Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1998, Blaðsíða 15

KRÝSUVÍK fyrir sunnan Kleif-
arvatn er magnþrunginn stað-
ur. Heitir hverir vella, gróður-
inn öðru vísi og lyktin engu lík.
Meira að segja er hljómkviða
náttúrunnar ekki sú sama og
annars staðar, hún er öðru
hvoru rofín af hvæsandi og
bullandi hverum. í myrkri er staðurinn enn
ógnarlegri en í dagsbirtu, þá rísa upp úr
myrkrinu klettaborgir sem helst líkjast tröll-
um sem bíða þess að leysast úr álögum og
hremma hvern þann sem vogar sér að ferðast
um þessar slóðir. A þessum stað gerði lista-
maðurinn Sveinn Björnsson sér vinnustofu og
málaði stórbrotnar myndir af landslaginu við
Kleifarvatn og fantasíum, hugarheimi sem
byggðist á huldufólki og andlitslausum sjó-
mönnum sem glímdu við þann gula. Hér segir
frá síðustu heimsókn sögumanns til vinar
síns.
Bifreið þýtur eftir Kiýsuvíkurvegi haust-
dag einn. Eg er á leið að hitta Svein Björns-
son sem dvelur í Krýsuvík. Tilefnið er að
kenna honum á tölvu sem listamanninum
hafði áskotnast. Hann vildi vera maður með
mönnum og tolla í tískunni, ritvélin gæti ekk-
ert nú tii dags miðað við það undratæki sem
tölvan er.
Þegar komið er að hverasvæðinu í Krýsu-
vík blasir við fagurblátt hús með hvítu þaki.
Ekki sérlega stórt um sig en með háu og
miklu risi sem á er stór suðurkvistur. Þaðan
má til suðurs sjá litlu kirkjuna í Krýsuvík og
gamlan kirkjugarð við hana.
Umhverfis húsið hans Sveins er afgirtur
garðskiki og er húsið í miðju hans. Aðkoman
að húsinu er eins og annað í Krýsuvík,
hrjóstrugt en mikilfenglegt. Gras og annar
gróður fær að spretta átölulaust og óhindrað.
Sjálfsagt myndi vel slegið gras vera stílbrot á
þessum stað, svo listamaðurinn lætur náttúr-
una hafa sinn gang. Framan við húsið eru
listaverk, útskornir trédrumbar og tilhöggv-
inn mikilúðlegur steinn þar sem stórkallalegt
andlit starir á aðkomumann. Þarna blasir
einnig við ofnsáta mikil um sig og sérkennileg
gerð úr gömlum ryðguðum pottofnum sem
staflað hefur verið upp á hvern annan.
Sveinn Björnsson húsráðandi í gamla ráðs-
mannshúsinu í Krýsuvík stendur í útidyrun-
um, brosandi út undir eyru eins og hann er
venjulega þegar hann hittir vini sína. Brúnn
og sællegur breiðir hann út faðminn og býður
gest að gera svo vel. Við göngum saman inn í
húsið. Eg tek eftir því að göngulagið hefur
breyst, hann stingur aðeins við. Eg spyr hann
um heilsufarið. Sveinn vill ekkert um það tala
og gerir lítið úr veikindum sínum. Hann sé
með einhvern smáseiðing í öðrum fætinum en
segir að það sé ekkert sem orð er á gerandi.
Sveinn ákveður að við byrjum á því að líta yfir
nýjustu myndirnar hans. Hann er alltaf jafn-
hróðugur yfir nýja stílnum sem hann kallar
svo, endurteknar láréttar breiðar spaðastrok-
ur þvert yfir myndflötinn. Aftur og aftur líða
strokurnar yfir myndirnar. Alveg óumræði-
lega einfalt form en samt svo mikilfenglegt.
Myndirnar eru allt að einu íjarska misjafnar,
litasamsetningin margbreytileg og þrátt fyrir
allt er hver mynd annarri ólík.
- Þetta eru litirnir í Krýsuvik, segir Sveinn.
Það blikar í auga og hláturinn er stutt undan.
Hann rifjar enn einu sinni upp hvernig hann
datt niður á þennan stíl.
- Eg var búinn að leita að þessu árum sam-
an, svo fann ég það allt í einu þegar ég var
héma útivið og horfði niður í jörðina. Þá sá ég
litina í umhverfinu birtast með þessum sér-
staka hætti.
Yfir hverri mynd er haldnar hrókaræður,
hún metin og vegin, ýtt til hliðar, tekin fram
aftur, sett til hliðar og enn aftur tekin fram.
Hughrif hverrar myndar eru skilgreind og
listamaðurinn riíjar upp í hvernig skapi hann
var hverju sinni þegar einstakar myndir voru
málaðar. Nafngiftir myndanna eru einnig
óvenjulegar, Tjarnir I, Tjarnir II, Bláfúga.
Ein myndin er því næst eingöngu máluð með
gulum lit, hverju skyldi hún lýsa?
- Auðvitað páskum, maður, svarar Sveinn.
Auðvitað, hvílík aulaspurning.
Sveinn segist vera að mála myndir á sýn-
ingu sem hann ætli að vera með í Gerðarsafni
eftir nokkra mánuði, allt nýjar myndir. Hann
segir kíminn að þær verði allar svona. Hann
bætir við og nú alvörugefinn að hann sé búinn
að brjótast út úr fantasíunni og það séu
myndir fortíðarinnar. Hann sér undrunar- og
spumarsvip á viðmælanda sínum og svarar
spurningunni án þess að hún sé borin fram.
- Heldur þú að ég fari að sýna einhverjar
gamlar myndir, spyr hann hneykslaður. Það
er víst áreiðanlegt að Sveinn Björnsson er
einfaldlega engum líkur, hvorki í listinni né
sem persóna.
Ein myndin vekur sérstaka athygli, hún
sker sig úr, ólík öllum öðrum. Af henni skín
drungi og dimma, jafnvel feigð.
ÆVISAGAN
SEM EKKI
VAR FÆRÐ
( LETUR
EFTIR SKÚLA EGGERT ÞQRÐARSON
Frásögn af heimsókn til Sveins Björnssonar listmálara í
Krýsuvík, tölvukennslu og byrjun á ævisögu.
SVEINN Björnsson (t.h.) og greinarhöfundurinn. Á milli þeirra er mynd
Sveins, Embættismaðurinn.
- Um hvað er þessi mynd? - Ég málaði
þessa mynd þegar ég var eitt sinn að koma
frá lækninum. Krabbinn hafði ekkert gefið
eftir, eins og ég hafði vonast til. Ég var ansi
langt niðri eftir það viðtal. Myndin sýnir
ástand sálarinnar þá.
- Hvernig ertu á sálinni núna?
- Ég gæti verið betri og ætla mér að verða
það - þögn. - En nú komum við upp í eldhús
og fáum okkur eitthvað.
Við göngum upp í rishæð hússins. Stiginn
er þröngur snúinn steinstigi með steyptu
handriði. Teppið á honum er óneitanlega ólíkt
öðrum teppum, mismunandi teppamunstur á
hverju þrepi, og því engin trappa eins. Sveinn
hafði eitt sinn fengið kunnan kaupsýslumann
til að greiða sér andvirði málverks með því að
teppaleggja stigann með þessum hætti. Það
sem Sveini dettur í hug.
Leið okkar liggur inn á skrifstofuna þar
sem tölvan horfir Iíflausum skjánum framan í
okkur. Eldhúsið verður að bíða enn um sinn.
Kennslan stendur yfir í röskan klukkutíma.
Nemandinn segir þetta vera talsvert erfitt.
Margt sé að muna og það hafi aldrei verið
hans sterka hlið að fást við tæki og tól.
- Ég var með sömu ritvélina í 25 ár í lög-
reglunni og gat aldrei lært að stilla vélina,
dálkastillinn eða hvað það nú heitir. Ef ein-
hver annar en ég fór í hana þurfti ég alltaf að
fá strákana til að stilla vélina upp á nýtt.
Hann bætir við daufur í dálkinn: - Mér sýnist
að tölvan sé talsvert flóknari en ritvélin.
- En þú gast yfirheyrt „góðkunningjana"
þótt þú kynnir ekki að stilla ritvélina, segi ég
til að hressa karlinn við.
- Það var nú líkast til og fengið þá til að játa
allan djöfulinn.
Sveinn hlær hrossahlátri og tekur bakföll í
stólnum. Hláturinn snögghættir.
- Þetta voru nú samt bestu grey, margir
hverjir, og sumir þeirra urðu vinir mínir.
Það er orðið skuggsýnt þegar Sveinn kveð-
ur upp úr með að þetta sé orðið gott. Við
Við brunum frá húsinu í
I haustmyrkrinu. A leiðinni
I tölum við um eftirlæt-
I isumræðuefni okkar;
myndirnar hans. Við
bindumst fastmælum að
hittast aftur að tveim
vikum liðnum. Þá ætlum
við að vinna meira í
ævisöguyfirlitinu.
slökkvum á tölvunni og göngum til eldhússins
þar sem listamaðurinn hellir upp á könnuna
úr brúnleitu hveravatni. Ég spyr Svein hvað
hann ætli að fara að skrifa.
- Ég byrjaði á því að skrifa greinar í Morg-
unblaðið fyrir fáum árum og ætla að halda því
áfram. Ég er svona aðallega að nöldra um
dómsmál. - spyrjandi: - Ég veit þú hefur lesið
þær?
- Jújú, en mér finnst þú oft vera óþarflega
hvassyrtur. Mér finnst líka að þú eigir að hafa
greinarnar færri og vanda meira til þeirra.
Sveinn verður hugsi og við sitjum lengi
þegjandi í rökkvuðu eldhúsinu. Sveinn glímir
við að kveikja sér í pípu, það vill ekki almenni-
lega loga í henni þó hann hlúi að glóðinni með
eldspýtustokk. Loksins tekst honum að fá eld-
inn til að loga í tóbakinu. Um langa hríð heyr-
ist ekkert hljóð nema snarkið í pípunni. Við
sitjum þegjandi hvor í sínum hugarheimi. Það
er gott að þegja með Sveini. Hann rýfur
skyndilega kyrrðina.
- Það er rétt hjá þér, kannski borgar það
sig ekki að vera of dómharður - þögn. - Svo
langar mig nú til að skrifa ævisöguna... eða fá
einhvern til þess.
- Mér líst vel á það hjá þér. Ég held að það
sé löngu orðið tímabært að ævisagan þín verði
skrifuð. Meginmáli skiptir hver heldur á
pennanum, best er að fá vanan rithöfund til •
þess. Þannig myndi listamaður orðsins skrifa
um listamann myndlistarinnar. - Sveinn þegir
við en ég spyr hann eftir nokkra stund: -
Hvern hefur þú í huga?
- Svosem engan sérstakan, - hikar aðeins -
helst ég sjálfur, með smá aðstoð - þögn. -
Kannski myndir þú geta sett niður á blað ein-
hveria byrjun?
- Eg???
- Bara svona smáyfirlit um kafla og hvað
ætti að vera í hverjum.
- Farðu nú hægt, ég er ekki rithöfundur.
- Nei, en þetta er bara fyrir mig til að átta
mig á og þú ert svo helvíti klár að setja hlut-
ina upp svona skipulega - þögn. - Má ekki
byrja á einhverju.
- Verðum við ekki að hugsa þetta eitthvað
betur?
- Ég er ekki viss um að það sé mikið svig-
rúm til þess... Það gæti verið að ég hafi ekki
alveg eins mikinn tíma og ég hef stundum vilj-
að láta. - Breytir um tón. - Nú skellum við
okkur í þetta.
- Núna??
Sveinn er lagður af stað að tölvunni aftur,
sest við skrifborðið og kveikir á vélinni, opnar
nýtt skjal rétt eins og hann hafi aldrei gert
annað og ski-ifar:
Sveinn Björnsson, ævisaga,
efnisyfirlit:
- Hérna, nú tekur þú viðl!
Sveinn skellir upp úr um leið og hann
stendur upp úr stólnum og stjakar mér í
hann. Hlátur Sveins er einlægur og andlitið
ljómar af gleði.
Við ræðum hvað á daga hans hefur drifið og
smám saman verður til kaflayfirlit um mögu-
lega ævisögu. Þetta er alvörumál í huga
Sveins og hláturinn er nú hvergi nálægur.
- Ég vil að einn kaflinn heiti „Guð drap
krabbann“ segir Sveinn.
- Heldur þú að Hann sé búinn að því?
- Ég veit það ekki, - þögn - ætli það komi
ekki í ljós næsta vor.
Ég geri eins og Sveinn leggur fyrir, prenta
út ævisöguyfirlitið og rétti honum.
- Þetta er fínt núna, ég ætla að verða þér
samferða. Ég þarf að fara inn í Reykjavík og
hitta hana Birgittu mína. Hún bauð mér í
kvöldmat.
Það er langt liðið á kvöld og því löngu kom-
ið fram yfir kvöldmatartíma þegar við tygjum
okkur til ferðar. Sveinn fer úr málarasloppn-
um sínum og leggur á stólinn í vinnustofunni
og gengur frá húsinu. Ég finn hvað honum
finnst gott að vera í Krýsuvik. Þar varð ekki
einungis til afdrep listamannsins heldur um
leið afdrep einfarans. Honum finnst best að
vera einn í húsinu, segist ekki geta haft neinn
yfir sér þegar hann málar og á þeim stundum
verða til hans bestu myndir, þegar Sveinn er
einn með hulduverum og álfum. Einmitt þess
vegna þegar hann skynjar fegurðina fæðást í
myndlistinni finnst honum vera fallegt í
Krýsuvík, enda er löngum vitað að fegurðin er
oft á tíðum bundin minningum.
Við brunum frá húsinu hans Sveins í haust-
myrkrinu. A leiðinni tölum við um eftirlæt-
isumræðuefni okkar, myndirnar hans. Hann
segir mér einnig frá uppvexti sínum og þeim
jarðvegi sem myndimar hans eru sprottnar
úr. Við bindumst fastmælum að hittast aftur
að tveim vikum liðnum. Þá ætlum við að vinna
meira í ævisöguyfirlitinu og hann ætlar að
segja mér frá unglingsárunum.
Vikurnar tvær urðu að tveimur mánuðum.
Þá loksins gátum við vinirnir hist. Við töluð-
um um myndir málarans og óslökkvandi
ástríðu hans til að mála. Það var þá orðið ljóst
að kaflinn „Guð drap krabbann" myndi ekki
vera í ævisögunni sem einhvern tímann verð-
ur skrifuð. Það leyndi sér heldur ekki að
Sveinn myndi ekki eiga þess kost að taka
sjálfur þátt í ævisögurituninni. Hann var ekki
einu sinni viss um að honum myndi endast
aldur til að sýna í Gerðarsafni. Með hörkunni
og óbilandi viljastyrk tókst honum fárveikum
að setja upp þá sýningu. Það varð svanasöng-
ur hans, ótvíræð sönnun þess að hann var á
hátindi ferils síns. Hann andaðist í Reykjavík
28. apríl 1997, daginn eftir að sýningunni í
Gerðarsafni lauk.
í Krýsuvík bíður málarasloppurinn enn á
stólnum í vinnustofunni og auður strigi þess
að verða að listaverki. Listamaðurinn hafði
verið kallaður heim af velli um miðjan dag.
Umhverfið er eins og hann skildi við það, rétt
eins og listamaðurinn hefði brugðið sér frá
eitt andartak.
Höfundurinn er lögfraeðingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. MAÍ1998 1 5