Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1998, Blaðsíða 5

FYRSTI áfanginn á sjó var frá Akureyri til Kaupmannahafnar. Alveg var undir hælinn lagt og komið undir náð og miskunn einstakra skipstjóra hvort kaupför höguðu svo ferðum sínum, að
hægt væri að ná í Brasilíufar frá Hamborg það árið.
VANKUNNÁTTA og reynsluleysi setti svip sinn á flest sem íslenzku landnemarnir gerðu (
fyrstu. Átján vikna þrældómur varð til einskis hjá sumum þeirra vegna þess að þeir voru
ekki fræddir um rétta tímasetningu á sáningu. Einnig vildi brenna við, að viðir í húsin
væru óheppilega valdir.
vagn. Jafnvel venjulegir, einfaldir hestvagnar
voru þá óþekktir á íslandi, svo þetta hefur ver-
ið þó nokkur upplifun. Kom hópurinn í áfanga-
stað 8. janúar 1874 og voru þá liðnir 5-6 mán-
uðir frá því lagt var af stað að heiman.
íslendingunum var úthlutað leiguland og
fékk hver fjölskylda útmældan skika. Fyrst
varð að byggja hús og hefja ræktun en flest fór
í handaskolum fyrst í stað. Sáning fór fram á
óheppilegum tíma og uppskeran varð rýr eftir
því. Samt má sjá af bréfum að fólkinu leið
bærilega og eftir veikindin á skipinu voru allir
við góða heilsu.
Jónas F. Bárðdal hafði nú fengið því fram-
gengt sem hann hafði þráð: íslenzk nýlenda í
Brasilíu var orðin staðreynd. Hinsvegar varð
Jónasi ekki sú ánægja af komu hópsins sem
hann hafði vonazt til. Ailir voru mállausir og
ætluðust til mikils af honum. Vildu þeir kenna
honum um að landskikarnir voru litlir; hann
hefði ekki verið nógu duglegur og tannhvass að
herja út stærri jarðir. Sigurbjörn bróðir Jónas-
ar hafði gert konungi stúlku barn á leiðinni.
Jónas var ekki sáttur við það, kom upp heiftar-
legur ágreiningur milli bræðranna og drógust
aðrir inn í það mál. Allt þetta tók Jónas nærri
sér, en litlu síðar hætti hann að skrifa heim til
íslands. Urðu honum mikil vonbrigði að fregna
að áhugi á Brasilíuferðum meðal íslendinga
væri nú gufaður upp.
Þegar Kristján yfirbyggingarmeistari í Rió
var látinn, byggðu þeir einnig yfir sig á hálend-
inu í Curityba, Guðmundur faðir hans og
Magnús bróðir Kristjáns. Þeir feðgar nefndu
sig ísfeld. í bréfi til Jakobs Hálfdanarsonar
hefur Magnús lýst því að honum hafi orðið
vinnan þung í hitanum. Hann svitnaði ákaflega,
drakk mikið vatn og í framhaldi af því varð
hann magaveikur og lítið annað en skinnið og
beinin. Guðmundi fóður hans vegnaði betur.
Hann veiktist að vísu í fyrstu en náði sér á
strik og var hinn mesti dugnaðarforkur. Þegar
á heildina er litið náðu íslenzku landnemarnir
ekki síður háum aldri í Brasilíu en almennt
gerðist á Islandi.
Lausir undan harðrædinu
Vankunnátta og reynsluleysi setti svip sinn á
flest sem íslenzku landnemarnir gerðu í fyrstu.
Átján vikna þrældómur varð til einskis hjá
þeim feðgum vegna þess að þeir voru ekki
fræddir um rétta tímasetningu á sáningu.
Einnig vildi brenna við, að viðir í húsin væru
óheppilega valdir. Menn ráku sig á og byrjuðu
að nýju.
Að 18 vikum liðnum í nýlendunni kom bréf
frá ekkju Kristjáns heitins í Rió. Bauð hún fjöl-
skyldunni að heimsækja sig í Rió og einnig
vildi hún taka systurnar í þjónustu sína. Svo
fór að Magnús þekktist boðið og tók með sér
Jensínu systur sína. Ekkjan vildi fá Magnús til
ráðsmennsku á hóteli sem hún starfrækti og
hefur kannski hugsað sér að krækja í hann, en
Magnúsi gazt ekki vel að frúnni og sneri aftur
heim til föður síns. Svo fór að allar systur
Magnúsar giftust erlendum mönnum í Brasilíu.
Þrátt fyrh- byrjunarörðugleika sem meðal
annars stöfuðu af tungmálavankunnáttu, höfðu
landnemarnir í Brasilíu ekkert af því harðræði
að segja, sem beið landa þeirra norður í
Kanada. Þar höfðu menn farið úr harðindunum
á Islandi í annan harðindarass sízt betri. í
Brasilíu undu allir vel í veðurblíðunni á þeim
fagi-a stað sem hálendið við Curityba er, en
reyndu þó eftir megni að fá fregnir frá íslandi.
Þorsteinn bókarhöfundur, sem rannsakað hef-
ur bréfin frá Brasilíu til ættingja á íslandi,
segir merkilegt að sjá, að bréfin séu stundum
að stórum hluta bollaleggingar um fram-
kvæmdir - ekki í Brasilíu, heldur á Islandi.
Hópurinn í nýlendunni hélt saman og eldri
kynslóðin kom hittist oft til þess að rabba um
fornar slóðir á íslandi. En eftir því sem árin
liðu dreifðist þessi hópur og ólíkt því sem gerð-
ist á Nýja-Islandi, giftust íslendingarnir í
Brasilíu ekki innbyrðis og það flýtti fyrir því
hópurinn hyrfi í þjóðahafið.
Eftir 9 ár í Brasilíu skrifar Sigurbjörn
Jóakimsson mági sínum, Friðriki bónda í
Skógarseli og segir m.a.:
„Héðan hefur maður aldrei margt að skrifa.
Það er ærið breytingalítið á móti því sem nú er
á hólmanum okkur. Veturínn ernú þegarliðinn
og hefír hann verið þur og lítið eitt kaldur, en
enginn hefír minst á hafís. En þó hjer sé svo
mikið betra en heima hvað veðurfar snertir
eins og allir vita, er ég þó engan vegin farinn
að fella mig við Brasilíu ennþá eftir hálft tí-
unda ár. Sakna ég margs að heiman, einkum
mannfjelagsins. “
í bók sinni segir Þorsteinn svo um staðinn:
„í Curítyba er veðráttan nokkuð óreglubundin
eins og á Islandi og oft þráviðrí, langstæðar
rigningar og fáir sólskinsdagar, eða brakandi
þurrkur og látlaust sólskin. úrfelli getur orðið
stórfellt. Geisa stundum þrumur og eldingar
svo miklar, að helzt virðist sem náttúran sé öll
um koll að keyra. “
íslenzku hvassviðrin koma samt aldrei, né
heldur þokan sem grúfði yfir dölum Norðui’-
lands og fylgdi hafísnum. Sumarhiti í Curityba
er þægilegur, enda samsvarar hnattstaðan
syðsta hluta Florida eða Kúbu. Einu sinni
gránaði jorð á 34 árum og mesta frost sem vit-
að var um var 5 gráður. Þarna eins og annars-
staðar á suðurhveli jarðar er sól í hádegisstað í
hánorðri.
Það vai’ að sumu leyti lán hvað margir Þjóð-
verjar settust að í Curityba, því þeir sáu til
þess að upp risu þýzkir einkaskólar þar sem
kennd var þýzka, svo og portúgalska og margt
fleira. I þá skóla gengu flestir íslenzku ung-
lingarnir í nýlendunni og þeir lærðu þá bæði
þessi tungumál. Öll skólamál í Brasilíu voru þá
í skötulíki.
Jónas F. Bárðdal gerist stárbándi
og trúboði.
Jónas F. Bárðdal var mikils metinn tré-
smíðameistai'i í Curityba, en tók árið 1880
skref sem hann réði ekki við. Seldi hann þá hús
sitt og verkstæði og lagði aleiguna í bújörð og
kornmyllu. Ætlaði hann að stunda búskap í
stórum stíl, en kunnáttu og reynslu skorti og
svo fór að hann kiknaði undir öllu saman og
varð að ganga frá því allslaus. Gerðist hann þá
þunglyndur og trúhneigður og varð predikari
eða trúboði, en sneiddi þá jafnframt hjá sam-
fundum við landa sína. Jónas lézt á níræðis-
aldri 1920 og átti sjö syni sem upp komust.
Urðu þeir flestir smiðir.
Magnús Guðmundsson Isfeld, bróðir Krist-
jáns byggingarmeistara í Rió sem fyrstur Is-
lendinga fór til Brasilíu, átti sérkennilega sögu
um það er lauk. Hann kvæntist Elínu Jóels-
dóttur 1877 og bjuggu þau á jörð nálægt Cu-
rityba og fór hagur þeirra jafnt og þétt batn-
andi.
Á árinu 1892 hóf Magnús að framleiða múr-
steina og ýmsar gerðir tígulsteina samhliða
búskapnum. Hann var talinn efnaðastur allra
Islendinganna í nýlendunni og hagur hansb
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. JANÚAR 1998 5