Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1997, Blaðsíða 3
LESBðK MORGENBLAÐSINS - MENNING I.1S11K
10. TÖLUBLAÐ - 72. ARGANGUR
EFNI
Jón Thorstensen
varð fyrsti landlæknir íslendinga, aðeins
26 ára gamall, og verksvið hans var stórt,
því hann átti auk lækninganna að upp-
fræða almenning og hann skrifaði bæði
um meðferð ungbarna og skaðsemi áfeng-
is. Um þennan brautryðjanda í læknis-
fræði á Islandi skrifar Jón Olafur Isberg,
sagnfræðingur.
Þuríður Pólsdóttir
söngkona verður sjötug á þriðjudag og
verður þá haldin söngskemmtun i opnu
húsi í Þjóðleikhúsinu. Flest af þessu fólki
er nemendur Þuríður, því auk þess að
eiga sjálf glæstan söngferil er hún at-
kvæðamikill kennari og Elín Pálmadóttir
komst að því að Þuríður er með íslenska
tónlistarsögu frá upphafi á pijónunum.
Ný klæði
á land í tötrum, er heiti á grein um rækt-
un nýrra nytjajurta á Islandi eftir Hauk
Ragnarsson, skógfræðing. Þar kemur
fram m.a., að lúpínan þrífst í melum þar
sem engar jurtir lifa vegna holklakans,
og að ekki þýðir að stunda neina ræktun
á þeim flæmum hálendisins sem eru ofan
við 400 m hæðarlinu. Bæði ræktunarmenn
og fylgismenn svartrar náttúruverndar
ættu þvi að geta komið sér saman um það.
Vísiakademían
segir Bjarni Hjaltested Þórarinsson sjón-
háttafræðingur í samtali við Þórodd
Bjarnason er nýr vettvangur mennta, ný
menntastefna, nýr menntastíll, menning-
arstíll, nýttþekkingarver, sjáver, sjónver
og sjónþing. Bjarni uppgötvaði sjónhátt-
inn fyrir tæpum níum árum og heldur
sitt níunda sjónþing í Nýlistasafninu.
Bugtarróðrar
Einar S. Friðriksson var bóndi og útvegs-
maður á Hafranesi við Reyðarfjörð 1902-
1932. Hann hefur skrifað endurminningar
sínar um sjósókn á róðrarbátum þar
eystra, svo og dekkbát og trillu, og birt-
ist hér kafli úr þeim.
Forsíðumyndina tók Kristinn af verki eftir Bjarna Hjaltested Þórarinsson.
SOLVEIG VON SCHOULTZ
UM MIÐJA NÓTT
HJÖRTUR PÁLSSON ÞÝDDI
Glaðvakandi um miðja nótt. Koldimmt.
Það stendur yfir hreingeming í alheimi
tjöldin hafa verið dregin fyrir
en ég dreg frá svolítið horn:
maður lifandi, þarna er þá gjörvöll Vetrarbrautin
nýfægð og glitrandi.
Kannski bergmála skærir steinar brautarinnar
allt sem gerst hefur
og kannski, einhvers staðar þangað sem ég sé ekki
skín nú þegar það sem senn á að gerast?
Allt eins og vera ber. Og nú get ég sofnað.
Finnlandssænska skóldkonan Solveig von Schoultz andoðist fyrir sfðustu jól, 89
óra gömul. í sfðustu Ijóðabók hennar, „Molnskuggan", sem út kom mónuði fyrr,
birtist Ijóðið Mitl pó natten sem hér er prentað í íslenskri þýðingu og mörgum
hefur í senn þótt eins og hinsta kveðja skóldkonunnor og spósögn um douða
hennar.
GLITRANDI
PENNI
RABB
að hefur margt borið á góma
undanfarið sem vert væri að
skrifa um; klónun apa í
Ameríku, stefnan í hvalveiði-
málum, sláandi sjónvarps-
þáttur um kreppuárin. Sam-
viskan býður mér að nota
nú tækifærið og segja eitt-
hvað um þetta, en ég ætla að láta hana lönd
og leið, njóta lífsins og segja ykkur frá bók-
inni sem ég er að lesa. Allan daginn hlakka
ég til að komast í hana þegar (og ef) stelpurn-
ar loksins sofna á kvöldin, hverfa á auga-
bragði burt úr grámyglu síðvetrarins í Þing-
holtunum yfir í skútuna Kríu sem í gær tók
land á Markísareyjum, eftir nærri mánaðar-
siglingu yfir sjálft Kyrrahafíð. Ég er að kynn-
ast plánetunni í félagsskap Unnar og Þorra,
sem á fjórum árum lærðu betur en við hin
á mannsævi, hvað það er að vera jarðarbúi.
Byggðu sér skútu, flutu svo á sjó og fuku
undan vindum, ekki aðeins umhverfis jörðina
heldur inn að kjama þess sem hún hefur að
geyma. Lærðu að lifa með lögmálum náttúr-
unnar, veðra, vinda og strauma, kunnu að
búa sig til langferðar þar sem ekki er á neinn
að treysta nema sjálfan sig, tóku sólarhæð,
höguðu seglum af viti og rötuðu rétta leið.
Kynntust því lífí og litum sem tvívíð landa-
kortin tákna veikum mætti. Og það besta
af öllu fyrir landkrabba sem langar með;
Sögðu svo frá með glitrandi penna.
I gærkvöldi áður en ég lagði mig, sáum
við land eftir óravíðáttu Kyrrahafsins, ómælis
sem býður ijölbreytni í tilbrigðum um stef
veðurs og vinda, skýjafars og öldufalls, —
fugl hér og fiskur þar, stórsveit höfrunga eina
nóttina og hvalur í návígi um hábjartan dag,
— einu sinni skip í augsýn, en annars bara
kyrrahaf svo langt og miklu lengra en augað
eygir. Nafnið eitt er í senn róandi og ógnvekj-
andi fyrir þann sem vill og verður að sigla.
Kyrrahaf, þar sem byrinn kann að bresta.
Það hafa horfíð skútur í þessu hafí og einbeit-
ingin verður að vera stöðug, á nóttu sem
degi. “Skipper er hins vegar orðinn svo næm-
ur að hann hrekkur upp, meira að segja þótt
hann sé í fastasvefni niðri í koju, ef skútan
víkur eitthvað að ráði út af stefnunni oghljóð-
in og hreyfingin breytastSkipper verður að
kunna sitt fag, þau eru á ferð um banvænt
efni, — maðurinn er landdýr sem drukknar
ef vitin fyllast af vatni, — og þarna er hann
staddur á örlítilli fjúkandi skel.
Það er því ekki að furða að ég samgleddist
við lesturinn: „ Við vorum ekki nema 25 mílur
undan þegar dagaði á þær, dularfullar í fyrstu
morgunskímunni. Markísareyjar! Ég fæ þessa
kærkomnu sýn ímorgungjöf ... Siglingafræð-
ingurinn tekur mig í fangið og ég óska honum
til hamingju með ratvisina, fyrir að leiðsegja
okkur yfir mestu auðn jarðar ... Sólin kemur
upp fyrir aftan skútuna og við horfum snort-
in á eyjuna springa út í morgninum. Fyrst
færist djúprauður roði yfir fjarbláa fjalla-
mðsku hennar, síðan, þegar sólin slítur sig
frá sjónbaugnum og rís gráðu fyrir gráðu
gerist grænigaldur, himinn oghafhalda áfram
að blána, en eyjan stígur grænni en nokkurn
skyldi gruna fram úr morgunbaði sólroð-
ans ... Við gerum tilkall til þessarar eyjar,
tilfmningalega er hún okkar eftir alla þessa
fyrirhöfn. Okkur finnst við hafa uppgötvað
hana“ ... Og þegar Kría liggur stillt við akk-
eri í óbyggðri vík — hefur loks numið staðar:
„Langa stund sátum við hljóð í skutnum og
drógum djúpt að okkur jarðmettaðan gróður-
ilminn, þrungna landangan skerpta saltsætri
rotnunarlykt úrfjörunni. Nutum þess að skoða
litasamsetningu náttúrunnar, grjótgrátt,
sandhvítt, fölbrúnt, varlagrænt allt út í svaka-
grænt ... Ný upplifun á gamalkunnum skynj-
unum; eftir fábreytni úthafsklaustursins
flæddu þær magnaðar um ski/ningarvitin."
Ég hlakka til að kynnast Markísareyjum,
það ætla ég að gera þegar ég er búin að
skrifa þennan pistil — en ég skal segja ykkur
svolítið frá því sem fyrir augu bar á Galapa-
goseyjum. Þið munið eftir Darwin, manninum
sem gerði Galapagos að miðstöð þróunar teg-
undanna í huga nútímamannsins. Hvernig er
svo á Galapagos? Risaskjaldbökurnar eru þar
enn, enda verða þær að sögn mörg hundruð
ára. Enginn getur sagt til um aldur þeirra
því tímans tönn hefur máð burt árhringina
af skildinum. Hvað skyldi þeim fínnast um
þróun mannsins síðan Darwin kom fyrst við
hjá þeim? Unnur og Þorri hittu nokkrar. „Spöl-
korn álengdar greinum við undarlega kúpta
steina í aurskriðu og einn þeirra hreyfír sig,
er að reyna að skríða upp á þann næsta.
Risaskjaldbökumar eru fundnar, þær liggja
þarna fímm saman og láta sig fljóta í þykkri
eðjunni til að hvíla fæturna, sem þurfa ann-
ars að bera uppi mörghundruð kíló. Þetta er
annarleg sjón, allt í kringum þærgatar þung-
droparegnið eðjuna með grautarlegu suðu-
hljóði og það ýrir af grænbrúngljáandi skjöld-
unum. Fram úr þessum blautu, hörðu
regnkápum teygir sig langur krumpaður háls
og harðneskjulegur haus sem lygnir aftur
augunum með forsögulegum nautnasvip ...
Ég klappaði einni þeirra á harðan og gljáandi
hausinn og kitlaði hana í hálsakotið, það eina
sem virtist nokkurnveginn mjúkt á þessum
harðgerða meinleysingja. Hún teygði ógnar-
hægt fram næstum metralangan hálsinn,
lygndi aftur augunum og fraus í stellingunni.
Löngu eftir að ég var hætt að klappa henni
stóð hún enn í sömu sporum, með útstrekktan
háls og afturlygnd augu eins og hún væri enn
að njóta atlotanna ... Við erum stödd í öðrum
tíma, sem líður fímmfalt hægar en okkar eig-
in. Okkur verður ósjálfrátt litið á úrin, miðað
við tíma risaskjaldbökunnar á Galapagoseyj-
um snúast vísamir geigvænlega hratt. Ætli
við gætum orðið mörghundruð ára ef við
tækjum því svona rólega? Myndum við vilja
vinna það til?“
Við erum svo heppin að hafa kynnst í
Venezúela reffilegum sólósiglara á sextugs-
aldri, André frá Bretagne, sem er ómann-
blendinn riddari heimshafanna og hefur auga
fyrir íslendingum. Hann gaf mörg góð ráð,
og meðal annars dró hann fram velkt kort
af Galapagos og „studdi fíngri á norðvestur-
horn stærstu eyjunnar í klasanum, Isabelu:
„Þessi vík er absolutement merveilleuse! Þarna
kemur enginn, - þið verðið að fara þangað. “
Eftir heimsóknina til löturhægu fomaldardýr-
anna og áður en haldið er út á ómælishafíð
er að fínna eyðivíkina yndislegu. Rétt fyrir
myrkur, þegar vonin er farin að dvína:“ Kem-
ur í Ijós þröng lítil klettaskor, hrikalega til-
komumikil, beint undir gríðarhárri og þver-
hníptri hlíð eldfjallsins. ... Þegar við líðum
hægt inn á víkina tekur stór fíokkur af for-
vitnum sæljónum á móti okkur. Þau busla og
kafa allt í kringum Kríu, greinilega hissa og
uppnæm yfir að fá fólk í heimsókn. Bláfættar
súlur, stórir hvítir pelíkanar, skarfar og sæ-
kembur sitja í stúkusætum, fráteknum fyrir
fastagesti, og stara á þessa óvæntu leiksýn-
ingu á litlasviðinu.Við erum hrærð yfír mót-
tökunum og hlökkum til að kynnast betur
þessum kumpánlegu karakterum."
í hönd fer ævintýravika í Sæljónavík, sem
líður lesanda seint úr minni: “Það er enginn
hægðarleikur fyrir fáklædda mannveru með
myndavél um hálsinn að komast íland; hamra-
björgin rísa svotil lóðrétt annaðhvort uppúr
brimslípaðri stórgrýtisíjöru eða flatri klöpp
bólóttrí af beittum hrúðurköríum sem aldan
svellur á. Þetta er landslag klóvissra krabba-
dýra og sækemba, eða sílspikaðra sæljóna sem
þola brimlendingu. Þorri sleppur með herkjum
óblóðgaður og með þurra myndavél upp á
klettasylluna undir Pelíkanastapa. Það er
furðuleg sjón sem ég sé úr gúmmíbátnum,
hann fetar sig áfram með þessu læðupokalega
göngulagi sem orsakast þegar berar iljar snerta
sólheita klöpp og öll kvikindin á syllunni skríða
af stað samtaka honum og staðnæmast um
leið og hann. Þúsundir rauðra krabbadýra og
hundruð brynvæddra svartra sjávareðla fylgja
líkt og vel uppaldir drísildjöfíar í sunnudags-
göngu með sjálfum skrattanum."
Nú segir Lesbókin stopp, ekki pláss fyrir
meira — en ég held þá bara áfram að lesa
bókina mína og seinna, á elliheimilinu, ætla
ég að krækja mér í sæti við sama borð og
Unnur Jökulsdóttir og Þorbjörn Magnússon.
GUÐRÚN PÉTURSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MARZ 1997 3