Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1998, Síða 10
,»UWO««” „v,1»"* •"■"
« »-»«- ** r* "
lemur fyrif un08 08
, >__j ,
HApar,
wr}ML
Qmaklega hefur gle/mskan fallið á nafn Sigrúnar
Magnúsdóttur, sem var í heilan aldarf|órðung hin
ókrýnda drottning óperettunnar á Islandi. Er hvort
tveggja að gagnrýnendur hlóðu á hana lofi og eins
hitt að vinsældir hennar voru með afbrigðum. Segja má
að hátindinum hafi hún náð með söng sínum og leik
í Nitouche 1941, sem flutt var oftar en nokkur annar
söngleikur, 71 sinni að meðtöldum sýningum á Akureyri,
Húsavík og Blönduósi.
ÞAÐ þótti ætíð merkisviðburður í
menningarlífi íslendinga á fyrrí
hluta aldarinnar þegar óperetta
var sett á svið. Haraldur Björns-
son, hinn kunni leikari og leik-
stjóri, getur þess í leikskrá er
fyrsta og eina íslenska óperettan í
Alögum var frumsýnd árið 1944, að
hann hefði boðið Leikfélagi Reykjavíkur óper-
ettu til sýningar árið 1929 en ekki hafi verið
hægt að sýna hana vegna vöntunar á samæfðri
hljómsveit. Pað var ekki fyrr en tveimur árum
síðar að hægt var að hrinda þessari hugmynd í
framkvæmd, er fyrsta óperettan „Lagleg stúlka
gefins“ var á svið sett hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur. Eitt af aðalhlutverkunum í þeirri sýningu lék
Sigrún Magnúsdóttir sem var á hátindi frægðar
sinnar kölluð drottning óperettunnar á Islandi
og hin eina sanna söngleikjastjama Islendinga.
Til marks um það þá söng Sigrún Magnúsdóttir
aðalhlutverk í öllum óperettum sem settar voru
hér á svið utan einnar en þær voru auk Lagleg
stúlka gefins:
Systirin frá Prag 1937 (ópera), Meyjarskemm-
an 1938, Bláa kápan 1938, 1948 og 1949, Bros-
andi land 1940, Nitouche 1941 og 1954, í álögum
1944, og Leðurblakan 1952. Oftast mun hún hafa
sungið aðalhlutverkið í Nitouche eða á 105 sýn-
ingum.
Ennfremur kom Sigrún fram í fjölmörgum
revíum og leikritum þar sem sönghæfileikar
hennar fengu notið sín, en alls mun hún hafa
leikið um 70 hlutverk á leikferli sínum. Sigrún
Magnúsdóttir fæddist á Ísafírði 24. nóvember
1904, foreldrar hennar voru Helga Tómasdóttir
og Magnús Ólafsson prentari og tóku þau bæði
þátt í leiklistarstarfsemi á ísafirði í þrjá áratugi
svo ekki átti hún langt að sækja leiklistaráhug-
ann. Jónas Tómasson hinn kunni tónlistarfröm-
uður á ísafirði var móðurbróðir Sigrúnar og afi
hennar, Tómas Jónsson bóndi á Hróarsstöðum í
Fnjóskadal, skrifaði nokkur leikrit sem voru
leikin á Akureyri og víðar. Árið 1925 kom Sigrún
fyrst fram á leiksviði og var það í Happinu eftir
Pál J. Árdal. Leikið var á ísafirði og í það skipti
lék Helga móðir hennar í síðasta sinn og dóttirin
tók við. Næstu árin lék Sigrún á ísafirði, m.a. í
Lénharði fógeta og Galdra-Lofti undir leikstjóm
Haraldar Björnssonar, en það var einmitt hann
sem hvatti Sigrúnu til að fara utan til frekara
náms í leiklist og gekk hún á skóla Konunglega
leikhússins í Kaupmannahöfn með 2.000 kr.
styrk frá Alþingi upp á vasann. I viðtali við
Morgunblaðið 10. október 1930, þá nýkominn frá
námi, sagði hún m.a.: „í tvö ár hefi ég stundað
nám við Konunglega leikhúsið í Kaupmannahöfn
eins og þau Haraldur Bjömsson og Anna Borg.
Lagði ég aðallega stund á gleðileika, því þeir
falla mér best.“
Fyrsta hlutverk Sigrúnar eftir að hún kom
heim var með Leikfélagi Reykjavíkur árið
1930 í gamansöngleiknum Þremur skálk-
um, en fyrsta veigamikla sönghlutverk sitt
fékk Sigrún þegar óperettan „Lagleg stúlka gef-
ins“ eftir Peter Comelius var frumsýnd skömmu
fyrir áramótin 1931. Leikur þessi sem af flestum
var kallaður óperetta eða revíuóperetta var í
þremur þáttum og hið mesta léttmeti að efni en
bráðfjömgur og fyndinn og var troðfullt á allar
sýningar. Höfundar íslenska textans vom þeir
Emil Thoroddsen og Tómas Guðmundsson.
Leikstjóri var Haraldur Bjömsson og stjómandi
hljómsveitar var Bjami Þórðarson. Hlaut þessi
uppfærsla á fyrstu óperettu hérlendis hina bestu
dóma gagnrýnenda. Morgunblaðið 3. janúar
1932: „Bestur var leikur þeirra Friðfinns Guð-
jónssonar, Brynjólfs Jóhannessonar og Sigrúnar
Magnúsdóttur og er ekki of mikið sagt að þeim
hafi sjaldan eða aldrei tekist betur, sérstaklega
nær Sigrún sér vel niðri í hlutverkinu.“ Gagn-
rýnandi Morgunblaðsins lauk orðum sínum á
þessa leið: „Ef menn vilja fá góða og fjörlega
skemmtun eitt kvöld, þá er óhætt að visa þeim í
leikhúsið til að sjá Laglega stúlku gefins.“ Sér-
staklega var þess getið að mikill kostnaður hefði
verið við sýninguna og var þar átt við hlut hljóm-
sveitar og dansara. Þegar sýningum á Laglegu
stúlkunni lauk eftir um 20 sýningar tók við hvert
hlutverkið af öðm hjá Sigrúnu. Nokkur bið varð
á því að hún tækist á við veigamikið sönghlut-
verk og komu þar veikindi er hún átti við að
stríða nokkuð við sögu en um tíma starfaði hún
við leiklist á ísafirði og einnig starfaði hún með
Leikfélagi Akureyrar veturinn 1933-1934. Söng-
ferill hennar hófst fyrir alvöru árið 1937 þegar
fyrsta óperan var sviðsett á íslandi, Die
Schwestem von Prag eftir Wenzel Muller, sem í
íslenskri þýðingu Bjöms Franzsonar hlaut nafn-
ið Systirin frá Prag. Þar söng Sigrún aðalhlut-
verkið á móti Pétri Á. Jónssyni ópemsöngvara
sem þá var nýfluttur heim eftir glæstan söngfer-
il erlendis.
Aðaldriffjöðrin að uppsetningu óperann-
ar var dr. Franz Mixa með góðum
stuðningi frá Tónlistarfélaginu og
Hljómsveit Reykjavíkur. Sýningin var
talin einn merkasti viðburður í sögu íslenskrar
tónlistar fram til þess dags. En hvers vegna
skyldi Systirin frá Prag hafa orðið fyrir valinu?
Því svaraði dr. Franz Mixa í ítarlegu viðtali við
Morgunblaðið í febrúar 1937: „Já, hvers vegna
ekki einmitt Systirin frá Prag, þessi létta og
skemmtilega ópera hefir alla þá kosti sem við
gátum hugsað okkur: Létt dillandi músík, fjör-
ugur gangur, sólskin og sumar.“ Mörgum áram
síðar var deilt um það hvort heldur ætti að telja
Systurina frá Prag í flokki með óperam eða
óperettum. Þegar sænskir óperasöngvarar
sýndu árið 1950 Brúðkaup Fígarós í Þjóðleik-
húsinu, sem þá var nýtekið til starfa, var þess
getið að þar væri um að ræða fyrstu óperaupp-
færslu á íslandi. í viðamikilli leikskrá sem var
gefin út með Systurinni er hún sögð vera ópera
og var fjallað um verkið sem ópera í fréttum
dagblaðanna. En þess skal getið að í Tímariti
Tónlistarfélagsins frá 1940 er Systirin frá Prag
kölluð óperetta.
Sannleikurinn er víst sá að oft er erfitt að
greina mörkin á milli óperu og óperettu Það sem
sérstaklega auðkennir óperettuna er að þar
skiptast á tal og söngur og hún er öll léttari á
fæti en jafnvel gamanóperur. Systirin frá Prag
hefur einmitt verið flokkuð sem gamanópera og
var sú vinsælasta af þeim liðlega 200 óperam og
óperettum sem austurríska tónskáldið Wenzel
Muller samdi. Hann mun vera flestum gleymdur
í tónlistarheiminum í dag.
Umsagnir blaða um hina fyrstu óperusýningu
á Islandi vora blendnar, flytjendum var að vísu
hælt fyrir hugrekkið að takast á við verkefni af
þessari stærðargráðu, hins vegar þótti nokkuð á
það skorta að einstaka söngvarar hefðu vald á
hlutverkum sínum. Pétur Á. Jónsson ópera-
söngvari fékk hina bestu dóma og var talið að
Reykvíkingar hefðu aldrei séð Pétur betur í ess-
inu sínu. Ennfremur hlaut Sigrún Magnúsdóttir
góða gagnrýni. Þjóðviljinn 2. apríl 1937: „Það
leynir sér ekki að Sigrún Magnúsdóttir hefir
lært leiklist og auk þess hefir hún vel æfða og
hljómmikla rödd. Sigrún gæti sýnt sig hvar sem
er.“ Morgunblaðið 2. apríl 1937: „Af kvenfólkinu
hafði Sigrún Magnúsdóttir mesta hlutverkið
með höndum. Hún hefir mikinn og bjartan sópr-
an, beitir honum vel og leikur hennar er fjörleg-
ur og skemmtilegur." í niðurlagi gagnrýninnar
segir: „Þessi fyrsta óperasýning hefir að öllu at-
huguðu tekist stórum betur en við hefði mátt bú-
ast, og það má treysta dugnaði þeirra manna
SIGRÚN Magnúsdóttir og Lárus Pálsson. 1945.
Ljósm. Amþrúður Aspelund
sem að henni standa, til þess að halda dyggilega
áfram á hinni sömu braut.“ Sýningum á Systur-
inni frá Prag lauk eftir sjöundu sýningu. Þær
höfðu verið stopular því skæð inflúensa geisaði í
Reykjavík á sama tíma. Ekki var gerð önnur til-
raun til að setja á svið óperu á Islandi með ís-
lenskum flytjendum fyrr en 1951. Nú tók við
tímabil óperettuflutnings og næstu árin var sett
á svið í Iðnó a.m.k. ein óperetta árlega á vegum
Tónlistarfélagsins og Leikfélags Reykjavíkur.
Næst í röðinni af þeim óperettum er Sigrún
Magnúsdóttir söng í var Bláa kápan eftir þá
Walter og Willy Kollo.
Bláa kápan naut mikilla vinsælda í Reykja-
vík og fékk frábæra dóma, hún var fyrsta
óperettan sem farið var með í sýningar-
ferðalag út á landsbyggðina. Þótti það
mikið nýmæli og var þess vænst að það mætti
verða til uppörvunar og blessunar íslensku tón-
listarlífi. I vikublaðinu Degi á Akureyri er 9. júní
1938 umsögn um sýninguna, þar segir m.a.:
„Eitt hljóta allir að vera sammála um: Bláa káp-
an er glæsilegasta leiksýning sem fram hefir far-
ið á Akureyri, með helstu hlutverk í þessari upp-
færslu fara þau Pétur Jónsson og Sigrún Magn-
úsdóttir. Sigrún kann prýðisvel við sig á leiksvið-
inu þar er hún heima hjá sér, leikhúsgestir
kunna og ágætlega við Sigrúnu og er þá allt í
lagi. Það er ekki hægt að hugsa sér óþvingaðri
leik en hennar.“
Sýningar á Bláu kápunni urðu 31 í Reykjavik,
á Akureyri, Húsavík og Sauðárkróki og þóttu
takast mjög vel. En það var Pétur Jónsson sem
hlaut mesta lofið, hann bar höfuð og herðar yfir
alla hvað varðaði myndugleik raddarinnar og
meðferð. Næsta óperetta í röðinni var Meyjar-
skemman sem var sett upp í vetrarbyrjun sama
ár. Áður hafði þessi vinsæla óperetta með tónlist
eftir Franz Schubert verið sett á svið 1934, en nú
var hún sett á svið með alveg nýjum blæ, frískari
gamla*
og leikhúslegri. Enn á ný voru það þau Pétur
Jónsson óperasöngvari og Sigrún Magnúsdótt-
ir sem báru sýninguna uppi og gengu sýningar
fyrir fullu húsi langt fram á næsta ár. Hinn 1.
mars 1939 var haldin sérstök hátíðarsýning til
heiðurs Pétri Jónssyni en þá var búið að sýna
óperettuna 50 sinnum í striklotu. Var þar með
búið að setja nýtt aðsóknarmet þvl áður hafði
aðeins eitt leikrit, Maður og kona, verið sýnt 43
sinnum á sama leikári.
OPERETTUDROTTNINGIN
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. FEBRÚAR 1998