Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1998, Blaðsíða 15

KVÖLDSTEMMNING við Mývatn. Vindbelgjarfjall í baksýn.
nýjan tón en aldrei áður hefur framkvæmdaað-
ilum verið gert skylt að endurheimta votlendi í
stað þess sem er eyðilagt. Sett hefur verið á
laggirnar samstarfsnefnd sem í eiga sæti full-
trúar frá landbúnaðar- og umhverfisráráðu-
neyti, Fuglaverndarfélagi íslands, Náttúru-
vernd ríkisins, Náttúrufræðistofnun Islands og
Rannsóknastofnun iandbúnaðarins, en nefnd-
inni er ætlað það hlutverk að stuðla að endur-
heimt votlendis. Störf nefndarinnar hafa aðal-
lega falist í því að fínna svæði sem talið er
mögulegt að endurheimta sem votlendi. Lítið
hefur farið fyrir framkvæmdum enn sem kom-
ið er en þó var mokað ofan í skurði framræstr-
ar mýrar við bæinn Hest í Borgarfirði haustið
1996 og samfara því farið af stað með athugan-
ir þar sem fylgst er með breytingum á lífríki
svæðisins. Endurheimt votlendis er einnig haf-
in á fleiri stöðum og má þar nefna framtak
Fuglaverndarfélags Islands og Eyrarbakka-
hrepps við endurheimt votlendis við Olfusá og
er það framtak styrkt af Umhverfissjóði versl-
unarinnar. Einnig má nefna endurheimt Kola-
vatns í Holtum sem dæmi um einstaklings-
framtak. Reykjavíkurborg hefur búið til nýtt
votlendi í Vatnsmýrinni þar sem Tjarnarfugl-
um eru ætluð framtíðarvarplönd.
Þrátt fyi-ir það sem nefnt hefur verið hér að
ofan er þörf á mun markvissari vinnubrögðum
við endurheimt votlendis á íslandi. Skrásetja
þarf votlendissvæði, meta ástand þeirra og
mikilvægi og koma upp gagnagrunni með upp-
lýsingum um náttúi-ufar svæðanna. Á slíkum
gagnagrunni er síðan hægt að byggja á ákvarð-
anir um verndun og endurheimt votlendis.
Fyrir því liggja margar ástæður að þeir sem
vinna að náttúruvernd vilji vernda votlendi.
Hér að ofan hefur verið minnst á mikilvægi
votlendis sem fæðuuppspretta fyrir hinar
ýmsu lífverur, þar með talið manninn, en
einnig sem nauðsynlegur hluti af samspili
ólíkra þátta í umhverfinu sem gera jörðina
byggilega. Afstaða fólks til náttúruverndar
byggist einnig á siðferðilegum og fagurfræði-
legum grunni. Menn spyrja sig þeirrar spurn-
inga hvort tegundin Homo sapiens hafi rétt til
að eyðileggja búsvæði annarra tegunda og
hvort náttúran hafi ekki sinn eigin rétt óháð
vilja mannsins. Auk þess má fullyrða að veröld-
in er mun fallegri með fuglum himinsins og því
færri sem tegundimar verða því fátæklegri
verður menning mannsins.
Trausti Baldursson, líffræðingur, er starfsmaður Nátt-
úruverndar ríkisins og Ólafur Einarsson, liffræðingur,
er starfsmaður Náttúrufræðistofnunar (slands og for-
maður Fuglaverndarfélags íslands.
RAMSARSVÆÐI A
EFTIR GÍSLA MÁ GÍSLASON
Ramsar - Alþjóðlegur samningur um votlendi sem hefur
alþjóðlegt gildi; einkum fyrir fuglalíf,
AMSARSAMNINGURINN
var samþykktur 2. febrúar 1971
í Ramsar, lítilli íranskri borg
næiri Kaspíahafinu. Hann er
fyrsti alþjóðlegi náttúruvernd-
arsamningurinn sem tekur til
búsvæðaverndar og er jafn-
framt sá fyrsti sem Island gerð-
ist aðili að.
Alþingi íslendinga samþykkti þingsálykt-
unartillögu 4. maí 1977 um aðild að samn-
ingnum. Mývatn og Laxá í S-Þingeyjarsýslu
voru tilnefnd sem Ramsarsvæði 2. desember
sama ár og tók samningurinn gildi 2. apríl
1978.
Þegar líða tók á 7. áratuginn gerðu margir
sér grein f.yrir að votlendi hrakaði stöðugt i
öllum heiminum. Tæknivæðing, sérstaklega
um miðbik aldarinnar, leiddi til þess að hægt
var að raska eða eyðileggja votlendi á
skömmum tíma. Stór hluti mýra á láglendi
var þurrkaður upp á nokkrum áratugum.
Markmiðið með því var að auka framleiðslu-
getu landbúnaðarins til muna. Þetta gerðist
einnig í öðrum löndum jafnframt því sem
frárennsli frá byggð og atvinnustarfsemi
mengaði vötn, ár og fjörur. Fræðimenn og
aðrir gerðu sér grein fyrir að verið var að
eyða mikilvægum varpstöðum fugla og við-
komustöðum farfugla.
Starfsmenn Alþjóðasáttmálans um nátt-
úru og náttúruauðlindir (IUCN), sem Island
er aðili að, og margir vísindamenn unnu að
gerð Ramsarsamningsins árum saman til að
sporna við þessari þróun. Ramsarsamning-
urinn felur í sér þjóðréttarlegar skuldbind-
ingar og svæðin sem eru tilnefnd á Ramsar-
skrána njóta vissrar alþjóðlegrar verndar.
Ramsarskráin er skrá yfir votlendi sem að-
ildarríkin hafa tilnefnt og verða þau að upp-
fylla ákveðin skilyrði. Þannig er aðeins hægt
að setja á skrána svæði sem eru alþjóðlega
mikilvæg vegna vistfræði þeirra, dýralífs,
grasafræði, vatnalíffræði eða vatnafræði.
Aðildarríki verða að senda skýrslu um
ástand þessara svæða til Ramsarskrifstof-
unnar fyrir ráðstefnur aðildarríkjanna, sem
eru á þriggja ára fresti. Ráðstefnurnai- taka
síðan ákvarðanir um hvort nauðsynlegt sé að
vakta þessi svæði sérstaklega, sé þeim ógnað
af mannlegum umsvifum.
Skuldbindingar aðildamkja felast í því að
taka tillit til alþjóðlegrar ábyrgðar varðandi
vernd, meðferð og skynsamlega nýtingu vot-
lenda. Aðildarríki þurfa að móta stefnu um
vernd og nýtingu þeirra og jafnframt að
breyta ekki vistfræðilegum eiginleikum vot-
lenda á Ramsarskánni. Ef vistfræðilegum
eiginleikum votlenda á skránni er breytt
verður að skrá annað eins svæði eða annað
jafnmikilvægt svæði. Auk þess eiga stjórn-
völd að stuðla að rannsóknum á votlendum
og fræða almenning um eðli þeirra.
Mývatn og Laxá
Mývatn og Laxá urðu fyrstu íslensku vot-
lendin á Ramsarskránni. Mývatn og Laxá
höfðu þá nýlega verið vernduð með sérstök-
um lögum og uppfylltu öll skilyrði sem al-
þjóðlega mikilvæg votlendi. Hvergi á norður-
hveli jarðar er fjölbreyttara vatnafuglalíf og
hvergi er viðkoma anda meiri. Mývatn er
frjósamasta vatn sem finnst á jafn norðlægri
breiddargráðu. í Mývatni og Laxá er ein-
stakt lífríki, sem ekki á sér neinn líka. Stór
hluti anda sem hafa vetrardvöl á Bret-
landseyjum og í V-Evrópu er upprunninn á
Mývatni. Við Mývatn og Laxá verpa einnig
tvær amerískar andartegundir, straumönd
og húsönd, sem ekki finnast annars stað- ►
ÍSLANDI
MARGÆSIR á fiugi. Ein af aðalástæðum þess
að Grunnafjörður var gerður að Ramsarsvæði
er að umferðarfuglar á leið til varpsvæða á
heimskautasvæðum hafa þar viðkomu.
NÝGRAFiNN skurður. Brattir bakkar valda i
miklu rofi, en jarðvegurinn berst síðan í leys-
ingum út í vötn og tjarnir og spillir Iffríki , *
þeirra. Framræslan mun smám saman valda
rýrnun á gróðurfari þegar næringarefnin
skolast af mýrinni út í skurðinn og fuglar
eins og óðinshanar, jaðrakanar og lóuþræiar
hverfa úr mýrinni.
i
L
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JANÚAR 1998 1 5