Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1998, Blaðsíða 3

LESBÖK MOIK.I \I!1AI)SI\S - MEMVEVG llSlllt
5. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
SálmaskáldiÖ
á Stóra-Núpi, er heiti á grein eftir Sigur-
björn Einarsson biskup. Þar minnist hann
þess að nú eru liðin 150 ár frá fæðingu
Valdimars Briem á Stóra-Núpi í Gnúpveija-
hreppi, sem er eitt mesta sálmaskáld þjóð-
arinnar, svo flestir landsmenn sem komnir
eru til vits og ára kunna einhveija hinna sí-
gildu sálma hans.
Getty-safnið
kennt við olíukónginn Paul Getty er í Los
Angeles og hefur nú verið byggt yfir það við
hæfi á hæð ofan við borgina. Stjörnuarki-
tektinn Richard Meier hreppti það hnoss að
teikna húsin sem eru stærsta einstaka bygg-
ingarverkefni sem Bandaríkjamenn hafa
ráðizt í. Meðal arkitekta sem störfuðu við
þetta verkefni er ungur íslenzkur arkitekt,
Guðlaug Jónsdóttir, og skrifar hún greinina
um þetta stórvirki.
STEF
samband tónskálda og eigenda flutnings-
réttar heldur hálfrar aldar afmæli sitt hátíð-
legt í dag. Af því tilefni eru fæðing og fyrstu
spor samtakanna rakin og rætt við Eirík
Tómasson framkvæmdastjóra þeirra um
starfsemina og gildi höfundarréttar yfir höf-
uð. í dag verður efnt tii hátíðardagskrár í
Þjóðleikhúsinu til að minnast tímamótanna,
þar sem fram koma meðal annarra Sinfóníu-
hljómsveit íslands og Mótettukór Hallgríms-
kirkju og frumsýnd verður ný íslensk kvik-
mynd um höfundarrétt. Þá kemur bók um
sögu samtakanna út í dag.
Votlendi
á íslandi hefur farið þverrandi vegna óhóf-
iegrar framræslu mýra og þar með fer mik-
ið lífríki forgörðum. Um þennan „hernað
gegn Iandinu" eins og Halldór Laxness orð-
aði það, skrifa Trausti Baldursson og Ólafur
Einarsson, en Gísli Már Gíslason skrifar um
Ramsarsvæði á Islandi.
FORSÍÐUMYNDIN: Arkitektinn Richard Meier stendur hér framan við sköpunarverk
sitt, Getty-listasafnið í Los Angeles, og með honum er Guðlaug Jónsdóttir, sem
nýútskrifuð úr arkitektaskóla fékk starf við hönnun safnsins.
ÞORSTEINN GÍSLASON
SKAMMDEGI
Kaldii' vindiiv kemba fjúk á klökugu bæjarþaki. Móðir dagsins, sól er sjúk, sefur að fjallabaki. Gefur hugmynd guðs um þrótt- gagnvavt moldarbai-ni einn að veva á auðn um nótt úti’ á vetrav hjarni.
Úti’ er þögult alt og hljótt. En í hásal kvelda kyndir voldug vetrarnótt vafurioga elda. Preytt af leit um loftið hátt líknar, sorg að hugga, gleður augað lítið, lágt ljós í stofuglugga.
Brúnadökk í blárri höll brennii• köldum ljósum; situr við og saumar öll svellin gyltum rósum. Veröld drotnar heims er hjarn, heiðstirnd hvefling nætur; þín ei, maðkur, - moldar bavn máttarveikt, sem grætur.
Veröld dagsins vh'ðist mjer verða smæmi' og smæiri, því af nóttínni’ opnuð er önnuv miklu stærri. Þeim mun verða stríðið strangt, er stefnir burí frá sólu og sjer hættir alt of langt inn í geima njólu.
Þorsteinn Gíslason, 1867-1938, var skóld, bókaúlgeigandi, höfundur sagnfræðirita og ritstjóri í Reykjavík. Hann var einn úhrifomesti menningarfrömuður landsins ó fyrstu óratugum aldarinnar.
RABB
VERULEGUR
LESTRARAFGANGUR
EFTIR hver áramót má lesa á
viðskiptasíðum dagblaðanna um
misjafnlega góðan eða slæman
rekstur fyrirtækja. Fyrirsagnir
hljóða þá eitthvað á þessa leið:
Mikill rekstrarafgangur varð á
síðasta ári hjá Körfuhöllinni hf.,
eða: rekstrarhalli varð meiri á
síðasta ári en vonir stóðu til hjá Keilumið-
stöðinni hf. Og svo framvegis. Allt gott og
blessað og vafalaust um mikilvægar upplýs-
ingai- að ræða fyrir þá sem vasast í viðskipt-
um. Hvað skyldu þeir annars vera margir
hér á landi, sem lesa allar þessar viðskipta-
síður?
Þegar kemur að íþróttum eru prentaðir
kálfar með dagblöðunum og þar að auki heilu
síðurnar eða opnur um afrek helgarinnar.
Þessi vann hinn í hörkuspennandi leik;
Freyja og Linda skildu jafnar eftir æsilegan
sprett á laugardaginn. Og svo framvegis,
síðu eftir síðu, dag eftir dag, viku eftir viku.
Og þess utan eru gefin út vikublöð og mán-
aðartímarit um sport, ár eftir ár. Og allt gott
og blessað um það að segja: einhverjir hijóta
að lesa þetta allt saman - en hvað skyldu þeir
vera margir? Ekki má svo gleyma tónlastinu,
tískunni og bílunum en þessir þættir nútíma
menningar fylla í hverri viku dálkapláss á við
sæmilegasta Alþýðublað ef ekki meira. Að
viðbættum þáttum um kvikmyndir og mynd-
bönd má ætla, að ef öllu þessu væri slegið
saman væri komið myndarlegt dagblað að
umfangi. Og nú spyrð þú væntanlega, lesandi
góður, hvert ég sé nú að fara með þessari
upptalningu? Jú, mig hefur lengi langað til
að varpa fram þeirri frómu spurningu íyrir
hvern allt þetta efni sé frami’eitt? Því það er
áreiðanlega ekki framreitt fyrir mig - vegna
þess að ég les það varla (nema fyrirsagnir af
hendingu). Hins vegar er það efni sem ég hef
áhuga á að lesa í dagblöðum og öðrum fjöl-
miðlum sífellt að minnka og er nánast horfið
úr sumum þeirra. Þar á ég við umfjöllun um
bækur, bókmenntir, bókaútgáfu, bókasöfn og
bóklestur. Ég nefni ekki bókmenntagagn-
rýni, vegna þess að hún hvarf nær alveg fyr-
ir um tíu árum. Hef ég heyrt því haldið fram
að síðasti gagnrýnandinn hafi verið Ólafur
heitinn Jónsson. Síðan hafa blöðin dregið
lappirnar í þessum efnum og í besta falli
fengið fólk til að geta um nýjar bækur í löðri
jólabókaflóðsins. Astæða þess að ég spyr er
sú, að ég þekki nokkuð marga, sem einnig
sakna þessa efnis úr dagblöðum, já og einnig
úr dagskrám ljósvakamiðlanna, útvarps og
sjónvarps. Þessir sömu eru flestir einnig
sneyddir áhuga að mestu á fyrrgreindum
efnisþáttum; eiga ekki fyrirtæki, stunda ekki
íþróttir nema til að. stæla kroppinn og skjóta
skolleyrum við múg-sukkinu. Hins vegar lesa
þeir bækur og skiptast á skoðunum um bæk-
ur, ræða um rithöfunda og skáld og spá í
þróun orðlistarinnar. Þeir hafa áhyggjur af
fækkun útgefenda og bókaverslana. Þeir ótt-
ast fáræði á bókamarkaði og sífellt meiri
einsleitni svokallaðs bestsellerís. Þeir brosa
út í annað þegar slegið er upp æsifréttum af
svokölluðum íslenskum bókmenntaverðlaun-
um og þeir eiga erfitt með að skilja háttalag
íslenskra stjórnmálamanna, sem eitt árið
fella niður söluskatt af bókum en leggja síð-
an hitt árið á virðisaukaskatt. Þeir velta því
fyrir sér í alvöru hvort verið geti að ástandið
sé þegar orðið svo alvai’legt að þessir sömu
stjórnmálamenn séu orðnir ólæsir á annað
en launaseðla og myndir af þeim sjálfum á
sjónvarpsskjám. Mér skilst að stór þáttur í
rekstri fyrirtækja, þ.m.t. fjölmiðla séu mark-
aðskannanir svonefndar. Þá eru fengnar til
þess þær stofnanir eða fyrirtæki, sem sér-
hæfa sig í símhringingum til að kanna
„áhorf', hlustun eða almennar skoðanir fólks
á hinum ýmsu fyrirbærum mannlífsins. Sam-
kvæmt niðurstöðum þessara kannana er svo
gerð bragarbót á rekstrinum. Ég þykist sjá
þetta fyrir mér: Síminn hringir hjá Jóni og
Gunnu. Nonni litli svarar í símann af því að
pabbi og mamma eru að horfa á Island í gær.
Nonni kallar hátt til að yfirgnæfa tónlastið á
Gulu rásinni: „Mamma! Pabbi! Það er verið
að gera könnun á horfi - hvort notum við
meira Sjón eða Heyrn?“ Pabbi svarar önug-
ur: „Ég heyri ekki í þér - talaðu hæn-a.“ Og
Nonni litli svarar í símann: „Við notum
Heyrn meira af því að það er stærra." Eða
þannig sko. Auk þess hefur mig lengi grunað
að yfirleitt sé spurt um það sem er en ekki
hvers menn sakna. „Finnst þér að það mætti
vera meiri umfjöllun um íþróttir í blaðinu
okkar?“ - eða „Finnst þér nógu mikill hluti
dagskrárinnar fjalla um popptónlist á rásinni
okkar"? o.s.frv. Auk þess hef ég oft velt því
fyrir mér hvort það séu e.t.v. alltaf sömu
1.500 einstaklingarnir sem spurðir eru - af
hverju er ég aldrei spurður neins? Væru al-
menningsbókasöfn bankai’ og sparisjóðir, já,
eða útgerðarfjTÍrtæki, væri ekki um neitt
meira rætt í fjölmiðlum en stórkostlegan
lestrarafgang þessara fyi’frtækja á síðasta
ári, reyndar síðastliðin ár. En þau eru bóka-
söfn og fjölmiðlafólki þykfr bókasöfn ekki
fremur spennandi fréttaefni en bækur eða
rithöfundar. Það sem er öðru fremur athygl-
isvert við þessa miklu fjölgun bókaútlána
bókasafna undanfarið er sú staðreynd að
aldrei hefur bókinni jafnoft á svo skömmum
tíma verið spáð dauða. Ólíklegasta fólk segir
mér að tími bókarinnar sé liðinn, nú sé það
geisladiskurinn með margmiðlunar-tækninni,
sem taki við. Leigubílstjórar, lögi’egluþjónar,
bæjarstjórar og bændur hafa sagt mér í
óspurðum fréttum að fólk muni hætta að lesa
bækur en snúa sér alveg að skjámyndalestri.
En þvert á allar slíkar spár fjölgar þeim sem
leggja leið sína í bókasafnið sitt til að finna
sér eitthvað til að lesa, skáldrit, ævisögur,
bækur um handavinnu, laxveiðar, hesta-
mennsku og hunda, svo eitthvað sé nefnt.
Börn flykkjast í bókasöfnin til að hlusta á
sögur og ljóð og eldra fólk kemur reglulega
til að taka þátt í umræðum um bókmenntir,
bækur og höfunda þeirra. Þar á ég sérstak-
lega við Bókmenntaklúbb Hana-nú í Kópa-
vogi, sem er við það að sprengja húsnæðið í
kjallara safnsins þar sem milli tuttugu og
þrjátíu manns hittist að jafnaði á þriggja
vikna fresti til að velja sér bækur til umfjöll-
unar á fundum, sem standa í einn og hálfan
tíma. Nýlega las ég í blaði haft eftir einum
af gagnrýnendum þessa fjölmiðlalands að
ljóðabókaútgáfa væri dæmalaust léleg, og
það fáa sem út hefði komið á síðasta ári væri
slakt! Þetta er dæmigert fyrir stöðu gagn-
rýnismála nú um stundir; þeir sem um fjalla
gera sér ekkert far um að reyna að fylgjast
með því sem er að gerast. Aldrei fyrr í Is-
landssögunni hafa verið gefnar út jafnmarg-
ar ljóðabækur og síðustu tvö árin. Árið 1996
komu út hátt á annað hundrað titlar ljóða-
bóka á Islandi, og á síðasta ári eitthvað svip-
að. En áðurnefndur gagnrýnir virðist hafa
flett upp í íslenskum bókatíðindum og talið
Ijóðabækurnar þai’. Þar eru ekki listaðar
eiginútgáfur, hvorki ljóðabóka né annarra,
nema í undartekningai-tilvikum. Það sér hver
heilvita maður að meðan virtir gagnrýnendur
láta hafa slíkt fleipur eftir sér er ekki mikils
að vænta í vitrænni umræðu um bækur, út-
gáfumál, höfunda og lesendur. Og meðan al-
menningi í landinu er talin trú um að hægt
sé að gefa bókum stjörnur eftir örfárra sek-
úndna blaður í sjónvarpi um þær, til að auð-
velda honum val á jólagjöfum - að bestseller-
íið sé mælikvarði á gæði bókmennta - að
rjómafleyting Hagbónuss þjóni best hags-
munum almennings og að Islensk bókaskrá
sé tæmandi markaskrá yfir útgáfu bóka á ís-
landi - ja, þá er ekki von til annars en maður
spyrji sig: Er þjóðsagan um bóka- og bók-
menntaþjóðina aðeins það og ekkert annað?
I hugum allra þeirra þúsunda, sem nota
bókasöfn reglulega, sem lesa bækur, blöð og
tímarit sér til afþreyingar og gangsemi, er
þetta ekki þjóðsaga heldur grjótharður veru-
leiki: Islendingar eru mikil bóka- og bók-
menntaþjóð og þeir lesa mefra í dag en
nokkru sinni fyrr í sögunni.
Hrafn Harðarson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JANÚAR 1998 3