Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1998, Blaðsíða 19

SMASOGUR
SEM SPEGLA
HIÐ ÓSAGÐA
Finnskar bókmenntir verða á dagskrá á bókakynningu í
umsjón finnska sendikennarans Eeros Suvilehtos og
bókasafns Norræna hússins í dag kl. 16. JOHANN
HJALMARSSON hitti Raija Siekkinen rithöfund sem tal-
ar um bækur sínar og les upp, en annar finnskur gest-
ur, Liisi Huhtala, prófessor í bókmenntum við háskólann
í Oulu, fjallar um bókaútgáfuna í Finnlandi á liðnu ári.
✓
IKYNNINGU frá Norræna húsinu segir
um smásögur Raija Siekkinen (f. 1953):
„Dregin er upp óvægin en um leið til-
finninganæm mynd með persónulegum
táknum af einmanaleika og því að vera
útundan eða atvikum úr bernsku sem
virðast skipta litlu máli. Pað hefur verið
talað um að Raija Siekkinen sé rithöf-
undur, er hefur farið á ystu nöf við að skrifa
það sem aldrei er sagt.“
Því miður erum við ekki nógu vel að okkur í
fínnskum samtímabókmenntum. Pað er því
bætt úr brýnni þörf að fá að kynnast fínnskum
höfundi sem kallaður er meistari smásagna-
gerðar, gagnrýnendur hafa talið til þeirra
helstu sem nú rita á fínnsku.
Þegar ég hitti Raiju Siekkinen í Norræna
húsinu nýkomna úr flugvélinni til íslands segist
hún vera að skrifa skáldsögu en frá henni hafa
komið tvær skáldsögur, sjö smásagnasöfn og
fjórar barnabækur síðan 1978. Talið berst í
fyrstu að barnabókunum sem flestar eru með
rómuðum myndskreytingum Hannu Taina og
sem hún hefur fengið mikið lof fyrir. Siekkinen
segir að skemmtilegast sé að skrifa barnabæk-
ur. Hún segist skrifa um einsemd, ást, dauða og
siðferði. I barnabókunum sé líka vandi manns-
ins, tilvistarvandinn sem hún fjalh einatt um. I
bamabókunum sé þó náttúran meira áberandi.
Hún er minnt á það að gagnrýnandi einn
notaði orðið smámyndasmiður eða eitthvað í þá
áttina um hana. „Ég byrja smátt,“ segir Si-
ekkinen, „en það vex smám saman, stækkar.
Ég get skrifað um tilfinningar sem virðast lítU-
fjörlegar, jafnvel heimskulegar en þær eru
engu að síður fyrir hendi."
Persónurnar í bókum þínum eru yfirleitt
óþekktar, nafnlausar?
„Best er að segja frá án þess að nota nöfn.
Ég verð þó að sýna að það er maður eða kona
sem ég er að segja frá, en það er erfítt að
greina sundur kynin í fínnsku. Smásögur mín-
ar þarf að lesa vandlega, nákvæmlega. Það er
auðveldara að lesa skáldsögur vegna þess að
meira gerist í þeim.“
Kannski léttara að skrifa þær líka?
„Ég held að það sé léttara að skrifa skáld-
sögur. Maður getur verið ár að því eða lengur,
farið sér hægt. I smásögunum skiptir maður
sífellt um persónur og þarf að þekkja hverja og
eina vel. I skáldsögunum er meira öryggi,
meiri vissa.“
Komum aftur að tilvistarvandanum.
„í Grimmsævintýrum vakna margar spurn-
ingar um hið illa. Börn vilja að hið góða sigri og
maður rati heim. Sögurnar enda vel, en ég lít á
þær sem varnaðarorð, að því leyti eru þær sið-
ferðilegar.“
Barnabækur þínar enda þá líka vel, en hvað
um sérgrein þína smásögurnar?
„Þær enda yfirleitt ekki vel. Smásögurnar
eru skrifaðar með öðrum hætti. Maður verður
að vera raunsær í þeim. Þær geta bent á eitt-
hvað betra, einhverja leið fyrir manninn til að
breyta lífi sínu, en í þeim er enginn „happy
end“. Breyti maður sjálfum sér felast líka erf-
iðleikar í því.“
Ótti og óreiða
einkenna samtimann
Það hefur verið talað um ótta eða hræðslu í
sögum þínum?
„Já, það er angist í þeim. Ótti við aðra, það
sem hefur gerst og á eftir að gerast, hræðsla
við aðrar manneskjur."
„Hvernig lýsirðu ritstörfum þínum?
Morgunblaðið/Kristinn
RAIJA Siekkinen vill ekki eyðileggja sig sem rithöfund með því að verða fræg og rík.
„Hugmyndaflug, en líka reynsla.“
Það er gróteska í sögum þínum, óhugnaður,
til dæmis ísögunni þegar apaheilinn er étinn?
„Þessi saga gerist í Afríku. Hún segir frá
sölumanni sem er kominn þangað til að selja,
gera sölusamning. Hann verður að þóknast
gestgjöfum sínum og í því skyni éta heila úr lif-
andi apa. í sögunni birtist hræðsla mín við allt
sem menn gera til að selja eða nýta. Ég er þó
enginn kennari í verkum mínum, lesandinn
verður sjálfur að túlka þau. Ég vil bai’a sýna.
Fari maður að kenna og boða rís lesandinn
öndverður."
Má greina einhverja ákveðna fínnska hefð í
sögum þínum?
„Nei, Finnar eiga enga ákveðna smásagna-
hefð. Sögur mínar eru helst í anda Antons
Tsékovs. I bréfum Tsékovs sem ég hef lesið
eru leiðbeiningar um hvernig eigi að skrifa
smásögu. Margir halda að það sé létt verk að
skrifa smásögur, en mér finnst það erfitt, eitt
orð getur eyðilagt allt. í skáldsögum er meira
frelsi, þar mega vera aukaorð.“
Hvernig skilgreinirðu smásögu, er það
hægt?
„Smásagan er mitt á milli lausamáls og ljóðs,
en hún er ekki prósaljóð. I smásögunni er
spenna og ákefð.“
Hvers vegna gera sér erfítt fyrir þegar mað-
ur getur orðið ríkur á að skrifa skáldsögur í
anda Hpeghs og Gaarders og annarra metsölu-
höfunda og látið hampa sér á bókastefnum út
um allan heim?
„Ég vil ekki verða rík í þeim skilningi. Smá-
sagan er mitt hús, mitt heimili, þangað geng ég
inn og er heima. Það hentar mér vel. Kannski
gæti ég skrifað metsölubækur, en það vil ég
ekki, maður selur sál sína. Tímanum er illa
varið leggist maður í slíkt, þá gæti orðið erftitt
að snúa aftur til alvöru sagnagerðar.
Smásögur eiga erfitt uppdráttar í Finnlandi
eins og víðar, en smásagnahöfundar eru metnir
nái þeir árangri.“
Þú skrifar um óreiðu samtímans, fínnst þér
líf okkar ruglingslegt?
„Já, það fmnst mér. Einstaklingar finna fyr-
ir óöryggi, fólk er metið eftir nytsemi, hvaða
not megi hafa af því. Peningar eru dýrkaðir
með öðrum hætti en áður. Fyrstu fréttir
finnska sjónvarpsins eru um verðbréf, kaup og
sölu. Ég er húmanisti og afneita þessu, í sögum
mínum geri ég það óbeint því að afstaðan er
lesandans."
I samræðum um smásöguna, kosti hennar
og takmarkanir og hugsanlegan boðskap er
niðurstaðan sú að smásagan eigi fyrst og
fremst að vera listaverk. Innihald hennar og
form skýra aðrir en höfundurinn að mati Si-
ekkinens, en foi-mið er ekki gott án innihalds.
Sé smásagan list höfðar hún beint til fólks,
einkum tilfinningin, það sem kemur frá hjart-
anu, en sé hún eingöngu vitsmunaleg nær hún
ekki tilgangi sínum.
Um framtíðina og ritstörfín segir Raija Si-
ekkinen: „Maður getur ekki skipulagt framtíð-
ina, lífið er í aðalhlutverki og ákveður hvernig
næsta bók verður.“
Bækur hennar hafa hlotið fjölda verðlauna,
m.a. Bókmenntaverðlaun ríkisins 1984 og 1992,
Mika Waltari verðlaunin 1987 og Runebergs-
verðlaunin 1993 og verið þýdd á að minnsta
kosti níu tungumál, m.a. á japönsku.
KYNNGI EÐA KYRRSTAÐA?
TÖJVLIST
Sígildir diskar
TAVENER/BRITTEN
John Tavener: Thc Protecting Veil f. selló &
strengjasveit; Thrinos f. einleiksselló. Benjamin
Britten: 3. Sellósvíta Op. 87. Stcven Isserlis,
selló; Sinfóníuhljómsveit Lundúna u.stj.
Gennadis Rozhdestvenskys. Upptaka:
DDD, Bristol 4/1991 (einleiksverkin) og
Abbey Road hljóðverinu, London 4/1991.
Útgáfuár: 1992. Lengd: 74:08.
Verð (Skífan): 2.099 kr.
UNGT fólk með framtíð fyrir sér liggur ekki
allt í rappi og dynkjaskólpi. Sumt leitar á dýpri
mið, og þá ekki bara til gömlu meistaranna.
Hér á landi má að vísu slá fram hverju sem er,
meðan tónneyzla landsmanna liggur ókönnuð
hjá garði, en ef marka má reynslu hljómplötu-
héðna, virðast einkum koma upp þrjú nöfn,
þegar „alvarleg" tónlist er annars vegar: Arvo
Párt, Henryk Górecki og John Tavener.
Hvað eiga þessi tónskáld sameiginlegt sem
höfðar til ungmenna nú á dögum? Helzt hafa
menn nefnt heita trúarsannfæringu sem birtist
á einföldu, aðgengilegu tónmáli. Það er engu
líkara en að téðum höfundum hafi öðrum frem-
ur tekizt að mæta æ útbreiddari þörf fyrir ein-
faldleika, tilfinningadýpt - eða bara einskæra
hljómfegurð.
John Tavener (f. 1944) snerist til grísks rétt-
trúnaðar 1976, og mikill meirihluti hinna rúm-
lega 140 ópusa hans eru trúarleg kórverk. Hinn
áttþætti „Verndarhjúpur," kenndur við helgi-
sögn af Maríu mey frá Miklagarði 10. aldar, er
meðal fyrstu stæn-i verka Taveners án söngs,
en eftir sem áður mótað af mikilli trúartilfinn-
ingu, sem skiptist á milli lotningar og innlifunar
í sorg guðsmóður við krossinn. Thrinos, hinn
stutti harmsöngur aftast á diskinum fyrir und-
irleikslaust selló í minningu látins vinar, er
mótað af sömu hægferðugu innlifun; hvort
tveggja meistaravel leikið af sólistanum, sem
einnig fer á kostum í einleikssvítu Brittens, þó
að þar kveði við allt annan tón og eirðarminni.
Það er að sönnu erfítt að lýsa tónheimi Ta-
veners. Hvorki póstmódernismi, nýrómantík
né mínímalismi nær nema hluta. Urvinnsla í
hefðbundnum skilningi er engin, heldur er leit-
azt við að tjá heimsfeðmi guðsmóður, eða með
orðum höfundar, að „draga ljóðræna helgi-
mynd með hljómum í stað viðar“. Hætt er við
að hlustendur skiptist nokkuð í tvö horn - láti
annaðhvort sefjast af kynnginni eða pirrast af
kyrrstöðunni. Þó ætti flutningur varla að
standa í vegi þeirra er vilja gefa sig þessu af-
lukta astralplani á vald, því Rozhdestvensky,
LSO-strengirnir og Isserlis leggja sig fram af
einbeittri samúð, og nákvæm hljóðritunin skil-
ar öllu svo varla verður á betra kosið.
BONNEY
American songs. Bandarísk sönglög eftir
Previn, Copland, Barber og Argento. Barbara
Bonney sópran; André Previn, píanó; Sato
Knudsen, selló. Decca 455 511-2. Upptaka:
DDD, Boston 16.19.3. 1996. Útgáfuár: 1998.
Lengd: 76:06. Verð (Skífan): 2.099 kr.
EFTIR aðeins 13 ára hljómplötuferil hefur
bandaríska sópransöngkonan Barbara Bonney
þegar verið orðuð við hátt í hundrað diska;
jöfnum höndum í ljóðasöng og ljóðrænum óp-
eruhlutverkum eins og Súsönnu og Zerlínu í
Mozart. Við upphafstúlkun á forntónlist hefur
hún einnig fengizt, t.a.m. í samstarfi við
Drottningholm barokksveitina í Stokkhólmi,
auk þess að hafa sungið mikið með Anne Sofíe
von Otter, enda flugmælt á sænsku. Engu að
síður tókst Barböru einhvern veginn að
smokra sér fram hjá athygli manns, unz kom
að þessum diski á dögunum, þar sem söngkon-
an, eftir glæstan feril í Evrópu, tekur fyrh- am-
erísk ljóðasöngslög.
Ekki var sökum að spyrja: maður kolféll, og
það kylliflatur. Hvílík söngkona! Þeir er leggja
minna upp úr aflraunum di’amatísks óperu-
söngs en nálægð og fíngerðri tækni úrvals
ljóðasöngs hljóta flestir að standa á öndinni yfir
slíkri döggferski-i raddfegurð og gegnheilu
músíkalíteti. Þegar við bætist ómótstæðilega
látlaus tjáning, svo að engrar fyrirhafnar verð-
ur vart frekar en að verið væri að raula barna-
gælur heima í stofu, má gera sér í hugarlund
áhrifm af þessum fyrstu kynnum.
Bonney hefur valið smekklega úr bandai-ísk-
um söngvasjóði 20. aldar á diskinn, og væri of
langt mál að reifa í smáatriðum. Hinn snjalla
píanista og stjórnanda André Previn fékk hún
til að frumsemja sérkennilegan óð um forfóður
sinn Billy the Kid. Sönglög Coplands við ljóð
Emily Dickinsons verka enn tær og frumleg og
lögin sex eftir Dominick Ai-gento við texta frá
tímum Elísabetar I ekki síður, að ekki sé talað
um hina dúnmjúku Einsetumannssöngva
Samuels Barbers. Hugljúf lítil Vókalísa eftir
Previn fyrir sópran við selló- og píanóundirleik
rekur svo lestina.
Frábær frammistaða. Bandaríkjamenn gætu
hér hafa eignazt sína Elly Ameling.
RíkarSur Ö. Pólsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. FEBRÚAR 1998 1 9