Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1998, Page 4

_____________________________________________________________H-
HUGLEIÐINGAR UM KENNINGAR SIGVALDA HJÁLMARSSONAR - FYRRI HLUTI -
✓
„SKIPI ÞINU ER EKKI
ÆTLAÐ AÐ LENDA"
EFTIR HARALD ÓLAFSSON
Hvert er inntak hugmynd Sigvalda Hjálmarssonar og
hverju velti hann öðru fremur fyrir sér? 1 greininni er
einvörðungu stuðst við bækur hans, einkum þær sem
beinlínis fjalla um hugrækt, dulfræði og jóga. Sigvaldi
segir: „Það er aðeins einn leyndardómur í dag: hið
innra í manninum sjálfum. Og ef nútímamaðurinn á
einhvern guð7 þá er hann þar."
i
Dirfska er það af manni sem
ekki hefur starfað í Guð-
spekifélaginu að ætla sér að
ræða um verk og kenningar
Sigvalda Hjálmarssonar,
fyrrum forseta Guðspekifé-
lagsins. Eitt hef ég mér þó
til málsbóta: Ég starfaði um
þriggja ára skeið við hlið Sigvalda og eftir að
við héldum hvor í sína áttina slitnaði þó
aldrei þráðurinn, og þegar við hittumst var
eins og við værum í miðju samtali þó að ann-
ar hefði kannski um ár og mánuði dvalist á
Indlandi og hinn einhvers staðar í Evrópu.
Þar með er ekki sagt að allar viðræður
okkar hafi verið um þau áhugamál hans sem
ollu þvi að hann varð 35 ára að aldri forseti
Guðspekifélagsins. Þau mál bar þó oft á
góma, en oftast í sambandi við trúarbrögð
yfírleitt, en þau voru okkar sameiginlega
áhugamál. En Sigvaldi lét sér fátt óviðkom-
andi og hafði skoðanir á mönnum og málefn-
um og var ófeiminn við að segja þær. Fáa
menn hef ég þekkt sem hirtu minna um bæj-
arslúður en Sigvaldi, og aldrei heyrði ég
hann segja kjaftasögur eða taka undir þegar
samstarfsmenn hans í gáska og af örlítilli ill-
kvitni létu gamminn geisa um ávirðingar ná-
ungans, þær sem oft var lítill fótur fyrir. Ég
held að Sigvaldi hafí tekið því af þeirri var-
færni sem felst í orðum Stephans G.
„Hálfsannleikur oftast er óhrekjandi lygi.“
Ég kynntist Sigvalda Hjálmarssyni þegar
ég í ársbyrjun 1958 hóf störf á Alþýðublað-
inu. Hann var fréttastjóri blaðsins og
óreyndur fréttamaður sótti til hans ráð og
leiðbeiningar. Ég vissi að þessi svipmikli og
snöfurlegi maður með snyrtilegt skeggið og
glaðbeitt viðmót var forseti Guðspekifélags-
ins og þar af leiðandi hlaut að vera hægt að
fræðast af honum um sitt af hverju sem
mann langaði til að vita um sjálfíð, jóga og
meistarana í Tíbet.
Ekki stóð á því að Sigvaldi fræddi mig, og
hvem þann sem eftir leitaði, um félagið sitt,
hugsjónir guðspekinga og leit þeirra að
sannindum um mannskepnuna og veröldina
alla. Oft hlaut ég að dást að því hve hiklaust
og allt að því hversdagslega Sigvaldi ræddi
um margt það sem okkur áheyrendum var
lítt skiljanlegt og við höfðum ekki forsendur
til að skilja. Síðar varð mér ljóst að hann
ræddi ekki um margt það sem honum var
mjög mikils virði, og oft mun hann hafa
sleppt að nefna ýmislegt sem hann taldi geta
valdið misskilningi þeirra sem ekki þekktu
hugtök og tilvísanir sem fróðir menn nota
þegar þeir fjalla um dýpri rök austrænna
dulfræða.
Viðræður okkar utan hins daglega amst-
urs voru gjaman um trúarbrögð og heim-
speki almennt, og ekki fremur um indversk
eða austræn viðhorf en þau sem kölluð eru
vestræn. Mér varð fljótt ljóst að hér fór mað-
ur sem um margt var óvenjulegur, örlítið
framandi og ekki allur á yfírborðinu. Þó hef
ég fáum kynnst sem voru hversdagslegri en
Sigvaldi. Hann var hversdagslegur í þeirri
merkingu orðsins, að hann var ákaflega lif-
andi þátttakandi í öllu því sem fólk var dag-
lega að bjástra við. Hann horfði vissulega á
marga hluti öðrum augum en flestir, en
mannúð hans og meðlíðan með öllu lifandi
var slík að hann lifði hversdaginn til fulls.
Hann var jafnaðarmaður, fremur af eðli en
yfirvegun, fræðari af velvilja, og skáld af því
að hann gat ekld sagt hið ósegjanlega á ann-
an hátt.
Arin 1958-1960 voru mikil umbrotaár á
Alþýðublaðinu. Alþýðuflokkurinn átti
blaðið og reksturinn gekk upp og nið-
ur. Flokkurinn var í þremur ríkisstjómum á
þessum tíma. Blaðinu var breytt í nýtt og
fjörugra form og það var gaman að vinna við
að fylgjast með hinni félagslegu og stjóm-
málalegu gerjun sem átti sér stað um þær
mundir. Sigvaldi var vissulega Alþýðuflokks-
maður en hann var ófeiminn við að gagnrýna
eigin flokk ef hann taldi þess þurfa. Hann
átti aldrei erfitt með að taka afstöðu.
En mitt í umræðum um útfærslu landhelg-
innar, afnám gjaldeyrishafta, eða drauga-
gang á Skaga sagði Sigvaldi stundum upp úr
þuiru að hann ætti ekkert að vera að velta
þessu fyrir sér, hann væri hvort eð er rétt
ófarinn til Indlands. Við grínuðumst með
þetta og hann hló með okkur að þessari Ind-
landsför. Undir niðri vissum við þó, vinnufé-
lagamir, að hann væri vís með að fara einn
góðan veðurdag til Indlands.
Rúmlega fertugur tók hann sig upp með
fjölskyldu sinni og sigldi til Indlands eins og
ekkert hefði í skorist. Og skrifaði bók um
Indland sem er ómetanleg heimild um hug-
myndir hans, þekkingu og afstöðu til heims-
ins.
Ég ætla nú að reyna að rekja örfáa þætti í
hugsun Sigvalda eins og hún birtist í ritum
hans. Bækur hans fjalla flestar um fræði
sem guðspekingar og dulhyggjufólk fæst við.
Margt er í þeim ritum mér harla torskilið, og
spurningar mínar fleiri en svörin. Kynni mín
af Sigvalda veita mér kjark til þess að rifja
nokkra kafla úr bókum hans og leitast síðan
við að draga fram það sem mér finnst þar
áhugaverðast. Ekkert mundi Sigvaldi fyrir-
gefa af meiri alúð en fávisku, en ég er
hræddur um að hann hleypti í brúnirnar ef
hann merkti óheiðarleika í fari manna eða
máli.
Hvert er þá að mínu mati inntak hug-
mynda Sigvalda Hjálmarssonar? Hverjar er
þær meginkenningar sem hann aðhylltist?
SIGVALDI Hjálmarsson. Hann bendir á þann
einfalda sannleika að. ekki sé mögulegt að
manneskja geti upplifað það sem kallað er
æðra vitundarstig meðan hún getur ekki al-
mennilega upplifað það vitundarstig sem
hún er á núna. Þjálfun hugans er forsenda
vandaðs lífernis í þeirri merkingu að iðkand-
anum er eðlilegt að hugsa vel.
Hverju velti hann öðru fremur fyrir sér? í
þessu rabbi styðst ég einvörðungu við bækur
hans, einkum þær sem beinlínis fjalla um
hugrækt, dulfræði og jóga. En því hef ég
rifjað upp í örfáum orðum persónuleg kynni
okkar, að þau hafa gefið mér allt aðra sýn á
manninn Sigvalda Hjálmarsson en hefði ég
einvörðungu lesið ritverk hans. Ég er viss að
um að margt hefði ég skilið á annan hátt
hefði ég ekki þekkt Sigvalda og rætt við
hann um margt af því sem hann fjallar um í
bókum sínum. En einkum hefði ég vafalaust
fengið allt aðra mynd af persónunni hefði ég
ekki þekkt hann. Stíll Sigvalda er stundum
hnökróttur, og rithátturinn á það til að vera
tilgerðarlegur. En hefði það borist í tal hefði
hann sagt: Þetta er minn stfll, minn rithátt-
ur. Og það var auðvitað alveg rétt. Þegar ég
les texta hans nú fínnst mér einmitt þetta
vera sá Sigvaldi sem ég þekkti, og mér finnst
ég heyra rödd hans í stílnum og orðavalinu.
Sigvaldi gaf mér nær allar bækur sínar,
en ég fékk aðeins eitt bréf frá honum.
Það er örstutt, en samt furðulega efnis-
mikið. Hann bendir þar á nokkra staði í bók-
um sínum sem hann segir svara einhverju
sem ég var að spyrja hann um, og hann benti
líka á kafla sem hann sagði að segðu kannski
meira en virðast mætti í fljótu bragði. Þetta
stutta bréf hefur hjálpað mér að meta verk
Sigvalda.
I fyrstu málsgreininni í fyrstu bók Sig-
valda, Eins og opinn gluggi (1968) er vitnað í
Hávamál Indíalands, Bhagavad Gita, þar
sem Krishna eru lögð í munn þessi orð: „Ég
segi menn boðna og velkomna hvern veg sem
þeir nálgast mig, af því vegimir sem þeir
velja er þeir koma hvaðanæva eru mínir veg-
ir“ (Hávamál Indíalands, þýðandi Sigurður
Kristófer Pétursson, 1978:57). Jafnframt því
að Sigvaldi segir þetta vera dæmi um víðsýni
Indverja, eða réttara sagt, indverskra spek-
inga, þá varar hann við að túlka þessa setn-
ingu svo að öll trúarbrögð séu sama tóbakið
þegar allt kemur til alls. Hins vegar sé hægt
að halda því fram að öll trúarbrögð eigi eitt-
hvað sameiginlegt.
Strax í þessum fyrsta pistli kemur fram
kjarninn í hugsun Sigvalda, hugsun sem
gengur eins og rauður þráður gegnum verk
hans. Eftir að hafa rakið hvernig „nútíma-
maðurinn" (hugtakið nútímamaður er að vísu
nokkuð óljóst) er ekki trúlaus heldur trúar-
bragðalaus, og lifír þar af leiðandi í ákaflega
smáum heimi, án leyndardóma, segir hann:
Himininn er ekki lengur himnaríki, iður
jarðar ekki lengur víti. Maðurinn hefur farið
út í geiminn þar sem er ekkert upp og ekkert
niður og engin átt. Það er aðeins einn leynd-
ardómur í dag: hið innra í manninum sjálf-
um. Og ef nútímamaðurinn á einhvern guð,
þá er hann þar (1968:12).
Hann rekur síðan hvernig hinn nýi heim-
ur manna er heimur vísinda og hvernig
hugsunarhátturinn muni í framtíðinni
mótast æ meir af vísindum. Og hann spyr:
„Er þessi vísindalegi hugsunarháttur ger-
samlega sneyddur andlegleika? Hafa vís-
indalega hugsandi menn litla andlega mögu-
leika? Getur ekki Krishna sagt að þeirra
vegur liggi líka til hans?“ Hann vitnar í þau
ummæli Max Plancks, að sá guðdómur sem
hinn trúaði maður reyni að nálgast með því
að gera sér af honum hugræna mynd, sé
sama eðlis og mátturinn að baki náttúrulög-
málunum sem vísindamaðurinn fær vissa
þekkingu um (1968:15).
Sigvaldi heldur svo áfram:
Alheimsregla vísindanna má skoðast hinn
sami grundvallar veruleiki og guð trúar-
bragðanna. Og vísindin treysta þessum
„guði“ sínum. Ef vísindamaðurinn ekki
reiddi sig á alheimsregluna gæti hann ekki
treyst því að sama tilraun gæfí sömu niður-
stöðu í dag og á morgun. Traust hans á því
að það ríki regla í tilverunni gerir honum
fært að reiða sig á lögmál náttúrunnar. Ann-
ars þýddi ekki að tala um lögmál náttúrunn-
ar. Annars þýddi ekki að tala um lögmál og
engin visindi væru til. En hann nálgast ekki
þennan „guð“ sinn með tilfinningum í til-
beiðslu, heldur með skilningshæfíleikanum í
hugarstarfi. Sá einn er munurinn (sama rit).
Hann bendir á að hægt sé að nota mis-
munandi hugtök um sama veruleika, eins og
komi mjög skýrt fram í austrænni heim-
speki. Það eru ekki hugmyndirnar, hugtökin,
sem mestu máli skipta heldur veruleikinn
sem á bak við liggur, sannleikurinn. Það er
hægt að nálgast sannleikann eftir gagnstæð-
um leiðum. Hann spyr: „Er einhver von um
að vísindin geti orðið með tímanum andleg
leið á svipaðan hátt og trúarbrögðin hafa
jafnan verið?“ (1968:18).
Sigvaldi ræðir svo um hvernig háttað sé
því sem hann kallar „esóterísk fræði“ trúar-
bragðanna. „... en þau lúta að því að upplifa
guðdóminn eða veruleikann beint, að því er
sagt er, í stað þess að búa til um hann kenni-
setningar eða kenningar“ (sama rit). Það er
þó aldrei um neinar endanlegar niðurstöður
að ræða, hvorki í vísindum né dulfræðum.
Vísindalegur sannleikur er að vita það sem
er sannast og réttast um tiltekin viðfangs-
efni. Dulfræðin leita hins sanna, en þau eru
ekki endanleg fremur en vísindin.
Sigvaldi lýkur þessu inngangserindi sínu
með þessum orðum:
En ég hygg að ef mér leyfist að gizka á
hvað helzt muni innan tíðar verða kallað leið
nútímans þá séu það esóterísk fræði eða
mystík sem reist er á vísindalegum hugsun-
arhætti og mjög beinni og umbúðalausri lífs-
afstöðu, að lifa sterkt og eðlilega (1968:23).
Þetta er að mínum dómi inntak þess sem
Sigvaldi er að fjalla um í verkum sínum.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. FEBRÚAR 1998