Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1996, Blaðsíða 10

JANE AUSTEN
Eftir Þóreyju Einarsdóttur
ASÍÐASTA ári sat gömul og
sígild skáldsaga - Pride
and Prejudice eftir Jane
Austen - vikum saman í
efstu sætum breska met-
sölulistans. í skoðana-
könnun The Sunday Ti-
___ mes nefiidu flestir lesend-
ur blaðsins hana sem eftirlætisskáldsögu
sína - í sögunni er allt sem prýða má góða
sögu: margbrotin persónusköpun, spennandi
atburðarás, hárfln, oft háðsleg samfélagslýs-
ing, ástir, rómantík, húmor og siðferðisboð-
skapur. Hið sama má segja um aðrar bækur
höfundar, en hún skrifaði alls fimm fullgerð
skáldverk á stuttri ævi, Sense and Sensibi-
lity, Pride and Prejudice, Emma, Northanger
Abbey og Persuasion. Allar eru þær hrein-
asta gullnáma, jafnt fyrir almenna lesendur
sem fræðimenn og ekki síst kvikmynda- og
þáttagerðarmenn.
Pride and Prejudice kom út 1956 undir
heitinu Ást og hleypidómar og er þýðanda
ekki getið. Sagan kom aftur út undir nafn-
inu Hroki og hleypidómar í vandaðri þýðingu
Silju Aðalsteinsdóttur 1988. Þessi saga er
sú eina eftir Jane Austen sem þýdd hefur
verið á íslensku. Það sætir nokkurri furðu
þegar litið er til þess að Jane Austen er ótvír-
ætt talin einn merkasti skáldsagnahöfundur
allra tíma. Bækur hennar njóta stöðugra,
ef ekki sívaxandi vinsælda því í seinni tíð
hafa sjónvarpsþáttaraðir og kvikmyndir auk-
ið enn á hróður þeirra. Fyrir utan áður-
nefnda BBC þætti er nærtækast er að nefna
leikgerð Emmu Thompson og Ang Lee á
Sense and Sensibilty, sem sýnd hefur verið
í Stjömubíói undir heitinu Vonir og vænting-
ar. Síðasta saga Jane Austen, Persuasion
hefur sömuleiðis verið kvikmynduð nýlega,
og kvikmyndin Clueless er nútímaleg (og
ósköp léleg) stæling á sögunni Emmu, en
von er á annarri mynd sem byggð er á sömu
bók. Hollywood hefur svo sannarlega tekið
Jane Austen upp á arma sína, og timaritið
Entertainment Weekly tók Jane Austen ný-
verið í hóp 10 merkustu nafnanna í banda-
ríska skemmtiiðnaðinum. Birt var „ljós-
mynd“ af henni sitjandi á sundlaugarbarmi,
klæddri að hætti síns tíma með farsíma í
hendi og ábúðarmikinn svip nútíma athafna-
konunnar.
BBC þættirnir eru afar vandaðir og
skemmtilegir og fylgja bókinni eins vel eftir
og kostur er, og er ekki að spyija að vinsæld-
um þeirra í Bretlandi. Talið er að um 40%
þjóðarinnar hafi setið límd við skjáinn þegar
lokaþátturinn var sýndur og myndband með
þáttunum hefur selst betur en nokkurt ann-
að sinnar tegundar. Bretar gátu augljóslega
ekki fengið sig sadda af sögunni, því bók
sem samin var um gerð myndaflokksins rok-
seldist að sama skapi.
Skömmu fyrir aldamótin 1800, þegar Jane
Austen tók að skrifa fyrstu sögur sínar, var
skáldsagan óðum að festast í sessi sem viður-
kennt listform. Meðal fyrirrennara Jane
Austen voru Daniel Defoe, Samuel Richard-
son, Henry Fielding, Walter Scott og Fanny
Burney. Jane Austen er einn helsti frumkvöð-
ull skáldsögunnar og átti ríkan þátt í að
móta form hennar. Konur höfðu ekki verið
margar í hópi rithöfunda fyrri alda, en hróð-
ur þeirra fór óðum vaxandi og áttu þær eft-
ir að láta enn frekar til sína taka síðar á
19. öldinni.
„...við skulum ekki taka frekari dæmi úr
bókum. Karlmenn hafa átt þess miklu frem-
ur kost en við að segja sína sögu. Miklu
meiri menntun hefur staðið þeim til boða.
Penninn hefur verið í höndum þeirra. Ég
fellst ekki á að bækur sanni eitt eða neitt,“
segir söguhetja Persuasion, Anne Elliot við
Captain Harville í orðaskiptum þeirra um
eðli og hlutverk kynjanna. í bókum sínum
BRESKT heldrafólk í sveitasælunni,
'ttOW í 4TA1-|afit«í>u«ic.

AÐALSTRÆTIÐ í breskri smáborg frá því í byrjun 19. aldar.
Ítk’ oi

mm
KSKfftff. » *ii
FRÚ Bennet og tvær af dætrum hennar. Myndskreyting við
útgáfu af Pride and Prejudice frá 1894.
bætir Jane Austen úr og segir sögur kvenna.
Kvenhetjur Jane Austen eru sérlega aðdáun-
arverðar og eftirminnilegar. Þær eru ekki
alltaf íðilfagrar og óaðflnnanlegar, en jafnan
skarpgreindar og sterkar. Aðrar kvenpersón-
ur í bókum hennar eru jafnmisjafnar og þær
eru margar, en ávallt snilldarvel skrifaðar.
Þær spruttu fram úr fjaðurpenná í hendi
konu, sem lifði fremur fábrotnu lífi, en hafði
þeim mun fjorugra hugarflug og ríka sköp-
unargáfu.
Ævi Jane Austen var ekki viðburðarík.
Hún fæddist 16. desember 1775 á prestsetr-
inu í Steventon í Hampshire á Suður-Eng-
landi, sú sjöunda í röð átta systkina. Heimil-
islífíð virðist hafa verið ástríkt og fjörugt.
Jane átti eina systur, Cassöndru, tveimur
árum eldri. Samband systranna var mjög
náið og haft er eftir móður þeirra að „ef
hálshöggva hefði átt Cassöndru hefði Jane
óskað sér hins sama“. Systurnar voru sendar
í skóla um hríð, en var annars kennt heima.
Faðirinn, séra George Austen, var víðsýnn
og menntaður maður sem kenndi Jane og
hvatti hana til lesturs og skrifta. Hún gat
lesið frönsku og stautað sig fram úr ítölsku.
Á heimilinu var mikið lesið, og skáldsögur,
sem ekki nutu enn þeirrar virðingar sem
síðar varð, voru í hávegum hafðar. Auk þess
var Jane og systur hennar Cassöndru kennt
allt það sem þótti við hæfi ungra kvenna í
þeirra stétt, svo sem saumaskapur, útsaum-
ur, teikning, hljóðfæraleikur, söngur og
dans. Sitthvað var fundið sér til dundurs á
heimilinu, meðal annars voru færð upp
frumsamin leikrit og lesin upp ljóð og sög-
ur. Jane Austen hafði ekkert vinnuherbergi
til afnota. Hún skrifaði sögur sínar við sófa-
borðið í dagstofunni þegar næði gafst til.
Sagan segir að hún hafi jafnan lagt þerri-
pappír yfír skrif sín þegar einhver birtist í
dyrunum. Hún fór þó ekki leynt með iðju
sína því talið er sennilegt að Jane hafi lesið
fyrstu sögur sínar upphátt fyrir fjölskylduna
og þær fallið vel í kramið.
Þegar séra Austen lét af störfum 1801
fluttist fjölskyldan til Bath og bjó þar í nokk-
ur ár. Sagt er að flutningurinn hafi ekki
verið Jane að skapi. Hún var ekki höfð með
í ráðum, en átti einskis annars kost en fylgja
fjölskyldunni. Eftir lát föðurins var aftur
flutt í sveitina, fyrst til Southampton og því
næst aftur til Hampshire þar sem Jane lést
árið 1817 úr svokallaðri Addisonsveiki aðeins
41 árs að aldri.
Þær fáu myndir sem til eru af Jane Aust-
en sýna kringluleitt andlit, stór augu og
þunnar varir. Þegar hún var yngri var henni
lýst sem fríðri og myndarlegri, grannvaxinni
og glæsilegri. Frænka hennar ein (hugsan-
lega ekki alveg óhlutdræg) sagði um Jane
og Cassöndru að hún hefði heyrt að þær
systurnar þættu með fegurstu stúlkum Eng-
lands. Haft var eftir konu nokkurri sem
kynnst hafði Jane í æsku að hún hafi verið
„fallegasta, kjánalegasta, tilgerðarlegasta
fíðrildi í karlmannsleit" sem hún myndi eft-
ir. Margir hafa dregið þessa lýsingu í efa,
en hún gefur vissulega aðra mynd af skáld-
konunni en sú sem dregin var upp af henni
á Viktoríutímanum, sumsé lítil og fölleit
virðuleg piparkerla. Vitað er að þær systurn-
ar nutu lífsins á yngri árum og skutu sig í
strákum þótt lítil alvara hafi ef til vill verið
að baki. Jane Austen giftist ekki, en hún
átti sér nokkra biðla og játaðist einum þeirra
kvöld nokkurt til þess eins að slíta samband-
inu morguninn eftir. Til eru óljósar heimild-
ir og rómantískt ástarsamband hennar og
ungs prests sumarið 1801, þegar Austen
fjölskyldan var á ferðalagi við ströndina í
Devonshire. Sagt er að hann hafði ætlað að
hitta fjölskylduna aftur, en þess í stað barst
þeim tilkynning um lát hans.
Cassandra Austen trúlofaðist árið 1795
efnalitlum manni. Til að tryggja betur hag
sinn áður en hann festi ráð sitt þáði hann
stöðu hjá breska herliðinu í Vestur-Indíum.
Hann lést þar úr gulu skömmu síðar og
varð Cassöndru mikill harmdauði.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. ÁGÚST 1996