Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1998, Blaðsíða 7

VALDIMAR Briem á efri árum sínum
túlka valda kafla Ritningarinnar fyrir alþýðu,
seni hann vissi að var ijóðelsk og opin fyrir
kvæðasniði hans og tungutaki, og einnig fús á
að þiggja leiðsögn í lestri Heilagrar Ritning-
ar. Hann var nærgætur um þetta. Og enn í
dag eru þessi Ijóð góð og gagnleg lesning, ef
þau eru lesin í sama hug og skáldið orti þau,
þ.e. sem íhuganir og hugvekjur út frá vitnis-
burði Guðs orðs.
Stundum hefur ljóminn yfir frægðarmönn-
um þótt dofna fremur en glæðast þegar komið
var í persónulegan námunda við þá. Því var
öfugt farið um séra Valdimar. Um það voru
vitnisburðir sóknarfólks hans, nágranna, hjúa
og heimamanna samdóma. Ein fákæn kona á
að hafa sagt, að hann væri „falleg mubbla" -
hún átti bæði húsmuni og vitsmuni í rýrasta
lagi en vildi segja hug sinn eins og hinir:
Presturinn á Stóra-Núpi var dásamlegur
maður!
Séra Valdimar sinnti ekld öðrum kveðskap
en trúarlegum og í lausu máli ritaði hann lítið
um annað en kirkjumál. Hann var prestur í
öllu sínu fari. En hann lét fleira til sín taka á
sviði kirkjumála en sálmakveðskap. Hann var
framarlega í hópi þeirra presta, sem þótti
messuformið of fátæklegt eftir að messubók
siðbótartímans, Grallarinn, var numin brott
eftir tveggja alda þjónustu. Sr. Valdimar var
skipaður í nefnd 1892, sem skyldi gera tillög-
ur um nýja helgisiðabók. Prentun þeirrar
bókar dróst lengi, allt til 1910. En þar voru að
tillögu nefndarinnar teknir upp messuliðir úr
Grallaranum, en séra Bjarni Þorsteinsson
hafði löngu fyrr verið beðinn að semja tón við
þá liði, sem hann og gerði. Hann gaf út hátíða-
söngva sína 1899. Vel mætti hugsa sér, að
honum hafi borist hvatning til þess verks frá
Stóra-Núpi.
Valdimar Briem er og verður einn þeirra
manna, sem þúsund ára gömul íslensk kristni
á mest að þakka.
Nú eru liðin 150 ár frá fæðingu hans og gef-
ur það tilefni til að minnast hans, en allmikið
vantar á, að minningu hans hafi verið svo á
lofti haldið sem verðugt er. Vekja þarf athygli
á því mikla verki, sem hann vann í þágu
kirkju og þjóðar og á þeirri dýrmætu arfleifð,
sem hann lét eftir sig. Enn hefur ekkert verið
ritað um hann, sem hæfi honum eða samsvari
stöðu hans í kirkjusögunni. Þeim sem hafa
skrifað um sögu bókmennta hefur ekki þótt
taka því að nefna hann. Á því varð lofsverð
breyting með útkomu þriðja bindis íslenskrar
bókmenntasögu, þar sem Páll Valsson ritar
stuttan en greinagóðan þátt um hann (neðan-
máls: íslensk bókmenntasaga III, bls. 403-
405) En betur þarf að gera. Það er löngu
tímabært að fá færan mann, karl eða konu, til
þess að taka saman rit til kynningar á ævi og
verkum þessa frábæra nytjamanns.
Séra Matthías á sitt hús á Akureyri, Sigur-
hæðir. Þar má ganga um stofur hans og skoða
muni, sem hann hefur átt og handleikið. Hann
verðskuldar þá sæmd, sem sýnd hefur verið
minningu hans.
Séra Hallgrímur hefur eignast veglegar
minningarkirkjur og aldrei verður ofgert við
hann.
Séra Valdimar hefur borið skarðan hlut frá
borði. Það er ómaklegt. Það íbúðarhús, sem
hann reisti að Stóra-Núpi stendur enn og er
það niðjum hans til sóma að hafa haldið
vemdarhendi yfir því. Það hús, ásamt þeim
munum, sem það geymir úr eigu hans, hlýtur
að teljast þjóðargersemi. Að Stóra-Núpi
stendur og fogur kirkja, sem hann stóð fyrir
að reisa, og önnur jafngömul að Hrepphólum
(báðar að verða níræðar). Þá skyldi því ekki
gleymt, að hann var fyrsti vígslubiskup Skál-
holtsstiftis og ber endurreistum Skálholtsstað
að hafa þá minningu í heiðri.
Á seinni tímum hefur engin rödd úr Árnes-
þingi náð eins víða og rist eins djúpt og sú,
sem hinn hógværi höfðingi andans, Valdimar
Briem, lét berast frá Stóra-Núpi. Það ætti að
vera sérstakt metnaðarmál héraðsmanna að
minna á sporin hans. En kirkjan öll og þjóðin
í heild á hér köllun og skyldu að gegna við
minningu og arfleifð eins síns mesta og besta
manns.
Á hundrað ára afmæli sr. Valdimars, ritaði
sr. Gunnar Jóhannesson, eftirmaður hans
sem prestur og prófastur, grein um hann
(neðanmáls: Víðförli, 2. 1. 1948, bls. 51-57) og
lýkur henni með þessum orðum: „Hann var
maður vitur og vinsæll, spaklátur og gætinn
svo sem margir frændur hans, friðsamur og
óádeilinn. Fagur þótti hann sýnum, svo að
mörgum þykir sem trauðla megi við jafnast.
Hann sat lengstum að Stóra-Núpi. Fagurt er
þangað að líta. En miklum mun fegurra er
um að litast í þeim heimum Ijóða og trúar, er
hann hefur fest í ljóðstafi og söng í bestu
sálmum sínum.“
Höfundurinn er biskup
LUCEBERT
ÁST
HJALTI RÖGNVALDSSON
ÞÝDDI
Á þröskuldinum rödd þín með
krosslagðai* hendur
og ég bragða á tárum þínum
í vasa heima
á leiðinni stoppaði ég hinum
megin á götunni
■ hönd heilsaði mér og ég las að það
var of seint
áður fundum við alltaf flugvél á rúðunni
en hlógum að hverri sprungu bak við
liðugar kverkar vorar
núna líðum við aðskilin um asíu og
evrópu
og þögn þín er úr postulíni og
andköf mín harmar
•
Við erum andlit
við stálum birtunni
úr hálogandi augunum
eða úi’ rauðri jörðinni
Ég er margir eldar
margar bylgjur úr eldi
fiskar kyrrir einsog andlitið
aleitt
éger
allur úr grjóti og óijós einsog
fískarífossi
ég er aleinn og aðeins kveikur
og steindauður
•
við erum andlit
opin og rauð erum við
björt
erum við
opin
við erum eldfím
ég veit ekki hvað
varð grjót
ég veit samt hvað
dauði er
dauði er: ég verð
ég verð aftur umsvifalaus
ég verð stolinn og er aftur
trúverðug birta
•
ég hleypi af lítilli byltingu
ég hleypi af lítilli sætri byltingu
ég er ekki lengur land
ég er aftur vatn
ég ber freyðandi öldukamba
á höfði mínu
ég ber rísandi skugga íhöfði mínu
á baki mínu hvílir hafmeyja
á baki mínu hvílir vinduiinn
vindurinn og hafmeyjan syngja
freyðandi kambarnir niða
rísandi skuggarnir hníga
ég hleypi af lítilli sætri skjálfandi
byltingu
og ég hníg og ég freyði og ég syng
MIG
DREYMIR
mig dreymir semsagt ég er ekki
mig dreymir að einhver sparkar
hurðina inn
ekki í gámni heldur sem pólitískt morð
mig dreymir að ég sé ekki
mig dreymir að ég dey
ekki ígamni heldur til einskis
mig dreymir að til sé eittvert ég
mig dreymir að ég et og drekk
í gamni en líka fyrir þig
Lucebert er dulnefni og leiðir hugann aS Lucifer. Skáldið heitir Lubertus Jacobus Swanswijk, fæddur 1924
í dæmigerðu verkamannahverfi í Amsterdam, sonur leiktjaldamálara og telst raunar jafnvígur málari,
teiknari og Ijóðskáld. Árið 1943 sendu Þjóðverjar hann í nauðungarvinnu. Eftir það sá hann fyrir sér
með ýmsu móti, fastákveðinn að þiggja ekki fast starf, t.d. seldi hann tímaritum háðteikningar.
Lubertus frumbirtist sem Ijóðskáld 1949 með Ijóðinu „Ástarbréf til vorra pyntuðu brúðar Indónesíu",
sem pirraði íhaldssama þar sem það mótmælti blóðugu framferði hollenska hersins i desember 1948 á
Jövu og Súmötru. Síðan komu tíu Ijóðabækur og fjölmargar myndlistarsýningar. Þýðandinn er leikari.
TOMI KONTIO TAPIO KOIVUKARI
BERÐU MIG
YFIR SPEGIL-
VÖTNIN
Hjörtur Pálsson þýddi
Berðu mig yfír spegilvötnin;
í dúandi mosa fíngurbaugur úr silfri
eins og daggardropi á reyrstrái
glærmálar morgunrökkrið svo að birti.
Gríptu heljartaki eins ogplága,
því morgnar hugga mig ekki
né heldur víxlsöngur, mótettur
fuglanna,
aðeins sporin sem þú lyftir
burt mynd minni með og vatnsdropi;
hné þitt hringsólar í klofínu á mér
eins og himinhnöttur:
berðu mig yfír spegilvötnin.
RIT-
ÖFUNDUR
(ort á íslensku)
Hver er sá
sem skáldverk semur
með snilldargáfu?
Notar heimildir, sögusagnir
og ímyndunaraflið?
Hví get ég það ekki;
sögurnar stranda
og brotna íspón?
Hver kann kveða og ljóðið yrkja,
hver kann koma orðum að hugsun sinni?
Hví get ég það ekki,
bragurinn bregst
og autt verður blaðið?
Svo sámar mér stundum
er aðrir skrifa
ogfrá sér senda meistaraverk, sögur
og þætti,
kvæðabálka og Ijóðavætti
þá hætti ég
að vera rithöfundur
og er orðinn
vesalings rit-öfundur.
Höfundarnir eru finnsk skáld, Tapio f. 1959 (hefur verið búseltur hér á landi og orti Ijóð sitt á íslensku),
Kontio f. 19óá. Þeir kynntu verk sín í Gunnarshúsi, Norræna húsinu og Gerðarsafni í nóvember sl. Grein
um gestina birtist í Morgunblaðinu 11. nóv. 1997.
I JW
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JANÚAR 1998 7