Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1997, Blaðsíða 19

Morgunblaðið/Halldór
MARGRÉT Vilhjálmsdóttir leggur snörur sínar fyrir bráðina Baltasar Kormák:
„Mér iíður atlan tímann eins og ketti á brennheitu blikkþaki."
/
Astin og dauðinn
LEIKOST
Þjöðleikhúsið
KÖTTUR Á HEITU BLIKKÞAKI
Höfundur: Tennessee Williams. Þýðandi: Birg-
ir Sigurðsson. Leikstjóri: Hallmar Sigurðsson.
Leikmynd og búningar: Axel Hallkell. Lýsing:
Bjöm B. Guðmundsson. Tónlist: Guðmundur
Pétursson. Leikarar: Baltasar Kormákur, De-
borah Dagbjört Blyden, Erlingur Gíslason,
Heiga Bachmann, Halldóra Bjömsdóttir, Mar-
grét Vilhjálmsdóttir, Randver Þorláksson,
Valdimar Om Flygenring, Þórhallur Sigurðs-
son o.fl. Fimmtudagur 6. mars.
SÝNING Þjóðleikhússins á þessu vinsæl-
asta verki Tennessee Williams mun vera
frumuppfærsla þess í atvinnuleikhúsi á ís-
landi. Það er því sérstaklega ánægjulegt
hvað uppsetningin er vönduð. Nútíminn hlýt-
ur að varpa öðru ljósi á verkið en ritunar-
tíminn. Á sínum tíma þótti margt hneykslan-
legt við verkið sem gaf umræðunni um ástir
eða ástleysi óvenjumikið vægi. Hér kemst á
meira jafnvægi milli vogarskála ástar og
dauða sem opnar nýjar víddir fyrir áhorfend-
um.
Aðalþema leikritsins er lygin; feðgarnir
Brick og pápi hans stæra sig af því að hafa
aldrei logið hvor að öðrum. En sú staðreynd
kemur ekki í veg fyrir að Brick neiti að
horfast í augu við orsök hjúskaparvanda-
mála sinna og pápi blekki sjálfan sig hvað
varðar heilsufar sitt. Samúð höfundar er
fullkomlega með fómarlömbunum, eiginkon-
um þeirra, sérstaklega Maggie, sem verður
alltaf að haga lífi sínu eftir aðstæðum og
sem vísað er til í titlinum. Fulltrúar sannleik-
ans, prestur, læknir og hjónin Mae og
Gooper, eru þvert á móti afar ógeðfelldar
persónur. Viðhorf höfundarins virðist því
vera að betri sé hæfileg lífslygi heldur en
hrár sannleikur sem ekki er hægt að lifa
með. Þegar leyndinni er svipt af vandamálun-
um er óljóst hvort það leysir þau til lang-
frama; aftur á móti er hefnd á ljósberum
sannleikans yfirvofandi, mútta neitar að
horfast í augu við yfírvofandi dauða pápa
og Maggie skáldar upp nýjan draum, sem
að vísu er möguleiki á að rætist í leikslok.
Leikmynd Axels Hallkels er hvort tveggja
hæfileg fyrir nútímauppfærslu á þessu sí-
gilda verki og ber góðu formskyni hans vitni.
Búningar eru trúverðugir og falla vel inn í
heildarmyndina. Ljósin eru nýtt til hins ýtr-
astá til að koma til skila tilfinningu fyrir
myrkri, skuggum og heitu, röku loftslagi.
Annars vegar er ákveðinn missir að því að
draumkenndum fyrirmælum höfundar um
sviðsmynd í stíl liðinnar aldar er ekki fram-
fylgt. Hins vegar er nauðsynlegt að end-
urnýja nokkuð umgjörð verksins til hæfís
áhorfendum dagsins í dag. Sama er haft að
leiðarljósi hvað varðar tónlistina i verkinu.
Ljúfsárir blústónar leiknir á rafgítara ýta
undir spennta stemmninguna. Þessi nýstár-
lega umgjörð - sem hvergi fer þó úr böndun-
um - er hæfileg utan um textameðferð og
leik sem nálgast verkið með þeirri virðingu
sem nútímaklassík hæfír.
Þýðing verksins ferst Birgi Sigurðssyni
vel úr hendi. Ljóðræna höfundarins kemst
til skila með örlítið upphöfnu bókmáli sem
á vel við sígilt verkið í nútímanum. Mállýska
persónanna glatast að vísu, en varla er
hægt að ætlast til að takist að snúa suður-
ríkjamálfarinu yfir á það ástkæra ylhýra.
Það er guðsþakkarvert að sú útgáfa af þriðja
þætti sem kennd er við Elia Kazan er sýnd,
enda mun áhrifameiri. Einstök smáatriði og
aukapersónur eru tekin út úr sýningarhand-
riti annaðhvort í sparnaðarskyni eða til að
raska ekki þeirri sérkennilegu hrynjandi sem
leikstjóra tekst að skapa uppfærslunni og
byggir á textameðferð, ljósum og hrárri tón-
listinni.
Leikurinn er kynngimagnaður og er þar
hvergi veikan blett að finna. Randver Þor-
láksson, Þórhallur Sigurðsson og Deborah
Dagbjört Blyden eru mjög hófstillt í auka-
hlutverkum. Hálslausu skrímslin eru óþol-
andi í meðförum frekar grannvaxinna, barn-
ungra leikara. Valdimar Órn Flygenring leik-
ur á lágu nótunum og ferst það vel úr hendi
til að hliðra til fyrir Halldóru Björnsdóttur
sem á stórleik í hlutverki ákveðinnar konu
hans.
Erlingur Gíslason slær í gegn sem hinn
brokkgengi pápi og Helga Bachmann slær
meistaralega á fínlegu strengina sem mútta.
Ungu hjónin, sem eru miðpunktur sýningar-
innar, eru svo leikin hreint út sagt frábær-
lega af Baltasar Kormáki og Margréti Vil-
hjálmsdóttur. Einn agnúi er samt á; áhorf-
endur verða að sjá hvert svipbrigði leikar-
anna til að njóta leiksins. Það eru áhöld um
hvort slíkt er mögulegt aftarlega í þetta stór-
um sal án hjálpartækja leikhúslífsins.
Hér leggst allt á eitt: stórkostlegur leik-
ur, listrænt útlit (sem nær einnig til sýn-
ingarskrár) og eitt besta verk leikbókmennt-
anna.
Sveinn Haraldsson
AÐ tónleikum loknum.
Morgunbloðið/Jón Svavarsson
Að
kvöldi
dags
TÓNLIST______
llaskóla bíó
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT
ÍSLANDS
Einleikarar Hávarður Tryggvason og Gerður
Gunnarsdóttir, hljómsveitarstjóri Bemharður
Wilkinson. 6. mars kl. 20.
ÞAÐ ER vægt sagt vafasöm yfirlýsing, sem
stendur í efnisskrá, að H. Berlioz hafí verið
eitt merkasta tónskáld Frakklands á síðustu
öld. Hvað um Debussy og Ravel t.d., sem báð-
ir voru fjölhæfari tónskáld og mörkuðu stærri
spor í tónlistarsöguna heldur en Berlioz gerði.
Að vísu skrifaði Berlioz nokkur stór hljómsveit-
arverk, en lítið annað, og kunnáttumaður var
hann um meðferð hljómsveitarhljóðfæranna og
víst kunni hann að lita verk sín vegna þekking-
ar sinnar í „instrumentation", og þurfti enda
með, vegna hermitónlistarstefnu sinnar. Merk-
asta verk hans er vafalaust Fást-sinfónían og
það verkið sem hann er þekktastur fyrir. Sum
önnur verka hans eru á stalli með verkinu sem
hljómsveitin flutti fyrst í kvöld, „Sjóræning-
inn“, flott skrifað fyrir hljóðfærin, en skilur
lítið eftir hjá áheyrandanum og liggur við að
vera hugmyndasnautt á köflum.
Það er þó þakkarvert að kynna öðru hveiju
lítt þekkt verk, en öldugjálfið við Miðjarðar-
hafsstrendur verður heldur rislágt hjá briminu
íslenska og ekki er ólíklegt að Sjóræninginn
hefði hljómað nokkuð öðruvísi ef Berlioz hefði
haft vit á að sækja sögusviðið að íslands-
ströndum.
Áfram hélt kynningin á sjaldheyrðri tónlist
og nú var það Elegia fyrir kontrabassa og
hljómsveit eftir ítalskt tónskáld, Giovanni
Bottesini, f. 1821. Nýráðinn leiðari bassa-
deildar Sinfóníuhljómsveitarinnar, Hávarður
Tryggvason, kynnti sig fyrir tónleikagestum
með því að leika einleik á bassann sinn og
verður ekki annað sagt en að áheyrendur
hafi tekið honum afar vel. Þessa ljóðrænu
Elegiu lék Hávarður mjög fallega, hann notar
ekki stóran tón til þess að ná í gegn, en
mjúkan og stundum mjög veikt spil, alltaf
hreint og þetta eru þær hliðar listamanns,
sem fá áheyrandann til að leggja við eyrun.
Oft minnti bassinn á stórt selló, en þannig á
það víst líka að vera og víst er að þarna
hefur Sinfóníuhljómsveitin fengið mjög góðan
liðsmann. Sveitin kunni og að meta það og
lék þannig að hver tónn úr bassa Hávarðar
heyrðist.
Þriðja verk tónleikanna var Poéme fyrir fíðlu
og hljómsveit op. 25 eftir Frakkann Ernest
Chausson og hér kom einnig sjaldheyrður ein-
leikari fram með sveitinni, Gerður Gunnarsdótt-
ir, og samkvæmt upplýsingum í efnisskrá, virð-
ist hún hafa gert eftirtektarverða hluti á er-
lendri grund. Fiðluleikur Gerðar er mjög vand-
aður, hún „músiserar“ fallega, spilið yfírleitt
mjög hreint og áberandi skáldlega lék hún
upphafið á ljóði Chausson. Erfitt er þó að halda
athygli áheyrandans allt ljóðið út, til þess þyrfti
tónlistin að gefa fjölbreyttari möguleika heldur
en þetta Poéme gerir. Eigi að síður lék Gerður
þetta fallega út í gegn, en ekki get ég neitað
því að athygiin vildi aðeins detta út, svona að
kveldi dags, eftir því sem ljóðið lengdist.
Kannske var ekki viturlegt að velja þessi tvö
samkynja verk, hvort á fætur öðru.
Eftir hlé komu bæði saman fram sem einleik-
arar með hljómsveitinni og aftur varð Bottesini
fyrir valinu með Grand duo fyrir fiðlu, kontra-
bassa og hljómsveit. Bottesini þessi hlýtur að
hafa þekkt strokhljóðfærin mjög vel því djarft
tefldi hann stundum í samleik með því að láta
bassann elta fiðluna á stundum og þurfti þá
bassinn að leika sér efst á hálsi hljóðfærisins,
þar sem ekkert mátti út af bregða. Þennan
samleik leystu þau bæði listavel.
Tónleikunum lauk á Sinfónískum dönsum
eftir S. Rakhmaninov op 45. Þessir dansar
eru töfraheimar ef hinn rússneski andi þeirra
nær skjánum, en til þess þarf kannske eitt-
hvað sem ekki verður sagt.
Ragnar Björnsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MARZ 1997 19