Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1997, Blaðsíða 12
TOLVAN I
TÓNLISTINNI
Tölvan er alls staóar aó hasla sér völl sem tónlistar-
mióill segir ÞORARINN STEFANSSON eftir aö hafg
skoóað Tónlistgrsýninguna í Frankfurt. Þar voru
ekki kynntar neinar nýjungar heldur var meira um
aö ræóa þróun og Otvíkkun á því sem hefur verió
á markaðnum í nokkur ár.
því, hvert gróðurfar landsins hafi verið við
landnám, en ýmsir telja að 2/5-3/5 landsins
hafi verið grónir þá, og helmingur þessa lands
verið vaxinn skógi. Nú er talið að um 1/5—1/4
landsins sé gróinn. Búseta okkar í landinu
hefur því rýrt gróður þess um helming, og á
þessu tímabili hefur árleg rýmun gróðurlenda
numið að meðaltali 20-25 ferkílómetrum lands.
Svo eru til þeir menn, sem tala hástöfum um
ósnortið land,
Á síðari öldum hafa hafa oftast verið uppi
einhveijir þeir menn, sem hafa gert sér grein
fyrir því að í óefni stefndi í þessum málum,
en það er þó ekki fýrr en skömmu fyrir síð-
ustu aldamót að þjóðin fer að vakna til vitund-
ar um þessa vá. Má í þessu sambandi nefna,
að lög um skógrækt og sandgræðslu voru sett
árið 1907. Ungmennafélögin settu kjörorðið
að klæða landið í stefnuskrá sína laust eftir
aldamótin, Skógræktarfélag íslands var stofn-
að 1930 og 1956 voru sett fyrstu lög um nátt-
úruvemd.
Náltúrwvernd
Hugtakið náttúmvemd hefur sennilega
aldrei verið skilgreint nógu vel eða svo öllum
líki. Fjölmargir hafa lagt þann skilning í orðið,
að með náttúmvemd væri meðal annars og
jafnvel fyrst og fremst verið að reyna að koma
í veg fyrir hverskonar landeyðingu og land-
spjöll með margvíslegu móti, t.d. með ræktun
ýmissa landgræðsluplantna. Aðrir hafa lagt
annan skilning í þetta og vilja vemda náttúr-
una eins og hún er, og sumir vilja jafnvel ekki
gjípa í taumana þótt landeyðing eigi sér stað,
og vilja ekki leyfa notkun landgræðsluplantna,
einkum ef þær em af erlendum uppmna. Þarf
því engan að undra, þótt árekstrar hafi orðið
milli þessara manna.
Hér er kannski rétt að skjóta því inn, að
erfitt getur verið að greina milli þess, hvaða
gróður sé innlendur og hvaða gróður sé erlend-
ur. T.d. telur Steindór Steindórsson grasafræð-
ingur miklar líkur á því, að um 100 tegundir
hafi borist hingað með mönnum eða athöfnum
þeirra á einhvem hátt. Meðal þeirra er snarrót-
arpunturinn, en hann er sem kunnugt er ein-
hver harðgerðasta og þroskamesta grastegund
sem vex hér á landi. Ýmsar belgjurtir, t.d.
fuglaertur, gullkollur og hvítsmári em slæðing-
ar. Fæstum dettur víst í hug að amast við
þessum tegundum.
Lokaoró
En nú er það svo, að ekki er hægt að
þröngva mönnum til þess að hafa sömu skoð-
anir á þessum málum, og um smekkinn er
endalaust hægt að deila. Landið okkar er býsna
stórt og mætti ætla að rúm væri hér fyrir
hópa með skiptar skoðanir á gróðri eða gróður-
leysi. Þessir hópar ættu því að geta tekið ákveð-
ið tillit hvor til annars og einhver sátt ætti að
geta nást. En áður en lengra er haldið, skal
aðeins litið á skiptingu landsins í hæðarbelti
og hvemig gróðufari þeirra er háttað.
Ofan 400 metra hæðar er mjög lítill hluti
landsins gróinn utan heiðalanda á borð við
Tvídægm, Amarvatnsheiði o. fl. Þurrlendi ofan
400 m hæðarmarka er að mestu eyðimörk og
verður víst seint gróið, og þar ættu jafnvel
„ræktunarmenn" að geta haldið að sér höndum
og sleppt þar allri ræktun sem heitið getur.
Þótt gróðurleysi öræfanna sé vissulega bæði
hrikalegt og ógnvekjandi, munu víst flestir
viðurkenna tign og fegurð hálendisins. En jafn-
framt munu hinir sömu líka kunna að meta
þær gróðurvinjar, sem þar er að finna. Þá má
geta þess hér, að stærstur hluti friðlýstra
svæða er ofan 400 m hæðar. Þar ætti því
ekki að þurfa að koma til árekstra milli ólíkra
skoðanahópa. En er hugsanlegt að þessir hóp-
ar gætu komið sér saman um að friða flest
þessi svæði fyrir beit og leyfa náttúmnni að
hafa sinn gang? Ofan 400 m hæðarmarka em
um 3/5 hlutar landsins. Þetta em líka þau
svæði, sem hvað mest heilla erlenda ferðamenn.
Skiptingin milli gróins og ógróins lands neð-
an 400 m hæðar er byggð að nokkm leyti á
tölum úr „Landgræðsluáætlun 1974-1978". í
henni er greint frá skiptingu gróðurfars eftir
hæðarbeltum í allmörgum sýslum. Hér skal
skýrt tekið fram, að helmingur alls hálfgróins
lands er talinn með grónu landi. Sennilega er
hlutur gróins lands ofmetinn fremur en hitt.
Sjá töflu 1.
Um meðferð lands neðan 400 m verður helst
að takast einhver sátt milli þeirra deiluaðila,
sem nefndir era hér að ofan. Ef við hugsum
okkur, að samkomulag næðist um að friðlýsa
25% þess lands, sem ógróið er neðan 400 m
hæðar, þá væru eftir um 10.000 ferkílómetrar
ógróins lands til ræktunar með einum eða öðr-
um hætti. Þetta er tíföld stærð allra túna, sem
ræktuð hafa verið á ísland á þessari öld. Ef
menn gæfu sér næstu tvær aldir til þess að
rækta þessi svæði, yrði árlega að taka fyrir
5.000 hektara ógróins lands. Til samanburðar
má geta þess, að þetta er einmitt stærð þjóð-
garðsins á Þingvöllum. Þetta ætti að vera vel
viðráðanlegt.
Höfundur er skógfræðingur.
HIN árlega tónlistarsýning í Frankfurt
(„Musikmesse") var opnuð í síðustu
viku. Á sama tíma stóð einnig yfir
önnur sýning á sýningarsvæðinu, þar
sem sýndur var ljósa og hljóðbúnaður fyrir at-
vinnumenn. Sýningamar tengjast að litlu leyti
nema hvað báðar fjalla um tónlist. Tónlistarsýn-
ingin er vettvangur hljóðfæraframleiðenda og
útgefenda klassískrar tónlistar en á hinni era
til sýnis upptöku- og hljóðvinnslutæki fyrir at-
vinnumenn, ljósa- og sviðsbúnaður og rafmagns-
hljóðfæri ýmiskonar. Geysilegur fjöldi blaða- og
fagmanna var samankominn til að beija augum
það nýjasta í faginu, sýna sig og sjá aðra, því
sýningin í Frankfurt er ein sú stærsta sinnar
tegundar ef frá er talin sýning tengd sígildri
tónlist („Klassik komm“), sem haldin er á hveiju
hausti í ýmsum borgum í Þýskalandi. Sú sýning
einskorðast þó við klassíska tónlist. í Frankfurt
vora sýningamar opnar blaðamönnum og fag-
fólki fram að helginni en síðan var almenningi
einnig heimill aðgangur.
Útgáf urnar gefa bara út
Útvarpið í Hessen („Hessischer Rundfunk")
er styrktaraðili að Tónlistarsýningunni og var
hún opnuð með hátíðlegri athöfn í útsendingar-
sal stöðvarinnar. Við það tækifæri voru tón-
skáldinu Hans Zender veitt Tónlistarverðlaun
Frankfurt, en þau era veitt árlega við opnun
sýningarinnar þeim tónlistarmanni sem þykir
hafa skarað fram úr, ekki einungis sem lista-
maður heldur einnig sem tónvísindamaður og
tónlistaruppalandi. Meðal þeirra sem hlotnast
hefur vegsemdin má nefna Gidon Kremer, Alf-
red Brendel, Heinz Holliger, Chick Corea, Brian
Eno og Sir Georg Solti. Við afhendingu verð-
launanna gerði Gérard Mortier stjómandi Tón-
SJÖTTU og síðustu tónleikar Kammer-
músíkklúbbsins á starfsárinu verða
haldnir í Bústaðakirkju annað kvöld
klukkan 20.30. Flytjendur verða Sig-
rún og Sigurlaug Eðvaldsdætur fíðluleikarar,
Helga Þórarinsdóttir víóluleikari, Richard
Talkowsky sellóleikari, Richard Simm píanó-
leikari, Alina Dubik mezzósópransöngkona og
Einar Jóhannesson klarinettuleikari en á efnis-
skrá verða eingöngu verk eftir Johannes
Brahms í tilefni af hundrað ára ártíð hans.
Johannes Brahms fæddist árið 1833 í Ham-
borg, sex árum eftir að Beethoven lést. Hann
var 23 áram yngri en Schumann og tuttugu
árum yngri en Wagner, höfuðkempur róman-
tísku stefnunnar í tónlist í Þýskalandi um miðja
síðustu öld. Brahms var bráðger í tónlist, þótti
ágætur píanóleikari og dugandi kór- og hljóm-
sveitarstjóri. Þrítugur að aldri fluttist hann til
Vínarborgar og bjó þar - vinmargur pipar-
sveinn og virt tónskáld - til dauðadags 3. apríl
1897, þá tæpra 64 ára gamall. Brahms var til
grafar borinn í Zentral-Friedhof í Vínarborg,
við hlið Beethovens og Schuberts. Þar hjá er
jafnframt minnisvarði um enn einn tónjöfur,
Mozart, en enginn veit með vissu um gröf hans.
Brahms var fj'ölhæft tónskáld og lét sig öll
svið varða - nema eitt, óperu samdi hann aldr-
ei. Kammertónverk hans þykja mikil og fjöl-
breytt og ljóðsöngvar hans hafa notið mikillar
hylli. Á tónleikunum annað kvöld verða flutt
tvö af áhrifamestu kammertónverkum Brahms,
listarhátíðarinnar í Salzburg orð rithöfundarins
Búchners að sínum, „sviti listamanna má aldr-
ei verða að salti á borðum pólitíkusa".
Eftir mikla rekstrarerfiðleika sem fyrirtæki
á sviði klassískrar tónlistar hafa átt við að
etja undanfarin ár, á þessi tónlistarsýning 1997
að boða breytta tíma. Útgáfufyrirtæki hafa
bragðist við kreppunni með ýmsu móti og eru,
t.d. á sviði útgáfu geisladiska, alltaf að bætast
við nýjar útgáfuraðir þar sem gamalt efni er
endurútgefið. Slík útgáfa hefur að vísu staðið
í nokkur ár en þróunin virðist ætla að verða
enn meiri í þessa átt. Nýjasta dæmið um slíkt
er Arfurinn („Heritage") - röð SONY útgáfunn-
ar. Ein stór breyting á rekstri stóru útgáfanna
virðist vera í þróun, en nú er orðið æ algeng-
ara að listamenn selji útgáfum fullunnar upp-
tökur sem þeir sjálfír hafa séð um að vinna.
Útgáfumar sjá því ekki um annað en að gefa
út það sem þeim þóknast að kaupa. Markaðs-
lögmál verða enn meira ríkjandi en áður. Það
er því af sem áður var þegar tónlistarmenn
gátu leyft sér að eyða vikum saman í gerð
geislaplötu. Nú er svo komið að ef þeir ætla
að fá einhver laun, verður framleiðslan að vera
ódýr og ganga hratt fyrir sig.
Það sem einna helst vakti athygli blaða-
manns á gangi um sýningarsvæðið var að raun-
veralega vora ekki kynntar neinar nýjungar
heldur var meira um að ræða þróun og útvíkk-
un á því sem hefur verið á markaðnum í nokk-
ur ár.
Píanó ú alnetinu
Greinilegt er að tölvur eru alls staðar að
hasla sér völl sem tónlistarmiðill eða tæki til
að auka notkunarmöguleika hljóðfæra. Þetta
má sjá ekki einungis hjá rafhjóðfærum heldur
kvintettar. Annar frá fyrsta starfsskeiði hans,
Kvintett fyrir píanó, tvær fiðlur, víólu og selló
í f-moll, op. 34, en hinn síðari samdi tónskáld-
ið skömmu fyrir andlát sitt, Kvintett fyrir klari-
nettu, tvær fiðlur, víólu og selló í h-moll, op.
Morgunblaðið/Þórarinn Stefónsson
MARGT var skoðað og mikið skeggrætt á
Tónlistarsýningunni i Frankfurt.
einnig hjá hefðbundnum hljóðfæram. Helsta
þróunin í þessa átt er hjá hljómborðshljóðfær-
um. Saga píanósins hefur verið skráð á geisla-
disk með CD ROM hluta þar sem hægt er að
kalla fram mismunandi tóndæmi og myndir frá
ýmsum þróunartímum hlóðfærisins. Þennan
möguleika eru nótnaútgáfur einnig famar að
nýta sér, en við pöntun á nótum í gegnum alnet-
ið er jafnframt hægt að fá ýmsar haldgóðar
upplýsingar um verkið og einnig að heyra það
flutt í heild eða að hluta af færustu listamönnum.
Ein helsta nýjungin er þó að nú er í fyrsta
sinn hægt að spila á píanó á alnetinu. Þýskir
pianóframleiðendur sameinast nú í keppninni
við ódýra framleiðslu frá Asíu með því að bjóða
þjónustu sína og ýmsa ráðgjöf varðandi kaup
og umhirðu píanós á alnetinu. Þar með vilja
þeir koma í veg fyrir að neytendur falli fyrir
gylliboðum erlendis frá þar sem magn er tekið
fram yfir gæði, að þeirra sögn. Þýsku framleið-
endumir settu í sameiningu saman hljómborð
fyrir alnetið þar sem hægt er að láta músina
leika hin fegurstu lög - kannski svipað hjá
Jenna þegar Tommi var að elta hann forðum
daga. Skipulögð hefur verið á alnetinu alþjóð-
leg keppni í píanóleik þar sem faglærðir sem
og óbreyttir geta samið og leikið tónhendingar
og jafnvel unnið ferð til Austurlanda. Þessi
nýjung á öragglega eftir að falla í góðan jarð-
veg og auka áhugann á tónlistariðkun á heimil-
um auk þess sem hún mun nýtast vel i skólum
t.d. við kennslu í tónheym.
Að lokum má segja frá því að á sýningunni
var sýnt hamraverk úr flygli sem vegna stærð-
ar sinnar mun fara beint í Heimsmetabók
Guinnes. Þetta er um tveggja metra hár ham-
ar úr gegnheilum við sem slær á koparstreng
á þykkt við háspennulínu.
115. Á milli kvintettanna verða síðan fluttir
fáeinir ljóðsöngvar, annars vegar Botschaft,
Sapphische og Von ewiger Liebe með píanói
og hins vegar Gestillte Sehnsucht og Geistlic-
hes Wiegenlied með víólu og píanói.
HUNDRAÐ ARA ARTIÐAR
BRAHMS MINNST
Morgunbloðió/Kristinn
TÓNLISTARFÓLKIÐ sem kemur fram, Sigrún Eðvaldsdóttir, Helga Þórarinsdóttir, Einar
Jóhannesson, Richard Simm, Alina Dubik, Richard Talkowsky og Sigurlaug Eðvaldsdóttir.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MARZ 1997