Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1997, Síða 14

ÞÚ ÞARFT ekki einu sinni að
vera læs til að njóta myndanna
minna. Ein vísirós er eins og
kjarnasamruni; ritvísi, málvísi,
myndvísi og hljómvísi ýmist
með merkingu eða án merking-
ar. Þetta. er eins og lítið orða-
safn þar sem ég leik mér með
tungumálið. Svo halda menn að ég sé að upp-
ljóstra stóra sannleik í einni svona mynd, en
það ætti að vera hveijum manni ljóst að það
er ekki markmiðið enda ógerningur," segir
Bjami H. Þórarinsson sjónháttafræðingur sem
sýnir verk sín á níunda sjónþingi sínu í Nýlista-
safninu.
Ef maður er læs er hægt að kafa lengra inn
í hveija mynd hans og nálgast hana útfrá
benduvísiheimspekilegu sjónarmiði. Einnig er
hugsanlega hægt að skoða sjónháttinn sem
nýjan braghátt því eins og Bjarni segir sjálfur
er hann að koma fram með afgerandi nýjung-
ar á sviðum lista og menningar.
Nú, níu árum eftir að sjónháttafræðin urðu
til liggur geysimikill fjöldi handrita og mjmd-
rita, svokallaðra vísirósa, eftir Bjama, fallegar
teikningar með ótal táknum og orðum, þar sem
hann leikur sér með tungumálið með bendu-
heimspekilegum tilvísunum, og einnig sjón-
háttafræði sem leitt hefur til fjölmargra hliðar-
greina.
Til dæmis er Bjami með nýja kvikmynd í
vinnslu og segir að þar sé hann að færast inn
á nýtt svið í listinni, þó ekki beinlínis hann
sjálfur heldur góður vinur hans og tvífari Kokk-
ur Kyijan Kvæsir en jiað er skáldanafn og
annað sjálf Bjama. „Eg nota vísiakademísk
fræði við vinnslu myndarinnar og ég finn fyrir
styrk mínum sem sjónháttafræðingur og finn
hvemig hann opnar mér nýja sýn á kvikmynd-
ina sem listform. Það gerðist margt skrýtið
þegar ég uppgötvaði sjónháttinn. Allt í einu
opnuðust nýja víddir, ég fór að yrkja ljóð, ég,
sem hafði aldrei getað stautað neinu á blað.
Þetta er stórfurðulegt og í raun rannsóknar-
efni.“
Slórhœttulegt fyrlr
myndlistina
Um síðustu helgi var heilmikil afmælisdag-
skrá í tilefni af fimmtugsafmæli listamannsins
en helgina þar á undan voru spjallborðsumræð-
ur þar sem Bjami sat mest og þagði og hlust-
aði á ýmsa fræðimenn spjalla um verk sín.
Hann er ekki alveg sáttur við útkomu spjalls-
ins en dregur sinn lærdóm af. „Ég setti upp
spjallborðsumræðumar til að fá einhver við-
brögð á það sem ég er að gera. Undan riíjum
sjónháttarins hafa komið fram fjölmargar nýj-
ungar en það er trúa mín að það flæði hljóti
Morgunblaðið/Kristinn
BJARNI H. Þórarinsson sjónháttafræðingur. í baksýn sést bendufáni.
MER ER LIKT VIÐ
DÚLLU OG JÓSEF STALÍN
Bjarni Hjaltested Þórarinsson myndlistarmaóur upp-
götvaói sjónháttinn fyrir tæpum níum árum og mark-
aói þaó þáttaskil í lífi hans og ferli. ÞORQDDUR
BJARNASON fór á fund listamannsins og fékk aó
kynnast heimsmynd hans
að fara að taka enda. Akademían er að ná
þroska enda er þetta að verða töluverður pakki.
Það var margt mjög forvitnilegt sem kom fram
í umræðunni og mér sem nýsköpunarhöfundi
og hugsuði var líkt við bæði dúllu og Jósef
Stalin og allt þar á milli.“
Hvemig sáu menn tengingu milli þín og
Stalíns?
„Kristinn Hrafnsson vildi helst líkja mér við
Stalín því honum virtist bendufræðin vera lok-
uð og fannst allt að því stórhættuleg fyrir
myndlistina að koma fram með nýjan liststíl
en ég verð að vera ósammála honum.“
Á þessu stigi spjalls blaðamanns og sjón-
háttafræðingsins fer honum að hlaupa kapp í
kinn. Hann segir það illskiljanlegt að fólkið sem
hann bauð til fyrirlestrarins hafi ekki undir-
búið sig nægilega vel og gleymt þarafleiðandi
aðalatriðinu í því sem hann hefur verið að fást
við að undanfömu, glænýrri heimspekikenn-
ingu; samstæðiskenningunni.
Blaðamanni finnst hann nú vera að missa
stjóm á viðtalinu því viðmælandi er orðinn
æstur og hávær. „Ég er kominn með nýja
heimspeki, ég er kominn að hinstu rökum
benduvísiheimspekinnar til að komast að
gmndvallamiðurstöðunni, sem er háttur, eðli,
form, efni, gangur, andi, hugur, sál, geð og
tilfinning. Á spjallborðsumræðunum var ekki
einn einasti maður sem minntist einu orði á
hana,“ segir Bjami.
Hvað er samstæðiskenning?
„Þetta er ný heimspekikenning sem kemur
fram í benduvísiheimspekinni. Þetta eru heim-
spekileg tíðindi, sett saman á mjög einfaldan
hátt. Afhverju tekur enginn eftir þessu nema
ég,“ hrópar Bjami og gýtur augunum til him-
ins.
Hvar er apinn
Nú tekur blaðamaður orðið af listamannin-
um. Hvað er sjónháttur og hvað er benda?
„Nú spyrð þú bara eins og út úr einhveiju
tómi. Þú ert eins og geimvera sem dettur nið-
ur úr skýjunum, lendir í miðjum frumskógi og
hittir fyrir Tarzan og spyrð; hvar er apinn,“
segir Bjarni hneykslaður. „Benda getur bæði
verið lykill og læsing og er vísir að lykli og
þegar benda verður að lykli opnast nýr skilning-
ur og sömuleiðis nýr heimur. Þetta geta verið
ýmsir skilningslyklar, myndlyklar, hljómlyklar
og ritlyklar meðal annars.
Bendan er þungavigtarhugtak í öllum mínum
fræðum og í heimsmynd vísiakademíunnar.
Þetta er þvílíkt merkingarríkidæmi.
Ég hugsa sem svo að maðurinn býr bæði í
opnum og lokuðum heimi. Hann nær aldrei
að komast á það stig að honum finnist hann
búa eingöngu í opnum heimi því hann kemst
alltaf að einhveijum nýjum heimum og þá
vantar hann nýjan lykil og nýjan skilning og
þá koma einmitt mismunandi tegundir af bend-
um honum á sporið."
Bjama hefur verið líkt við alheimsfræðing
sem sé að búa til alheimskerfi en hann hefur
aldrei gefið sig út fyrir það, alla vega ekki enn
sem komið er. Hann er einnig vændur um að
hafa upplifað ýmsar vitranir en segist þó ein-
ungis einu sinni hafa orðið fyrir dulrænni
reynslu en er ófáanlegur til að skýra frá henni
í viðtalinu. „Mín fræði eru ekki trúarbrögð,“
segir hann með þungri áherslu.
„Nú eiga trúarbrögðin mjög undir högg að
sækja og hvem skyldi nú undra það. Hvemig
er hægt að ætlast til þess að einhveijir spá-
menn sem komu fram fyrir þúsundum ára
geti skilað okkur fullkomnum skilningi á heim-
inum. Þetta voru börn síns tíma og það er
búið að uppgötva ýmislegt síðan þá. Vísdóms-
leit og þekkingarþorsti eru það sem nútíma-
maðurinn gengur fyrir. En talandi um trúar-
brögð þá er ég ekki að segja að þau séu úrelt
heldur að stór hluti þeirra er gjörsamlega van-
hæfur um að fullnægja skilningsþorsta manns-
ins.“
Gæti sjónháttafræðin komið þar inn í?
„Ég er bara einn af mörgum hugsuðum ald-
arinnar sem hafa gert uppgötvanir. Ég hef trú
á minni uppgötvun og get best trúað því að
hún geti leitt til aukins skilnings og betra
læsis á umhverfið. Það er svo mikið til af óút-
fylltum eyðum sem hafa aldrei fengið sitt
tungumál og það er þetta sem ég er að fást við.“
Byr jar visiakademia
iölgeró árió2000?
Þú ætlar að koma menntastofnun á laggirn-
ar, vísiakademíunni, þar sem þú ætlar að kenna
þín fræði. Geturðu sagt mér aðeins frá henni
og ertu kominn með einhveija nemendur?
„í gegnum tíðina, sérstaklega framan af
þegar ég vann meira fyrir opnum tjöldum, inni
á kaffihúsum og slíku sem ég geri reyndar enn
en hef minnkað það þar sem ég er farinn að
reskjast, eru það margir aðilar sem hafa sýnt
áhuga á að gerast nemendur, bæði Islendingar
og útlendingar og þeir bíða spenntir eftir því
að sjá hvort það verður eitthvað úr þessu. Ég
vona svo sannarlega að ég fari að komast í
hús með þetta. Er kannski hugsanlegt að
breyta ölgerð í akademíu?"
Akademían er komin á teikniborðið og hægt
er að kynna sér hugmyndir Bjarna um hana
á sýningunni. „Ég hef sett mér það mark að
akademían taki til starfa eigi síðar en árið
2000.“
Áður en blaðamaður og listamaður kvöddust
laust nýrri hugmynd niður í huga Bjama. „Er
hugsanlegt að lögmálið sjálft sé lykill í sjálfu
sér, einskonar lykill að lykli, inn í nýja heirna."
„Þetta er alveg það allra nýjasta," segir lista-
maðurinn, „þetta verður að vera í viðtalinu."
14 LESBÓK MORGUNBLAfcStNS — MENNING/LISTIR 8. MARZ 1997