fólk meðfærilegra. Guðrún Guð-
laugsdóttir hefur litið á sögu tóbaksnotk-
unar, bæði hér og víðar.
Sumartónleikar
á Norðurlandi ganga senn í garð í tíunda
sinn. Framkvæmdastjóri tónleikanna seg-
ir að vandað verði til dagskrárinnar en
inniendir og erlendir listamenn mætatil
leiks á þrettán tónleikum í sex kirkjum á
Norðurlandi á timabilinu frá 11. júlí til
11. ágúst.
Kogga og Edda
Jónsdóttir opna
sýningu á
keramikverk-
um sínum, sem
þær hafa unnið
að i sameiningu
síðastliðið eitt
og hálft ár, í
Norræna hús-
inu í dag. Sýn-
ingin er óvenju-
leg að mörgu leyti og meðal þess sem
skapar sérstaka stemningu á henni er
tónverk sem Guðni Franzson samdi fyrir
verkin og hljómar í salnum.
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
IVOR
í nótt urðu allar grundir grænar í dalnum,
því gróðursins drottinn
kom sunnan af hafi og hafði um langvegu sótt.
Og fljótið strauk boganum blítt yfir fiðlustrenginn
og bláar dúnmjúkar skúrir liðu yfir engin
í nótt.
Ó, börn, mælti jörðin, á svifi í sumarsins skýjum,
nú fer sólin að skína,
ó, munið að vera ekíd deilu- og drottnunargjörn.
Hver kenndi yður, smávinir, misskipting mömmunnar gjafa
og að metast til dauða um hvern blett minna landa og hafa?
6, börn!
Þann draum hef ég elskað að varðveita börn mín og blómstur
í blessun og friði,
stutt augnablik þeirra við eilífðarhafsins straum.
Guómundur Böðvarsson, 1904-1974, var Ijóóskáld og bóndi ó Kirkjubóli í
Hvítársíóu. Fyrri Ijóð hans eru flest nýrómantísk, en meó tímanum uróu Ijóð
hans þjóðfélagslegri.
LITIÐ
UM ÖXL
RABB
Ahraðfleygri stund kemur
fyrir að manni sé fyrir-
varalaust kippt inn í for-
tíðina og ilmur liðinna
daga leiki um vitin. Slík
var reynsla mín á ferða-
lagi um Norðurland nú
fyrir skömmu þegar ég
steig út úr bílnum, gekk inn í örlítinn
kirkjugarð í sveit og leitaði uppi leiði gam-
als samferðamanns og vinar. Þá var sem
nútíminn hyrfi um stund og gamlar minn-
ingar næðu yfirhöndinni, minningar um
tíma sem koma aldrei aftur, afturhvarf inn
í undarlega vídd sem nútímabörn geta
engan veginn skynjað hversu vel sem sagt
er frá og skrifað. Ég varð glöð í hjarta
yfir að hafa öðlast þessa reynslu þótt hún
hafi á sínum tíma minnt á einhvers konar
fráfærur og borið í sér vænan skammt af
sársauka.
Þá var enn alsiða að senda borgarbörn
í sveit. Þannig vildi til að átta ára gömul
telpa með stóra ferðatösku og sæng í poka
var allt í einu komin með áætlunarbílnum
inn í grösugan dal á Norðurlandi þar sem
víða voru torfbæir með engri hreinlætisað-
stöðu og öll heyvinna fór fram með gamla
laginu. Kolavél var í eldhúsi og stundum
var hún kynt með taði, sem hafði verið
hlaðið í kesti, þurrkað og klofið með trésp-
öðum. Sú iðja féll okkur krökkunum í skaut
o g ég man ekki betur en að mér hafi þótt
hún eins eðlileg og allt annað sem fram fór
í sveitinni þótt flest væri það í órafjarlægð
frá reynsluheimi borgarbarnsins. Einstaka
gildur bóndi í dalnum átti dráttarvél. Slíkt
tæki var ekki til þar sem ég var til húsa
heldur var hestum beitt fyrir sláttuvél þar
sem hægt var að koma henni við. Mestur
hluti túnsins var hins vegar kargaþýfi sem
varð ekki nytjað nema með orfi og ljá og
mér er minnisstætt með hvílíkum tilþrifum
húsfreyjan sveiflaði orfinu á kafgresið í
ausandi rigningu. Allt sumarið fór í að ná
saman einhvers konar fóðri handa íbúum
ifóssins sem deildu salernisaðstöðu með
heimilisfólki. Sú sambúð minnir mig að
hafi gengið stórslysalaust.
Þarna fræddist maður um eitt og annað
sem ekki var til umræðu á góðum heimilum
í höfuðborginni. Eitt af því fyrsta sem mér
þótti kyndugt var að maður nokkur í sveit-
inni var sagður sonur annars en föður síns.
Það voru ný tíðindi fyrir þann sem hafði
enga hugmynd um hvernig börn urðu til.
Úr slíkum þekkingarskorti var bráðlega
bætt og ekki spillti það kennslunni þegar
bráðmyndarlegt þarfanaut var leitt heim á
bæ til að þjónusta kýrnar. Hugtök eins og
lausaleiksbarn, framhjátökur og annar
álíka orðaforði varð manni fljótttamur
enda eðlilegur í sveitinni eins og flest ann-
að. Þó þótti mér skrýtið hversu hratt frétt-
ir flugu og það af atburðum sem varla
gátu talist frásagnarverðir. — Það er sagt
að þú hafir tekið hraustlega til matar þíns
á mánudaginn, — sagði við mig gömul
kona á næsta bæ en þangað hafði ég ver-
ið send einhverra erinda. — Hvernig veistu
það? spurði ég þá dálítið sneypulega og
vissi ekki til að ferð hefði fallið mili bæj-
anna í nokkra daga. — Nú, ég heyrði það
auðvitað á línunni, — sagði sú gamla, en
sveitasíminn var hleraður miskunnarlaust
og ekkert bitastætt fór fram hjá þeim sem
vildu fylgjastmeð.
Ekki var mikið um skemmtanir þar um
slóðir, kannski eitt eða tvö sveitaböll í
gömlu og lúnu samkomuhúsi þar sem
heimasæturnar tjúttuðu hver við aðra
þangað til strákarnir höfðu drukkið í sig
nægan kjark til að bjóða þeim upp. Krökk-
unum var ekki meinaður aðgangur að slík-
um samkomum en mestur spenningurinn
var að fylgjast með handalögmálum sem
voru fastur liður á dagskránni. Þá var um
að gera að koma sér í felur og verða ekki
fyrir slagsmálahundum sem vörðu heiður
sinn fram í rauðan dauðann. I minning-
unni gáfu slíkir atburðir hasarmyndum
ekkert eftir. Að sjálfsögðu var ekkert kvik-
myndahús í sveitinni en dag nokkurn í
brakandi þerri gerðu allir hlé á daglegu
amstri, dubbuðu sig upp í sitt fínasta púss
og héldu í fríðri fylkingu til að horfa á
kvikmynd í gamla samkomuhúsinu. Þetta
var einhvers konar áróðursmynd frá Sam-
bandi íslenskra samvinnufélaga en sá sel-
skapur var í miklum hávegum hafður og
þótti boðskapur hans meira um verður en
vísitasía biskups þetta sama sumar.
Mikið var skrafað og skeggrætt um
náungann enda fátt annað til dægrastytt-
ingar. Rafhlöður í útvarpstækið voru svo
dýrar að þeim var ekki spandérað á annað
en fréttir og veðurfregnir en þó var gerð
undantekning með kvöldsöguna sem þótti
hin æsilegasta. Stöku sinnum bar gesti að
garði og voru þeir flestir ríðandi enda lítið
um vélknúin farartæki. Einn gestanna var
kallaður Venus eftir ástarguði Rómveija.
Það var vegna þess að hann þótti ófríðari
en aðrir menn. Þannig birtist manni ís-
lensk fyndni. Mér er minnisstæður annar
gestur sem dvaldist hjá okkur í nokkra
daga enda var mér sagt að hann færi milli
bæja og ætti engan samastað. Hann var
kallaður Marka-Leifi og þekkti fjármörk
allra bænda norðan heiða. Leifi átti í fórum
sínum tóman vindlakassa sem hann gaf
mér með hátignarsvip eins og um auðæfi
væri að ræða og spurði mig hvort ég þekkti
ekki örugglega allar kindur í Reykjavík.
I þessum torfbæ voru fjórar örlitlar vist-
arverur en þar dvöldust að sumarlagi 8-10
manns auk gesta og gangandi. Þarna var
í vist sérkennileg kona sem átti heima í
enn minni torfbæ í grenndinni og hafði
aldrei út fyrir sveitina komið. Hún var
rúmlega fertug en orðin tannlaus og bogin
af striti o g ég sá hana aldrei brosa. Þótt
borgarbarnið tæki flestum kenjum sveita-
lífsins sem sjálfsögðum hlut, enda fátt
annað að gera, var erfitt að skynja harma
þessarar konur sem sýslaði sótug við kola-
vélina og þvoði sokkaplögg í bæjarlæknum
til að öngla saman nokkrum krónum til
framfærslu sér og yngri systur sinni sem
orðin var öryrki af þrældómi og illri að-
búð. Hún sagði mér ótal sögur af basli
sínu og eymd en án þess að ásaka nokk-
urn mann né gera kröfur til úrbóta. Mis-
kunnsemi hlustandans var þó ekki meiri
en svo að ég sætti færis að hleypa tíkinni
upp í bælið hennar þegar enginn sá til og
koma henni svolítið úr jafnvægi.
Aðeins einn íbúi á bænum naut þeirra
forréttinda að hafa sérherbergi enda var
hann skráður eigandi jarðarinnar þótt ekki
stundaði hann búskap. Hann hafði verið
stórbóndi á annarri jörð, kvæntur myndar-
legri konu og átt með henni þijá syni en
hafði skyndilega tekið nýjan kúrs í lífinu
og hneigst til andlegra iðkana. Hann þótti
nokkuð undarlegur í háttum og þegar ég
var sem verst haldin af heimþrá tók ég
upp á því að stríða honum en þá stökk
hann upp á nef sér mér tii mikillar skemmt-
unar. Samt bar ég talsverða virðingu fyrir
honum því að hann las erlendar bækur og
kunni á mörgu skil. Hann hafði mikilvægu
embætti að gegna því að hann var póstaf-
greiðslumaður sveitarinnar. Daglega rölti
hann í hægðum sínum til móts við Norður-
leiðarrútuna, þar sem hún þeysti í miklum
rykmekki niður í dalinn, ogtók á móti
bréfum og öðrum sendingum til hér-
aðsbúa. Þegar heim var komið flokkaði
hann póstinn af mikilli nákvæmni og hálfs-
mánaðarlega söðlaði hann hest sinn, klyfj-
aði annan með póstpokum og hélt inn eft-
ir dalnum. Hann kom við á hverjum bæ,
afhenti póst og tók við þeim sendingum
sem fólk þurfti að koma frá sér og reið
síðan yfir fjall, ofan í næsta dal í sömu
erindagjörðum, oft kaldur og blautur. Að
sjálfsögðu átti fólkið mikið undir embættis-
færslu hans en engan veginn var hægt að
treysta sveitasímanum fyrir leyndarmálum.
Biðin eftir langþráðu bréfi gat orðið býsna
löng og einstaka heimasætu brast þolin-
mæði. Þá var guðað á glugga gamla
mannsins í skjóli nætur og hann vílaði
ekki fyrir sér að hysja upp um sig og stíga
fram úr til að lægja öldur í ungu hjarta.
Sagt er að fáar stéttir hafi lagt eins mikið
á sig fyrir ástina og Iandpóstarnir.
Núna stóð ég við leiðið hans og furðaði
mig á hvað allt var orðið breytt. Gamla
samkomuhúsið hafði fyrir löngu verið jafn-
að við jörðu og þar sem vinalegir torfbæir
kúrðu eitt sinn uppi í hlíð voru komin reisu-
leg íbúðarhús, vísast með tölvum og mynd-
bandstækjum og blessað Sambandið jafn-
vel farið veg allrar veraldar. Hvergi sást
fólk við heyskap en hvarvetna voru hey-
vinnuvélar sem afkasta meiru á örskömm-
um tíma en okkur tókst á heilu sumri og
trúlega er ár og dagur síðan börnin í daln-
um voru síðast látin kljúfa tað. Gamalt
máltæki segir: — Á misjöfnu þrífast börn-
in best — og þótt mörg tár hafi verið felld
í einrúmi þarna um árið er ég þakklát fyr-
ir að haf a kynnst þessum horfna heimi og
fólki sem var trútt yfir litlu en rís hátt í
minningunni.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6.JÚLÍ1996 3