Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1996, Blaðsíða 15

FUNDIÐ ER AÐUR
ÓÞEKKT KVÆÐI
BÓLU-HJÁLMARS
Tvísýni
BIRNA Kristjánsdóttir opnar myndlistar-
sýninguna Tvísýni í dag, laugardaginn 27.
júlí, í sýningarsalnum Sjónarhóli, Hverfis-
götu 12, kl. 17. Sýningin stendur til 11.
ágúst og er opin frá 14 til 18 (lokað á
mánudögum).
„Tvísýni eru verk úr tveimur flokkum
myndbrota frá síðustu árum. Verkin sýna
náttúrubrot, brotakennda mynd með ýms-
um vísunum í fjölbreytileika landsins,
áferð þess og náttúru," segir í kynningu.
Brotin, sem unnin eru með blandaðri
tækni, eru innbyrðis tengd án þess að
mynda ótvíræða heild.
Þetta er sjötta einkasýning Birnu, en
KVIKMYNPIR
Laugarásbíó, Rcgnboginn
PERSÓNUR í NÆRMYND („Up
Close and Personal“) ★ ★
Leiksljóri Jon Avnet. Handritshöfundar Joan
Didion, John Gregory Dunne. Kvikmyndatöku-
sljóri Karl Walter Linderlaub. Tónlist Thomas
Newman. Aðalleikendur Robert Redford, Mic-
helle Pfeiffer, Stockard Channing, Joe Man-
tegna, Kate Nelligan, James Rebhom. Banda-
rísk. Touchstone 1996.
SJÁLFSAGT hefur það verið ætlunin að úr
Persónum í nærmynd yrði mikilúðleg grátmynd
í ætt við The Way We Were og önnur slík
dramatísk, lífinu stærri ramakvein sem geðjuð-
ust kvikmyndahúsgestum á árum áður. Til að
laða að þann kúnnahóp hefur Robert Redford
verið dubbaður upp í aðalkarlhlutverkið og
fengið vinsamlega meðhöndlun þokulinsa og
slikjukenndrar myndskerpu. Og þó svo hann
virki frekar einsog afi Michelle Pfeiffer en
ástmmögur, verður þessu gamalreynda kven-
naguili og stórsjarmör ekki kennt um fullkom-
inn ótrúleikablæ myndarinnar nema að litlu
leyti. Hann skrifast að mestu á handritshöfund-
ana sem eiga erfitt með að ná sér uppúr stöðn-
uðum klisjum og yfirborðskennd.
Ung og óreynd stúlka, Sally Atwater (Mic-
helle Pfeiffer) - í einu af mörgum tilgangslaus-
VERK eftir Birnu.
hún lauk meistaragráðu í myndlist í
Bandaríkjunum árið 1989.
um og tilgerðarlegum atriðum er hún endur-
skýrð Tally - fær vinnu á sjónvarpsstöð á
Miami. Gamalreyndur fréttahaukur, á niður-
leið, Warren Justice (Robert Redford), verður
hennar megin stoð, stytta, sjafnaryndi og læri-
meistari. Tally nær á örskömmum tíma undra-
langt í hörðum heimi fréttamennskunnar á
meðan Justice siglir á vit úreldingarinnar.
Það hefur sjálfsagt ekki verið ætlunin að
láta raunsæið ráða ferðinni, þó flökrar það að
manni þar sem mikið mannval stýrir handrits-
pennpm; sjálfur menningarvitinn Joan Didion,
sem margt hefur gott gert á langri leið, og
annar litlu ómerkari hæfileikamaður, John
Gregory Dunne. Þeim mistekst að glæða þessa
sápuóperu lífi. Pfeiffer hjálpar ekki uppá sak-
irnar, næsta yfirgengileg í ótrúverðugu hlut-
verki nýliða sem skýst uppá stjörnuhimininn,
hvernig hann fer að því er nánast óútskýrt,
áhorfandinn á bara að trúa því sisona að þarna
sé einstakt mannval á ferðinni. í anda há-
dramatíkurinnar kemur svo afleitasti endir sem
um getur í mynd sem rembist við að taka sig
alvarlega.
Ljósu punktarnir eru helstir þéir að Avnet
leikstýrir vellunni af myndarskap og ekkert
útá tónlistina né útlitið að setja. Allt atvinnu-
mannslegt fram í fingurgóma. Aukaleikararnir
Joe Mantegna og James Rebhorn fá háa ein-
kunn líkt og fyrri daginn en aðalhrósið fær
Stockard Channing í best skrifaða hlutverkinu,
fréttastjóra sem glóir af illkvittni. Myndin hefði
betur snúist um hana.
Sæbjörn Valdimarsson
ÁÐUR ÓÞEKKT kvæði eftir Hjálmar Jónsson
frá Bólu kom nýlega í leitirnar en það fjallar
um dvöl Grettis Ásmundarsonar í Drangey.
Nefnist kvæðið Um hreystiverk Grettis sterka
og er í 24 erindum sem öll ríma saman.
Afkomandi og alnafni skáldsins, Hjálmar
Jónsson'alþingismaður, sagði í samtali við
Morgunblaðið að staðfest hefði verið af fræði-
mönnum á Handritadeild Landsbókasafns að
kvæðið, sem fannst í uppskriftabók frá síð-
ustu öld eftir Þorstein Þorsteinsson frá Heiði,
sé eftir Bólu-Hjálmar. „Ögmundur Helgason,
forstöðumaður Handritadeildar, telur víst að
svo sé. Ögmundur er sérfróður um Þorstein
sem hann segir að hafi verið mjög áreiðanleg-
ur ritari; skáldið og Þorsteinn voru samtíma-
menn og þekktust."
Að mati Eysteins Sigurðssonar, bók-
menntafræðings, orti Hjálmar kvæðið ungur.
Hjálmar orti ekki mikið um íslendingasögurn-
ar en gat þess þó á einum stað að hann hefði
á sínum yngri árum ort slíkt kvæði; mun
hann þar sennilega hafa verið að vitna í þetta
kvæði um Gretti.
Morgunblaðid/Ásdís
EYSTEINN Sigurðsson og Hjálmar Jónsson með handritið að kvæði Bólu-Hjálmars, Um
hreystverk Grettis sterka.
ÞEGAR SALLY
VARÐ TALLY
A BARMI
VITFIRRINGAR
TÓNLIST
Sígildir diskar
SJOSTAKOVITSJ
Dmitri Sjostakovitsj: Lækurinn tærí (The
Limpid Stream). Kgl. fílhiinnóníuhljómsveitin
í Stokldiólmi undir stj. Gennady Rozhdestven-
sky. Chandos CHAN 9423. Upptaka: DDD,
Stokkhólmi 6/1995. Lengd: 68:31. Verð: 1.399
kr.
HINN ILLI andi allra Rússa, Jósef Dsjúgasv-
íli Stalín, tók að leggja gjörva hönd á tónlistar-
málefni Sovétríkjanna upp úr 1930. Skildu þá
hvorki sósíalískur réttrúnaður tónhöfunda né
vinsældir milli feigs og ófeigs. Enginn var
óhultur, ef rauða zarnum mislíkaði eitthvað,
og mátti litlu muna, að Dmitri Sjostakovitsj
færi sömu leið og fjöldi vina hans og kollega
er „hurfu“ af yfirborði jarðar hver á fætur
öðrum.
Sjostakovitsj hafði reyndar verið undir smá-
sjá yfirvalda allt frá 1927 fyrir félagslega
hálfvelgju, en þá kom undir ópera hans Nefið
og ballettinn Gullöldin, þar sem skop og háð
hins unga snillings frá Leníngrad léku lausum
hala. Slógu bæði verkin umsvifalaust í gegn
og burtséð frá hinni misheppnuðu uppfærsiu
á danssýningunni „Þrumunni" (1930) naut
leikhústónlist Sjostakovitsjs hvarvetna hylli —
nema í Kreml. Óperan „Lafði Makbeð frá
Mtsensk" var kyrrsett fyrir fullu húsi í janúar
1936 (eftir leikhúsheimsókn Kremlarbóndans
sjálfs, eins og nú mun kunnugt) og sömu örlög
hlaut gamanballettinn um Lækinn tæra nokkr-
um vikum síðar.
Maður skyldi annars ætla, að „Lækurinn"
þætti óaðfinnanlegur, því Sjostakovitsj hafði
virkilega lagt sig fram. „Lýsing sósíalísks veru-
leika í listdansi,“ sagði hann opinberlega, „er
mjög alvarlegt verkefni." Hann viðurkenndi
um ieið, að hann hefði tekið því full léttúðlega
í fyrri atrennum.
En það þarf sennilega ekki ofsóknarbijálæði
Stalíns til að skynja, að tónlistin í Læknum
er ekki öll þar sem hún er séð. Sjostakovitsj
gat ekki stillt sig. Legði verkefnið hann í
spennitreyju brást hann við með svartnættis-
húmor og bijálæðislegum undirtóni. „Plottið"
— sumardvöl sovézkra leikhúsmanna á sa-
myrkjubúi, þar sem óðara kemur í ljós, að
hugmyndafræðileg markmið hinna fljótt á litið
ólíkra hópa staðarmanna og listamanna eru í
raun hin sömu — hefði að líkindum kallað fram
auðgleymda meðalmennskutónlist hjá flestum
öðrum höfundum.
Hjá Sjostakovitsj varð hún eftirminnileg.
Fellini og Nino Rota hefðu kunnað að meta
hinn farsakennda sirkustón í dansatriðunum,
ef þá ekki nöpru Offenbach- og Jóhann
Strauss-skrumskælingarnar, allt unnið með
óskeikulu handbragði þaulreynds fagmanns.
Skrýtnast af öllu er þó, hversu músíkin er
fersk. Fátt eldist venjulega verr en tiktúrur
gærdagsins, en þessi tónlist hefur svo sannar-
lega haldið æskufjöri sínu í meistaralegri út-
færslu Gennadys Rozhdestvenskys.
Stjórnandinn hefur kosið að slepppa ítrek-
unum og aðfluttu efni úr Þrumunni og fækk-
aði þannig 44 upphaflegum atriðum í 29; ekki
óskynsamleg ráðstöfun frá sjónarhóli heimilis-
hlustunar. Undir stjórn Rozhdestvenskys leika
Stokkhólmsbúar skringilegheitin af fúlustu al-
vöru og útkoman verður hreint kostulegt nægt-
arhorn hnitmiðaðrar leikhústónlistar, þar sem
hárbeitt háðið rambar á barmi vitfirringar.
Þetta er plata sem maður grípur niður í,
ef maður þarf að fá smá útrás — eða þegar
vantar eitthvað viðeigandi að stilla í botn til
að mæta dynkjaskólpsmengun nágrannans ...
GHEORGHIU
Arías. Óperuaríur eftir Verdi, Massenet,
Catalani, Bellini, Puccini, Boito, Gounod,
Donizetti og Grigoriu. Angela Gheorghiu
sópran; Kór og hljómsveit Konungsleikhúss-
ins í Túrín undir stj. John Mauceri. Decca
452 417-2. Upptaka: DDD, 1996. Lengd:
57:02. Verð: 1.899 kr.
ANNAÐHVORT er mér farið að förlast eða
heyrnin er næmari en góðu hófi gegnir. Að
minnsta kosti heyrði ég ekki betur — þegar í
upphafi fyrstu rákar disksins — en að Angela
Gheorghiu, stórviðburður nýliðinnar óperu-
vertíðar ytra, lafi svolítið neðan í tóninum.
Ekki svo að skilja, að „hniglæg“ sönglega
sé öldungis óþekkt í óperuheiminum. Óðru
nær. Verða má var við þetta hjá virtustu söngv-
urum, ekki sízt þegar aldur og þroski færist
yfir, t.a.m. hjá Kiri te Kanawa eða hjá Fred-
ericu von Stade í nýlegu óperuendurvarpi. En
að heyra það hjá jafn ungri og glæsilegri söng-
konu og Angelu Gheorghiu er óneitanlega
dálitið sláandi.
Kannski er undirritaður einfaldlega of óvan-
ur óperusöng til að kippa sér upp við slíkt
(smá)atriði, enda þótt hvorki ljóðasöngvarar
né barokksöngvarar komist upp með nándar
nærri annað eins. Hvað þá í poppi eða jassi.
Þar er það einfaldlega kallað að syngja falskt.
Annaðhvort sé tónn hreinn eða ekki. En vera
má, að annað fegurðarmat ríki í bel canto; að
það að renna sér lítillega upp i tóninn þyki tjá
tiifinningalega innlifun, sérstaklega á döprum
augnablikum. Ekki var þó um slíkt að ræða í
viðkomandi aríu Nannettu úr Falstaff; þar var
sungið um stjörnur, tungl og álfadans.
Nú skal til sanns vegar færa, að ekki mun-
aði mörgum hundraðshlutum upp á réttan riða-
fjölda. Maður hefur heyrt það verra. Né heldur
bar alls staðar á sighneigðinni. Er og þar með
líka nánast allt upp talið sem færi í debet-dálk-
inn, þvi söngkonan hefur óhemju fallegan
dökkleitan lýrisk-dramatískan sópran, sem
heldur eftir miklu af æskusakleysi, um leið og
tjáningin er djúp og innileg. Maður gæti ímyntisr
að sér Ceciliu Bartoli flutta upp um ferund,
nótabene að viðbættum þeim hljómstyrk sem
hingað til hefur vantað hjá ítölsku mezzostjörn-
unni og staðið henni fyrir þrifum á óperusvið-
inu. Þar er hins vegar af nógu af taka hjá
Gheorghiu.
Aríurnar á þessum diski eru gullfallegar,
einnig þær minna þekktu, eins og Víve amour
qui réve úr Chérubin eftir Massenet. Flestar
eru í ljóðrænni kantinum, en viða má fínna
staði, þar sem hinir dramatísku hæfileikar
nímensku söngkonunnar njóta sín út í æsar,
enda kraftur og hæð í góðu lagi. ítalska leik-
húshlómsveitin undir stjóm Mauceris leikur
mjög fallega og fylgni hennar við sönginn er
til fyrirmyndar. Eiguleg plata í ágætri hljóðrit-
un.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚLÍ 1996 15